آسترازنکا گفته است برای آن که فناوری حیاتی خود برای تولید واکسن کووید-۱۹ را در اختیار شمار بیشتری از سایر سازندگان جهانی قرار دهد، به اندازه کافی مهندس در اختیار ندارد. این در حالی است که سایر غول‌های داروسازی نیز زیر فشار فزاینده‌ای هستند تا از کنترل بر تولید این واکسن حیات‌بخش، دست بردارند.

جهان با کمبود عرضه واکسن کرونا مواجه است و کنشگران بهداشت از شرکت‌هایی مثل آسترازنکا، فایزر و مدرنا خواسته‌اند که از حق مالکیت معنوی (آیپو) خود صرف‌نظر کنند و دانش فنی تولید واکسن‌ را در اختیار سایر شرکت‌هایی که قادر به تولید انبوه واکسن هستند، قرار دهند.

بیشتر واکسن‌ها، به بازارهای غرب وارد شده‌اند و تا پایان ماه مارس، کمتر از یک درصد دوز واکسن‌ها، به مردم کشورهای کم‌درآمد تزریق شده است. سازمان جهانی بهداشت ماه پیش هشدار داده بود: «ضروری است که قفل عرضه واکسن کووید-۱۹، هرچه زودتر گشوده شود.»

شماری از شرکت‌ها، از جمله آسترازنکا، در رسیدن به اهداف اولیه خود برای تولید به زحمت افتاده‌اند و کنشگران می‌گویند تنها راه برطرف کردن تنگنای کنونی در تولید، این است که فناوری واکسن در اختیار همه سازندگان قرار گیرد؛ اما آسترازنکا که از فروش واکسن سودی نمی‌برد و تاکنون در ۱۵ کشور جهان با همکاری بیش از ۲۰ شرکت همکار شبکه عرضه جهانی ایجاد کرده است، همچنان می‌گوید برای «اطلاع‌رسانی» و «آموزش دادن» به شمار بیشتری از شرکت‌های داروسازی همتای خود، نیروی انسانی ندارد.

پاسکال سوریوت، مدیرعامل این شرکت، در جلسه اخیر پرسش و پاسخ سهامداران گفت: «همه باید بدانند که واکسن‌سازی کار بسیار پیچیده‌ای است. حتی اگر هم بخواهیم این فناوری را در اختیار دیگران قرار دهیم، به این آسانی نیست که بگوییم «بفرمایید این هم روش ساخت واکسن» چون تمام مهندسان ما در حال آموزش دادن به شرکای کنونی‌ ما هستند و دست ما برای آموزش شمار بیشتری از سازندگان، بسته است. تنها راه‌حل این است که تولید در کارخانه‌های موجود را افزایش دهیم، نه آن که کارخانه‌های جدیدی بسازیم؛ چون برای «اطلاع‌رسانی» و «آموزش دادن» مهندس در اختیار نداریم.»

اما این سخنان، انتقاد کنشگران بهداشت و حقوق بشر را در پی داشته است. گروه کنشگران «گلوبال ژوستیس ناو» (عدالت جهانی، همین حالا) که در حوزه تجارت، مراقبت‌های بهداشتی و عدالت فعالیت می‌کنند می‌گویند که این شرکت، «برای توجیه دست داشتن در آپارتاید (تبعیض) واکسنی، به چنین بهانه‌ای متوسل شده است.»

خانم هایدی چاو، مدیر ارشد تدوین خط‌مشی‌های این گروه، نیز خاطرنشان کرد حدود یک سال است که آسترازنکا حاضر نشده است به بانک دسترسی فناوری کووید-۱۹ (سی.تی.ای.پی) در سازمان جهانی بهداشت که از آغاز برای آسان شدن انتقال فناوری و دانش فنی واکسن‌ها و روش‌های درمان تشکیل شد، بپیوندد.

