سقوط سریع افغانستان باعث شد تا یکی از وسیع‌ترین عملیات تخلیه در چند دهه گذشته را شاهد باشیم. بسیاری از شهروندان خارجی و افغان کشور را در حالی ترک کردند که تنها وسایل ضروری خود را به همراه داشتند. به نظر می‌رسد این شتاب و بی‌برنامگی در خروج ارتش آمریکا هم چشمگیر بوده است.

اکنون از کابل خبر می‌رسد که ده‌ها سگ آموزش‌دیده نظامی آمریکا هم در فرودگاه جامانده‌اند. این سگ‌ها به همراه سگ‌های دیگری که خانواده‌های ساکن کابل نتوانسته بودند اجازه خروج آن‌ها را بگیرند در فرودگاه کابل هستند.

این خبر در حالی منتشر شد که تنها ساعاتی قبل ازآن‌پس از روزها انتظار، عضو سابق ارتش بریتانیا پس از یک جنجال سیاسی خبری که هنوز در بریتانیا ادامه دارد، توانست حیوانات پناهگاه خود را از کابل خارج کند.

قرار گرفتن این دو موضوع در صدر خبرهای این چندروزه در کنار وقایع دردناک هفته‌های گذشته در افغانستان بسیاری را در برابر چالش «مقدم بودن نجات جان انسان‌ها بر حیوانات» قرار داده است.

دکتر امیر خلیل، دامپزشکی که در جریان جنگ‌های خونین برای نجات حیوانات به مناطق درگیری می‌رود می‌گوید «ما به‌جاهایی می‌رویم که منطق وجود ندارد. دولت وجود ندارد. هیچ‌کس اهمیتی نمی‌دهد؛ و جایی که هیچ‌کس باور نمی‌کند که شما برای نجات حیوانات می‌آیید. همه را می‌بینید که از شهری مانند موصل در عراق فرار می‌کنند، شما تنها ماشین شما برعکس می‌رود. شما به داخل (منطقه درگیری) می‌روید.»

او که برای کمک به حیوانات باغ‌وحش غزه در وسط درگیری‌های نظامی به این منطقه رفته بود، به ان‌پی‌آر گفت: «من با گروه تماس گرفتم و گفتم: من نمی‌توانم بدون حیوانات برگردم. من می‌توانم ابتدا گروه را به مکانی امن خارج از غزه برگردانم؛ اما آن‌ها گفتند: ما باهم به غزه آمدیم، باهم بیرون می‌آییم.»

در جریان تخلیه کابل موردی شبیه به این برای عضو سابق ارتش بریتانیا که در کابل پناهگاه حیوانات را دایر کرده بود افتاد. با وجود مقاومت چندروزه، او نتوانست کارمندانش را با خود ببرد و تنها توانست حیوانات را نجات دهد. پن فرتینگ از سوی بن والاس، وزیر دفاع، مورد حمله قرار گرفت که جان حیوانات را به انسان‌ها ترجیح داده است.

فرتینگ که اکنون در بریتانیاست، تلاش می‌کند تا درباره اطلاعات اشتباه درباره پرواز نجات روشنگری کند. او می‌گوید درحالی‌که هواپیما خالی و حیوانات در قسمت بار بودند، مقامات بریتانیایی هیچ‌کس را برای سوارشدن به هواپیما نفرستادند.

دامپزشکان، فعالان حقوق حیوانات و افراد زیادی در میانه جنگ‌ها تلاش می‌کنند تا جان حیوانات، قربانیانی که هیچ نقشی در این جنگ‌ها نداشته‌اند را نجات دهند. ضربه‌های محیط زیستی و مرگ حیوانات اغلب در میانه درگیری‌های نظامی نادیده گرفته می‌شوند. حیوانات وحشی و اهلی مدت‌هاست که در درگیری‌های مسلحانه میان انسان‌ها آسیب‌دیده یا کشته می‌شوند. حیوانات قربانی جنگ نیاز به شناخت و حمایت بیشتری دارند.

قربانیان چهارپای: حیواناتی که برای جنگ به خدمت گرفته شدند

قبل از مکانیزه شدن جنگ، ارتش‌ها اغلب تعداد زیادی از حیوانات را برای خدمت از نیروهای جنگی به خدمت می‌گرفتند. اسب، الاغ، گاو، قاطر و فیل، سربازان و مواد و لوازم ارتش را حمل می‌کردند. کبوترها پیام می‌دادند؛ نیروهای سوار بر شتر در مبارزات بیابانی به کار گرفته‌شده‌اند؛ و اسب‌های سواره اغلب در خط مقدم پیش‌قدم می‌شدند.

