روزنامه بریتانیایی گاردین در گزارشی تحقیقی درباره «گذرنامه‌های طلایی» جهان و خریدوفروش شهروندی می‌نویسد که از ژانویه ۲۰۲۰ به این سو، بیش از دو هزار نفر گذرنامه کشور وانواتو، جزیره‌ای دورافتاده با ۳۰۰ هزار نفر جمعیت در اقیانوس آرام، را خریده‌اند.

بنا بر این گزارش، قیمت گذرنامه وانواتو ۱۳۰ هزار دلار آمریکا است و هزاران نفر از جمله سیاستمداران بلندپایه سابق، افراد تحت تحریم و تعقیب و متهمان با خرید آن بدون نیاز به ویزا به اتحادیه اروپا و بریتانیا دسترسی یافته‌اند.

کسب شهروندی از طریق سرمایه‌گذاری جرم نیست و بسیاری از کشورهای جهان آن را ارائه می‌دهند. برای تقاضای دریافت آن دلایل موجهی نیز وجود دارد؛ از جمله آزادی جابه‌جایی بیشتر یا برخورداری از امتیازهای بانکی بدون مالیات.

بنا به برآوردها، دولت وانواتو در سال گذشته و از قبل فروش گذرنامه بیش از ۱۰۰ میلیون دلار درآمد داشته که ۴۲ درصد درآمد این دولت در ۲۰۲۰ بوده است. با این درآمد وانواتو -یکی از فقیرترین کشورهای جهان- توانسته است بدهی‌هایش را کاهش دهد؛ اما کارشناسان امنیتی هشدار داده‌اند که این برنامه می‌تواند به معنی باز شدن در مخفی دسترسی به اتحادیه اروپا و بریتانیا باشد و قوانین مالیاتی وانوآتو، این کشور را به محلی جذاب برای پول‌شویی تبدیل کند.

فلوید مرا، مدیر واحد امنیت و اطلاعات مالی وانوآتو، در پاسخ به گاردین درباره شماری افراد سرشناس که گذرنامه این کشور را به دست آورده‌اند، گفت:‌ «بیشتر افرادی که فهرست کرده‌اید، با موارد اتهامی مواجه‌اند یا تحت تعقیب‌اند و مراحل دادگاه‌هایشان جاری است و از برخی از آن‌ها پس از دریافت گذرنامه وانوآتو شکایت شده است. اگر احکام قوی علیه آنان صادر شود، تابعیتشان باطل می‌شود.»

روزنامه گاردین در ادامه اسامی شماری از این شهروندان جدید وانوآتو را که در ازای پرداخت پول گذرنامه خریده‌اند، فهرست کرده است:‌

رئیس و امیر کاجی، برادران ۲۱ و ۱۸ ساله از آفریقای جنوبی و بنیانگذاران «آفریکریپت» برای سرمایه‌گذاری رمزارز که در آوریل ۲۰۲۱ به سرمایه‌گذارانش گفته شد هک و سرقت شده است. وکلا در آن زمان گفتند که  برادران کاجی و بیت‌کوین‌هایشان به ارزش سه میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار ناپدید شده‌اند. رئیس در مه ۲۰۲۰ شرکتی در بریتانیا تاسیس کرد و آنجا ملیت خود را شهروند وانوآتو قید کرد. او هم‌زمان با برملا شدن این رسوایی در ماه ژوئن، از سمت خود استعفا داد و در مصاحبه‌ای ضمن پذیرفتن همه اتهام‌ها گفت که به علت تهدید شدن به مرگ، مجبور شده است آفریقای جنوبی را ترک کند.

فائز سراج، نخست‌وزیر سابق لیبی در دولت تحت حمایت سازمان ملل متحد، در ژانویه ۲۰۲۰، زمانی که هنوز در این سمت رسمی بود، برای خود و خانواده‌اش گذرنامه وانوآتو خرید. تقاضای خرید گذرنامه به نام همسر او بود. گاردین می‌گوید مدرکی دال بر اینکه سراج یا همسرش کار خلاف یا مجرمانه‌ای مرتکب شده باشند وجود ندارد اما سراج به عنوان یک سیاستمدار احتمالا اجازه ندارد در بسیاری از کشورهای اتحادیه اروپا یا کارائیب تابعیت از طریق سرمایه‌گذاری را تقاضا کند.

علا ابراهیم، فرماندار سابق مناطق غیرشهری دمشق، در نوامبر ۲۰۲۰ وقتی که هنوز یک سمت شغلی مهم در حاکمیت سوریه داشت، تابعیت وانوآتو را به دست آورد. او که بیش از چهار سال فرماندار بود، همراه با همسر و سه فرزندشان تقاضای تابعیت کرده بود. ریم نجیب، همسر ابراهیم، از اقوام نزدیک بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه است.

وانوآتو، دست‌کم روی کاغذ اعلام کرده است که شهروندان سوریه، عراق، ایران، یمن و کره شمالی نمی‌توانند تابعیت این کشور را داشته باشند مگر آنکه ثابت کنند پنج سال در خارج از کشورهایشان سکونت داشته‌اند. نکته‌ای که در مورد آقای ابراهیم صدق نمی‌کند و او در ماه‌ها و هفته‌های قبل از کسب تابعیت وانوآتو، در سوریه بوده است.

خیام گاریپ‌اوغلو، چهره سرشناس و بانکدار سابق ترکیه، در ژانویه ۲۰۲۰ تابعیت وانوآتو را به دست آورد. این بازرگان و مالک سابق سامربانک ترکیه، در سال ۲۰۱۳ به اتهام اختلاس محاکمه و ۲۷ سال زندان محکوم شد؛ حکمی که بعد به دو سال حبس تقلیل یافت.

جان‌لوییجی تورزی، اهل ایتالیا و واسطه مالی رسوایی اخیر واتیکان برای خرید ساختمانی در لندن است. وی به جعل صورت‌حساب و کلاهبرداری و پول‌شویی متهم است. او گذرنامه وانوآتو را گرفت اما مجبور شد آن را به پلیس بریتانیا تسلیم کند.

عبدالرحمان خیتی، بازرگان سوری، در ژانویه ۲۰۲۱ گذرنامه واتوآنو را به دست آورد. چند هفته پیش آمریکا تحریم‌هایی را بر شماری از کسب‌وکارهای خیتی اعمال کرده بود که خیتی در مالکیت آن‌ها با برادرش شریک است. هم‌زمان با فروپاشی اقتصادی سوریه، برادران خیتی در عکس‌هایی که در رسانه‌های اجتماعی خود به اشتراک گذاشتند، در هواپیماهای خصوصی و اتومبیل‌های لوکس و سوار بر اسب‌های گران‌قیمت دیده شدند. وانوآتو اعلام کرده است که تقاضای عبدالرحمان قبل از اعمال تحریم‌ها پذیرفته شده بود.

وینای موشرا، سیاستمدار سابق هندی که در جریان رسیدگی به یک پرونده فساد توانست از عدالت بگریزد، اکنون در وانوآتو است. او از جمله افراد درگیر در یک پرونده‌ قاچاق زغال‌سنگ و رمه در غرب بنگال است و گفته که پس از دریافت تهدیدهای جانی، در سپتامبر ۲۰۲۰ هند را ترک کرده است.