او می‌گوید: «این که بگویند آسترازنکا به دلیل مهندس نداشتن نمی‌تواند انتقال فناوری واکسن را انجام دهد، به هیچ وجه قابل قبول نیست. اگر از همان اول صادقانه امتیاز واکسن را واگذار کرده وبه انتقال فناوری تن داده بودند یا با سازمان جهانی بهداشت همکاری می‌کردند، ظرفیت تولید جهانی حالا به میزان بالایی رسیده بود. دقیقا به همین دلیل است که دولت‌ها هرگز نمی‌بایست اختیار واکسن‌هایی را که تامین اعتبار آن‌ها عمومی بود، به طور کامل به شمار اندکی از شرکت‌ها می‌سپردند. حرف‌های پاسکال سورویت بار دیگر ثابت کرد با سپردن انحصار تولید به یک شرکت، به هیچ وجه تولید انبوه واکسن میسر نخواهد بود.»

شرکت‌های آسترازنکا، گلاسکواسمیت‌کلاین، فایزر و جانسون اند جانسون، همگی حمایت خود را از رعایت برابری در توزیع واکسن و درمان اعلام کرده‌اند اما روسای آن‌ها پیش از این، با مفهوم «بانک مالکیت معنوی» مثل سی‌.تی‌.ای‌.پ مخالفت کرده بودند.

دکتر آلبرت بورلا، مدیرعامل فایزر، در مه ۲۰۲۰ در این باره گفته بود: «به نظرم مزخرف است و در این مقطع زمانی خطرناک هم هست.» آقای سوریوت هم گفت برای آن که شرکت‌ها برای نوآوری و پیشبرد فناوری انگیزه داشته باشند حفاظت از مالکیت معنوی ضروری است.

آسترازنکا برای تولید سه میلیارد دوز واکسن تا پایان سال ۲۰۲۱ تعهد دارد و برای رسیدن به این هدف بلندپروازانه، تولید تحت امتیاز واکسن را به موسسه سرم هندوستان و موسسه زیست‌دانش کره جنوبی هم واگذار کرده است. شرکت فایزر با شرکت‌های سانوفی و نوارتیس و جانسون اند جانسون نیز با شرکت مِرک، قرارداد تولید تحت امتیاز امضا کرده‌اند.

با این حال گمان می‌رود برای گسترش زنجیره عرضه جهانی، می‌شد اقدامات بیشتری انجام داد. برخی سازندگان گفته‌اند که کارخانه‌هایشان بیکار مانده‌اند و اگر دانش‌فنی واکسن را در اختیار داشتند، می‌توانستند تولید جهانی را افزایش دهند. به گزارش آسوشیتد پرس، شرکت بایووک آفریقای جنوبی هفته‌ها است که اعلام کرده با کارخانه‌ای که نام نبرده، در حال مذاکره است اما هنوز به قراردادی منجر نشده است. در دانمارک نیز شرکت باوارین نوردیک، ظرفیت اضافی دارد و می‌تواند بیش از ۲۰۰ میلیون دوز واکسن تولید کند. اما این شرکت نیز منتظر است از مالک یکی از واکسن‌های مجوزدار، اجازه تولید بگیرد.

سازمان جهانی بهداشت نیز از تولیدکنندگان واکسن خواسته است تا فناوری‌ خود را در اختیار دیگر شرکت‌ها نیز بگذارند تا «تولید جهانی واکسن افزایش چشمگیری یابد».

در گیرودار انتقادات فزاینده به آسترازنکا، این شرکت به دفاع از موضع خود برخاسته است. سخنگوی آسترازنکا گفته است: «تولید واکسن کار بسیار پیچیده‌ای است و افزایش تولید در این مقیاس و با این سرعت، به همکاری شرکت‌هایی از سراسر دنیا نیاز دارد که بتوانند بر اساس فرایند استاندارد موردنظر ما، واکسنی باکیفیت و مطمئن تولید کنند.»

این شرکت همچنین اعلام کرده که اولین شرکتی است که برنامه کوواکس سازمان جهانی بهداشت را امضا کرده است؛ برنامه‌ای که هدف آن، توزیع دو میلیارد دوز واکسن در ۹۲ کشور فقیر دنیا تا پایان سال ۲۰۲۱ است. این غول بریتانیایی-سوئدی صنعت داروسازی، تا امروز بخش اعظم واکسن موردنیاز برای اجرای این طرح را تامین کرده است.