تصور می‌شود که ۱۶ میلیون حیوان در جنگ جهانی اول «اولین جنگ صنعتی که در آن هنوز تعداد زیادی از حیوانات در حال استفاده بودند» خدمت کردند؛ و بین سال‌های ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸ تخمین زده‌شده است که ۴۸۴ هزار و ۱۴۳ اسب، قاطر، شتر و گاو نر فقط در خدمت بریتانیا کشته‌شده‌اند. درحالی‌که تعداد کلی حیواناتی که مستقیماً از آن‌ها در جنگ استفاده می‌شوند، با گذشت زمان کاهش یافته است، اما هنوز استفاده از آن‌ها توسط ارتش امری عادی است.

سگ‌ها به‌طور گسترده‌ای توسط ارتش مورداستفاده قرارگرفته‌اند و امروزه نیز چنین هستند. نقش آن‌ها شامل ردیابی، محافظت، ارسال پیام، تشخیص مواد منفجره و بیرون کشیدن قربانیان بمب است.

اگر چه ما گه گاه در خبرها شاهد تقدیر و تشکر از سگ‌های ارتش هستیم اما در واقعیت این فعالیت‌ها اغلب منجر به درد و رنج و مرگ حیوانات شده است. این حیوانات در معرض سو استفاده، کار زیاد و خستگی، قرار گرفتن در معرض گرما یا سرما، گرسنگی، تشنگی، بیماری و ترک شدن هستند. اتفاقی که برای سگ‌های ارتش آمریکا افتاد و مانند شی‌ء بی‌ارزش، بعد از سال‌ها خدمت‌رسانی، رها شدند.

 مرگ حیوانات وحشی در جریان جنگ

نتایج یک مطالعه منتشرشده در مجله نیچر، داده‌های مربوط به سال ۱۹۴۶ را تجزیه‌وتحلیل کرد تا اثرات درگیری انسان بر جمعیت پستانداران بزرگ آفریقا را شناسایی کند. نتایج نشان داد که از بین همه عوامل موردمطالعه، درگیری مسلحانه مکرر بیشترین تأثیر منفی را بر حیات‌وحش داشته است و حتی درگیری‌های سطح پایین می‌تواند باعث کاهش معنادار در جمعیت گیاهخواران بزرگ شود. نشان داده شده است که ضعف حاکمیت زیست‌محیطی یکی از عوامل کلیدی در از بین رفتن حیات‌وحش است.

علاوه بر آن، حیوانات وحشی می‌توانند توسط مین کشته و زخمی شوند، درحالی‌که افزایش سلاح‌های کوچک می‌تواند شکار را تشدید کند. جایی که تجارت و مصرف گوشت وحشی در هنگام درگیری‌ها آغاز می‌شود، اغلب در زمان صلح ادامه می‌یابد.

در اقیانوس‌ها، حیوانات دریایی در جریان جنگ یا مانور دریایی کشته می‌شوند یا بر اثر فشار و ضربه‌های صوتی، آسیب می‌بینند.

قوانین بین‌المللی

مفهوم حفاظت از حیوانات در کنوانسیون تنوع زیستی ۱۹۹۲ (CBD) گنجانده‌شده است. هنوز مشخص نیست که آیا همه موافقت‌نامه‌های زیست‌محیطی چندجانبه در زمان درگیری‌های مسلحانه ادامه می‌یابد یا خیر. بااین‌حال، توافق‌های حفاظتی «مبتنی بر منطقه»، مانند تنوع زیستی CBD و کنوانسیون میراث جهانی یونسکو، در زمان درگیری‌های نظامی باید موردتوجه قرار گیرند.

با سخت‌تر شدن شرایط در افغانستان، حیوانات بیشتری در معرض نابودی، مرگ، انقراض و سو استفاده قرار خواهند گرفت. در کشوری مانند افغانستان با اکثرت مناطق روستایی، حیوانات اهلی و وحشی نقش اقتصادی مهمی در زندگی روزمره مردم دارند و خروج نهادهای خدمت رسان خیریه حیوانات مانند «نوزاد» که به اهالی خدمات دامپزشکی می‌داد می‌تواند تأثیر وخیم بر زندگی دامداران و صاحبان حیوانات باربر داشته باشد.