با روشن شدن چراغ انتخابات ریاست‌جمهوری در هر دوره، برای گروهی از شهروندان ایرانی از نو کابوسی یادآوری می‌شود، کابوس وقایع خونبار انتخابات سال ۱۳۸۸. هرچند از نظر «دستگاه عدالت» حکومت اسلامی ایران پرونده آن وقایع بسته شده، ولی خاطره آن حوادث و نتایج آن برای بازماندگانش مانند آتش زیرخاکستر، باقی‌مانده‌اند.

برای خانواده و بازماندگان کشته‌شدگان معترض به نتیجه انتخابات سال ۱۳۸۸ سوال‌های بی‌جواب بسیاری باقی است. انتخاباتی که هرچند محمود احمدی‌نژاد برنده آن اعلام شد، ولی با گذشت بیش از یک دهه هنوز نه مردم و نه رقبای سیاسی وی نتیجه اعلام‌شده را نپذیرفته‌اند.

میرحسین موسوی و مهدی کروبی بلافاصله بعد از اعلام نتایج انتخابات آن را محصول «تقلب»، «تنظیم ناشیانه»، «صحنه‌آرایی» و مهندسی آرا عنوان کردند. ولی علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، با تبریک به محمود احمدی‌نژاد و عملا نتیجه انتخابات را تایید کرد.

یک «آن» تاریخی برای جمهوری اسلامی ایران یا مردم؟

آنچه بعد از اعلام نتایج دهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران رخ داد، رویدادی تاریخی در عمر حکومت اسلامی ایران بود که به شکلی غیرقابل‌باور مردم در آن سرکوب شدند.

با اعلام نتایج دهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ایران و تظاهرات و راهپیمایی‌های بی‌سابقه‌ مردم در تهران و شهرهای دیگر ایران، معترضان به نحوه نتیجه انتخابات توسط نیروهای پلیس، بسیج و سپاه پاسداران، به ویژه در روزهای ۲۵ و ۳۰ خرداد ۱۳۸۸ سرکوب شدند. در جریان این سرکوب‌ها تعدادی از معترضان و حتی عابران کشته و مجروح شدند.

سپاه پاسداران، بسیج، وزارت اطلاعات و نیروی انتظامی از صبح روز سی‌ام خرداد برای سرکوب تظاهرات در سراسر کشور، به‌خصوص تهران در حالت آماده‌باش به سر می‌بردند. آنها روی ساختمان‌های نیمه‌بلند مسلط بر خیابان‌های اصلی برای مقابله با معترضان آتش به اختیار بودند و به مردم شلیک می‌کردند.

بعد از تظاهرات ۲۵ خرداد، مشهور به «تظاهرات سکوت»، برخورد نیروهای امنیتی با مردم شدت و خشونت بیشتری گرفت. کنترل شرایط از این روز به‌بعد برای نیروهای نظامی و حکومتی در ایران دشوارتر شد.

با پخش شدن فیلم سخنرانی محمدعلی جعفری، فرمانده کل پیشین سپاه پاسداران، ۱۰ سال بعد از اعتراض‌های سال ۸۸ مشخص شد، نیروهای سپاه نقش اصلی سرکوب مردم را برعهده داشته‌اند. او در این سخنان تقلب در انتخابات را رد کرده و گفته بود محمود احمدی‌نژاد مخالف واقعی جریان حاکم بود که توانست ۱۰ میلیون رای خاموش مردم را کسب کند.

او که در جمع فرماندهان ارشد سپاه پاسداران و در حضور علی سعیدی، نماینده رهبر جمهوری اسلامی، سخنرانی می‌کرد گفت در شورای ‌عالی امنیت مطرح شد که محمود احمدی‌نژاد مخالف جریان حاکم یعنی جریان زر و زور و قدرت بوده است و به همین دلیل ۱۰ میلیون رای خاموش به سمت او رفته است.

محمدعلی جعفری در مورد شیوه برخورد با معترضان خیابانی به دو اقدام اثرگذار و استراتژیک در «جمع‌کردن ماجرا»ی سال ۸۸ اشاره کرده و گفته است یکی از این اقدام‌ها دستگیری‌های گسترده‌ای بود که توسط دستگاه‌های امنیتی و سپاه انجام گرفت و دیگری مقابله‌هایی که به ‌صورت گسترده با حضور نیروی مردمی بسیج و سپاه به کمک نیروی انتظامی و دستگاه امنیتی با معترضان انجام شد.

