در ابتدای سال ۱۴۰۴ و هم‌زمان با تعطیلات نوروزی، هجوم حفاران غیرمجاز به محوطه امامزادهها برای کشف دفینه و گنج بار دیگر خبرساز شد.
این پدیده که پیش‌تر نیز بارها گزارش شده بود، این بار به دلیل گستردگی جغرافیایی و تصاویر منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی با واکنش عمومی بسیاری روبه‌رو شد.
یکی از موارد جنجالی اخیر مربوط به امامزاده قاسم در روستای حاجی‌عرب شهرستان بوئین‌زهرا است. حفاران با کندن زیر ضریح به محوطه قبر دسترسی پیدا کردند و بقایای جسد دفن‌شده را بیرون کشیدند.
به‌رغم حساسیت این موضوع، مسئولان میراث فرهنگی و اداره اوقاف قزوین تنها وعده پیگیری دادند و از ارائه توضیحات دقیق خودداری کردند. گزارش‌ها حاکی از آن است که در روزهای اخیر امامزاده‌های دیگری در استان‌های فارس و لرستان نیز هدف حملات مشابه قرار گرفته‌اند.
در ۱۳ اسفند ۱۴۰۳، مدیر روابط عمومی اداره اوقاف فارس حفاری غیرمجاز در امامزاده سلطان محمد روستای معصوم‌آباد مرودشت را تایید کرد. طبق گزارش جواد یزدانی، بلافاصله پس از آگاهی از این موضوع به نیروی انتظامی نیز اطلاع داده شد.
طبق نظر کارشناسان، موقعیت کوهستانی و دورافتاده این امامزاده عامل طمع حفاران برای کشف دفینه بوده است. تصاویر منتشرشده از محل، استخوان‌های بیرون کشیده‌شده و گودال‌های عمیق را نشان می‌دهند. در برخی موارد، استخوان‌ها به همراه اشیای داخل بقعه به سرقت رفته است.
سه روز بعد، در ۱۶ اسفند، مقبره امامزاده سلطان محمود در ورامین نیز هدف قرار گرفت. متولیان امامزاده از ربوده شدن بقایای دفن‌شده خبر دادند. ویدیویی از این محل نشان می‌دهد که حفاران زمان کافی برای تخریب داشته‌اند، که از اطلاع آنان درمورد موقعیت مناسب و خلوت امامزاده حکایت دارد.
کثرت امامزادهها در ایران، به‌ویژه در مناطق روستایی، باعث شده برخی از این اماکن متروکه شوند و کم‌بازدید باشند. نبود ناظر و متولی، حفاری‌های غیرمجاز را تسهیل کرده است. این حملات پدیده‌ای تازه نیست. در مرداد ۱۴۰۱، محمد طباطبایی، مدیرکل اوقاف لرستان، از تخریب دیوار امامزاده روستای گوشه دواریجان در شهرستان دورود به طمع گنج خبر داده بود. این روستا به دلیل ساخت سد مروک خالی از سکنه شده است.
در اردیبهشت ۱۴۰۲ نیز رئیس دفتر میراث فرهنگی ورامین از جلوگیری از حفاری در امامزاده بی‌بی‌خواهر روستای خاوه خبر داد. این اقدام با هماهنگی قضایی و حضور نیروهای انتظامی صورت گرفت و به دستگیری یک نفر منجر شد.
اسفند ۱۴۰۱ نیز دادستان فیروزکوه از کشف تونل ۲۵ متری در امامزاده عسگری خبر داد. پنج نفر بازداشت و چهار ظرف مسی با قدمت تاریخی کشف شد که گویای سابقه مجرمانه این افراد در حفاری‌های غیرمجاز بود.
مقبره شجاع‌الدین خورشید در لرستان نیز هدف حفاری غیرمجاز قرار گرفت و عاملانش بازداشت شدند. این حفاری تنها بخشی از حفاری‌های گسترده‌ای است که به میراث تاریخی و مذهبی کشور آسیب جدی وارد کرده است.
حامد وحدتی‌نسب، باستان‌شناس و رئیس انجمن باستان‌شناسی ایران، درمورد افزایش فعالیت مروجان حفاری غیرمجاز هشدار می‌دهد و می‌گوید: «افرادی با ساخت ویدیوهای جعلی و انتساب آن به کشفیات باستانی، مردم را فریب می‌دهند و حتی به آموزش حفاری می‌پردازند. در حالی که اگر ما کوچک‌ترین انتقادی کنیم ظرف ۲۴ ساعت صفحاتمان بسته می‌شود.»
این افراد با نام‌های جعلی در اینستاگرام و تلگرام فعال‌اند و از افراد ناآگاه مبالغ هنگفت دریافت می‌کنند. آنها مدعی‌اند که در کشف دفینه متخصص‌اند، اما هیچ مدرک تحصیلی معتبری ندارند.
دلیل گسترش حفاری در محوطه امامزادهها به شمار بالای این اماکن نیز بازمی‌گردد. براساس آمار رسمی سازمان اوقاف، هشت هزار و ۱۶۷ امامزاده در کشور به ثبت رسیده که استان فارس با یک‌هزار و ۴۵۱ مورد در صدر قرار دارد. مازندران با یک‌هزار و ۲۷۶ و گیلان با ۶۷۱ امامزاده در رتبه‌های بعدی هستند.
اما برخی از این اماکن فاقد هرگونه پشتوانه تاریخی‌اند و حتی سازمان اوقاف آنها را امامزاده جعلی معرفی کرده است. سال ۱۳۹۸، غلامعلی جعفرزاده ایمن‌آبادی، نماینده سابق مجلس، از رشد ۱۰۰۰ درصدی تعداد امامزادهها در قیاس با قبل از انقلاب خبر داد و گفت اکنون بیش از ۱۱ هزار امامزاده در کشور وجود دارد.
در سال ۱۳۹۰، حسن ربیعی، سخنگوی وقت سازمان اوقاف، تعداد رسمی امامزادهها را نزدیک به ۱۱ هزار اعلام کرده بود. تناقض در آمارها نشان می‌دهد که برخی از این اماکن در دوره‌هایی به عنوان امامزاده معرفی و در دوره‌های بعد جعلی اعلام شده‌اند.
یکی از جنجالی‌ترین نمونه‌ها، امامزاده خواندن مقبره پدر میرحمایت میرزاده، نماینده وقت شهر گرمی در استان اردبیل بود. این موارد اعتبار کلی برخی از بقاع را نزد افکار عمومی زیر سوال برده است.
کارشناسان بر این باورند که رشد بی‌رویه امامزادهها از ابتدای انقلاب تاکنون، بخشی از سیاست فرهنگی جمهوری اسلامی برای بهره‌برداری از باورهای مذهبی مردم است، و با افشای جعلی بودن برخی از این امامزادهها آسیب جدی به اعتماد عمومی و اعتقادات مردم، به‌ویژه در مناطق روستایی، وارد شده است.
سازمان اوقاف بارها وعده تخریب امامزاده‌های جعلی را داده، اما از اجرای آن آمار دقیقی در دست نیست.
برخی از این بقاع که در دوره‌هایی رونق داشتند، به مرور زمان متروکه و به هدفی آسان برای حفاران بدل شدند. رویای کشف دفینه و سود کلان انگیزه‌ای برای تخریب آثار تاریخی شده است.
