در افغانستان خبر فرمان اشرف غنی، رییس‌‌جمهور کشور درباره انتصاب محمد محقق، رهبر حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان، به‌عنوان مشاور ارشد او، دست‌به‌دست می‌گردد.

آقای محقق از آغاز به قدرت رسیدن اشرف غنی در سال ۲۰۱۴ در طیف مخالفان او قرار گرفت و از جمله کسانی بود که همواره شدیدترین انتقادها را متوجه غنی می‌دانست و هرگز نتوانست با او سر سازش داشته باشد، اما چه پیش آمده که او امروز حاضر است به مسندی تشریفاتی در جوار اشرف غنی تن در دهد و تا چه زمانی ممکن است آن را تاب آورد؟

افغانستان در مرحله حساس تاریخی قرار دارد. نیروهای آمریکایی تا ماه مه سال جاری میلادی یعنی کمتر از پنج ماه دیگر، طبق توافقنامه صلح قطر با طالبان، از این کشور خارج خواهند شد؛ اما واشینگتن به شدت می‌کوشد تا پیش از خروج سربازانش از این کشور، طالبان و دولت افغانستان به توافقی دست یابند تا میراث ۲۰ ساله آمریکا با شروع یک جنگ داخلی در این کشور به هدر نرود.

مذاکرات صلح بین‌الافغانی چهار ماه است که بین دو طرف شروع شده است اما فرایند گفت‌‌وگوهای صلح با کندی و توام با مشکلات پیش‌ می‌رود و دو هیئت مذاکره‌کننده پس از سه ماه بحث‌وجدل فشرده سرانجام توانستند روی دستور مذاکرات توافق کنند و حالا تازه همین دیروز گفت‌وگوها درباره موضوعات اصلی مورد مذاکره شروع شده است. بنابراین اصلا دور از انتظار نیست که تا زمان خروج نیروهای آمریکایی در ماه مه سال جاری، دو طرف نتوانند روی نقشه‌راه آینده سیاسی کشور به توافق برسند، دولت جو بایدن نیروهایش را از افغانستان خارج کند و طالبان و دولت مقابل هم قرار گیرند.

بسیاری از متحدان آمریکا، ازجمله پاکستان، کشورهای عربی و اروپا، با طرح آمریکا همسو به نظر می‌رسند اما ایران، روسیه و متحدان منطقه‌ای‌ آن‌ها به تلاش‌های آمریکا با شک و تردید می‌نگرند و از بازگشت پیروزمندانه طالبان به قدرت در افغانستان نگران‌اند. جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، در مصاحبه اخیر خود با طلوع‌نیوز آشکارا از این مخالفت سخن گفت.

به نظر می‌رسد فرمولی که آمریکا برای حل قضیه افغانستان، آشتی طالبان و دولت، امضای توافقنامه صلح و ادغام طالبان در بدنه اصلی سیاسی این کشور در نظر دارد، ایجاد یک «حکومت موقت» است.

اگرچه هیچ مقام آمریکایی تاکنون آشکارا از نسخه برقراری دولت انتقالی یا موقت سخن نگفته‌ است، اما در دیدارهایی که زلمی خلیلزاد، فرستاده ویژه آمریکا با رهبران سیاسی افغانستان در کابل داشت، این طور برداشت شد که طالبان، کلید پایان جنگ خونین جاری در کشور را ایجاد حکومت موقت می‌بیند. طالبان دست‌کم تا اینجا بر سرنگونی نظام دموکراتیک کنونی و بازگشت امارت اسلامی خود تاکید دارد اما این را هم می‌داند که نه مردم افغانستان و نه جامعه جهانی از چنین دگرگونی و بازگشتی به گذشته، استقبال نخواهند کرد.

اشرف غنی، رییس‌‌جمهور کشور که هر نوع تغییر خلاف قانون اساسی را مردود می‌شمارد، بار دیگر تاکید کرد که هدف اساسی او انتقال قدرت به جانشین منتخب خود از راه انتخابات است و بس. بنابراین، تحولات به سمتی می‌رود که دولت افغانستان شاید ناچار شود راه خود را از نسخه آمریکایی صلح جدا کند و برای انسجام داخلی،‌ همکاری نزدیک منطقه‌ای و حتی دفاع از کشور در فردای خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان آماده شود.

در شرایطی که عطا محمد نور و مارشال عبدالرشید دوستم، دو رهبر عمده شمال کشور از ایجاد حکومت موقت و همراهی با طرح آمریکا سخن گفته‌اند، بازگشت محمد محقق، دیگر رهبر عمده شمال افغانستان در کنار اشرف غنی از جهات مختلف اهمیت دارد. اگر تایید شود که او به سمت مشاور ارشد رییس‌‌جمهور منصوب شده که بسیاری آن را نمادین می‌دانند، این صف‌آرایی در شرایط حساس سیاسی، خیلی معنادارتر است.

صرف‌نظر از موضع‌گیری‌های فصلی رهبران افغانستان، ساختار اجتماعی و تحولات سریع کشور چنان است که هر نوع انعطاف‌پذیری و تغییری، دور از انتظار نیست. آقای محقق همچنان هواداران زیادی در میان هزاره‌های افغانستان و دوستان قدرتمند منطقه‌ای دارد و گام‌هایی که در گذشته برداشته، تاثیر شگرفی بر جایگاه او در سیاست کشور نداشته است.

او پیش‌تر هم نسبت به نیت و اراده طالبان به صلح واقعی در کشور ابراز تردید کرده و هشدار داده بود که اگر طالبان واقعا به دنبال صلح در افغانستان است، ابتدا باید بر آتش‌بس توافق کنند تا زمینه خونریزی در کشور از بین برود. طالبان در گام‌های نخست مذاکرات صلح بر تفوق مذهب حنفی در کشور تاکید ورزید که بسیاری از شیعیان افغانستان را به‌شدت نگران کرد. نگاه طالبان این است که شیعیان می‌توانند در احوال شخصیه خود آزادی داشته باشند، اما نظام حکومتداری و سیاسی کشور باید برمبنای فقه حنفی اداره شود. این مشکل همچنان حل‌نشده مانده‌است. رهبران هزاره اخیرا درباره همین تهدیدها به کثرت‌گرایی در کشور جلسه‌ای داشتند. از این رو همسویی آقای محقق با دولت دموکراتیک اشرف غنی می‌تواند در سایه تهدیدهای بالقوه بازگشت طالبان انجام شده باشد.