او این دو اقدام اساسی، به ‌اضافه قطع ارتباطات تظاهرکنندگان و ایجاد اخلال در شبکه‌های اینترنتی و موبایل و ارسال پیام را در به‌هم‌ریختگی برنامه معترضان بسیار تاثیرگذار عنوان کرد.

به گفته او سپاه پاسداران به دستور شورای‌ عالی امنیت ملی از همان روز ۲۵ خرداد مجری سرکوب معترضان شده بود.

علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، نیز با شروع اعتراضات در روز ۲۹ خردادماه به معترضان هشدار داده بود که چنانچه به اعتراضات خاتمه ندهند عواقب آن متوجه خود آنها خواهد بود.

آیا کشته‌شدگان را معرفی کردند؟

تاکنون آمار رسمی تعداد کشته‌شدگان حوادث انتخابات سال ۸۸ از سوی دولت ایران منتشر نشده است. تنها آمار موجود نتیجه بررسی‌های «کمیته پیگیری امور آسیب‌دیدگان حوادث پس از انتخابات» است که توسط میرحسین موسوی و مهدی کروبی تشکیل شد.

این کمیته در شهریورماه ۱۳۸۸، فهرستی شامل اسامی ۷۲ تن از کسانی که در جریان اعتراضات کشته شدند را به مجلس شورای اسلامی ارائه کرد. در این گزارش عنوان شد که بسیاری از این افراد با اصابت گلوله و شمار قابل‌توجهی نیز بر اثر ضرب‌و‌شتم و از جمله اصابت باطوم جان خود را از دست ‌داده‌اند. از این تعداد هفت نفر در حمله نیروهای امنیتی به کوی دانشگاه تهران از شامگاه روز ۲۴ خرداد تا بامداد ۲۵ خرداد جان‌باخته بودند. تعداد زیادی از معترضان نیز بر اثر ضرب‌وجرح، شکنجه شدید و بدرفتاری زندانبانان با آنان در بازداشتگاه‌هایی از جمله بازداشتگاه کهریزک کشته شده بودند.

روزنامه‌های خارج از ایران در گفت‌وگو با پزشکان خارج شده از این کشور بعد از حوادث سال ۸۸ تعداد کشته‌شدگان را بیش از ۹۰ نفر اعلام کردند، اما رهبر جمهوری اسلامی ایران و مجتبی ذوالنور، جانشین نماینده ولی ‌فقیه در سپاه پاسداران، مدعی شدند که بسیاری از کشته‌شدگان از هواداران حکومت و نیروهای بسیج بوده‌اند که توسط معترضان به نتیجه انتخابات «ترور» شده‌اند.

سهراب اعرابی که به همراه مادرش در تظاهرات سکوت شرکت کرده بود، ندا آقا سلطان، محسن روح‌الامینی و امیر جوادی‌فر و علی حبیبی موسوی خامنه، خواهرزاده میرحسین موسوی که در ۶ دی ۱۳۸۸ در جریان مراسم عزاداری روز عاشورا کشته شد، از جمله اسامی بودند که به دلیل نحوه کشته‌شدن و پیگیری خانواده آنها نامشان بیش از سایرین شناخته شدند.

محسن روح‌الامینی، پسر دبیرکل حزب توسعه و عدالت و مشاور انتخاباتی و از نزدیکان به محسن رضایی بود که گفته شد به دلیل شکنجه در بازداشتگاه کهریزک و در مسیر انتقال به زندان اوین در تیرماه ۸۸ جان سپرد.

کهریزک یکی از بازداشتگاه‌های زیر نظر نیروی انتظامی بود که پس از اعلام شکنجه و کشته‌شدن سه نفر در این بازداشتگاه، علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی در مردادماه سال ۸۸ دستور تعطیلی آن را صادر کرد.

پرونده شکایت اولیای دم قربانیان کهریزک به صدور کیفرخواست علیه بانیان این قتل‌ها، سعید مرتضوی معروف به قاضی مرتضوی، دادستان وقت تهران، علی‌اکبر حیدری‌فر بازپرس دادگاه انقلاب تهران و حسن زارع دهنوی مشهور به قاضی حداد، منجر شد. مرتضوی در تاریخ دوم اردیبهشت ۹۷ دستگیر و برای اجرای حکم به زندان منتقل شد اما در شهریور ۹۸ و پس از گذراندن دو سوم از محکومیتش آزاد شد.

به گفته وکیل خانواده روح‌الامینی حکم اصلی قاضی مرتضوی پنج سال حبس بود اما قاضی پرونده با توجه به ابراز «ندامت» مجرم، این مجازات را به دو سال کاهش داد.

«وارطان سخن نگفت»، ندا سوخت، «زمستان نشکست!»

کسی که انتشار تصاویر کشته‌شدنش با چشم‌های باز دنیا را تکان داد، ندا آقا سلطان بود که روز سی‌ام خرداد ۸۸ با شلیک گلوله به قلبش روی زمین افتاد.

کمی بعد ویدئویی منتشر شده که در آن ندا بر زمین افتاده و مردی میانسال ملتمسانه به او می‌گوید: «ندا نترس»، «ندا جان نترس»! خون‌ گرم از دهان و بینی دختر جوان به ‌سرعت فواره می‌زد و تمام صورت و آسفالت خیابان را قرمز می‌کرد. چشم ندا اما هنوز باز بود. با پخش ویدئوی لحظه اصابت گلوگاه و جان‌باختن ندا آقا سلطان در تهران، نگاه همه رسانه‌های بین‌المللی متوجه اعتراض‌ها در تهران شد.

رسانه‌ها نوشتند که انتشار این ویدئو «نمونه‌ای از کاربرد خشونت کم‌سابقه یک نظام حکومتی علیه مردم خود در جهان امروز است». مجله «تایم» از لحظه جان‌باختن ندا آقا سلطان به عنوان «پربیننده‌ترین لحظه مرگ یک انسان در تاریخ بشریت»، نام برد.

فردی به نام عباس کارگر جاوید به‌ عنوان متهم به قتل ندا، توسط مردم در محل حادثه دستگیر شد. کارت عضویت این فرد در بسیج و عضویت او در هیئت رزمندگان غرب تهران به نام «محبان حضرت فاطمه» به ‌سرعت در شبکه‌های اجتماعی پخش شد. قوه قضائیه برای او حکم بازداشت صادر کرد، ولی پیگیری پرونده قتل ندا با ادعای فرار عباس کارگر جاوید مختومه شد.

تلویزیون رسمی ایران با پخش مستند «تقاطع» مدعی شد که ندا بر اساس برنامه دولت‌های بیگانه و جاسوس‌های خارجی کشته شده تا از مرگ او علیه دولت در قدرت ایران بهره‌برداری سیاسی و تبلیغاتی شود. اما حدودا ۳۰ نفر دیگر در همان روز در نقاط دیگر کشور در تظاهرات به شکلی مشابه کشته شدند.

در ویدئوهایی که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، مشخص بود که تک‌تیراندازهایی از بالای برخی ساختمان‌ها به مردم در کوچه و خیابان شلیک می‌کنند. موضوعی که در جریان سرکوب مردم در سال‌های بعد هم تکرار شد.

این افراد را نیروهای منتسب به سپاه پاسداران و بسیج معرفی کردند، افرای که همیشه ناشناس باقی ماندند و محاکمه نشدند. در مورد سایر کشته‌شدگان نیز دادگاه با رای به ناشناس بودن ضارب، پرونده را مختومه کرد. از جمله قتل فاطمه سمسارپور که به همراه فرزندش کاوه میراسدالهی مقابل منزل مسکونی‌شان در روز ۳۰ خرداد هدف گلوله قرار گرفتند.

میثم عبادی، نوجوان ۱۶ ساله را نخستین کشته شده اعتراضات سال ۸۸ معرفی‌کرده‌‌اند. پدر او در مصاحبه‌ای گفته بود که یک نفر از نیروهای بسیج را به ‌عنوان قاتل پسرش معرفی کرده، ولی بعد از مدتی گفته بودند اشتباه شده، او قاتل نبوده و آزاد شده است.

خانواده‌های بسیاری از کشته‌شدگان سال‌ها برای پیگیری پرونده جان‌باختگان با پاسخ‌های مبهم و نامشخص در دستگاه قضایی ایران مواجه شدند. برخی از آنها از پیگیری دست شستند و بسیاری از طریق رسانه‌ها خواستار معرفی قاتل یا قاتلان شدند، ولی برخی حتی حاضر به گفت‌وگو با رسانه‌ها هم نشدند و نامی از عزیزان آن مطرح نشد.

در نهایت پرونده کشته‌شدگان اعتراضات انتخاباتی سال ۸۸ در دستگاه قضایی ایران به ‌جایی نرسید و مسکوت ماند، ولی افکار عمومی هنوز در پی پاسخ آن رویداد و مشخص ‌شدن عوامل کشتار مردم در آن سال هستند.