لزوم استفاده از همه ظرفیت‌های تولید نفت و گاز میدان‌های در حال تولید، کنار افزایش ضریب بازیافت تولید نفت، مورد توجه وزارت نفت بوده است. افزایش برداشت از میدان‌های مشترک نیز یکی از اولویت‌ها بوده، اما تحریم‌ها و خروج شرکت‌های خارجی فعال در میدان‌های مشترک، باعث شده تا ایران، در اکثر میدان‌های مشترک از نظر تولید نفت و گاز، از کشورهای همسایه عقب بیافتد. در این بین، تاخیر شرکت‌های خارجی در میدان‌های مشترک نیز عامل دیگری بوده است که کشورهای همسایه ایران، با مازاد برداشت از میدان‌های مشترک، بتوانند بخشی از سهم ایران در بازار انرژی را به خود اختصاص دهند.
میدان فرزاد بی
اکثر میدان‌های مشترک نفت و گاز ایران در منطقه جنوب و نزدیک مرز ایران و عراق واقع شده است. ایران در دریای خزر نیز میدان مشترک دارد. اما میدان فرزاد بی بین ایران و عربستان مشترک است. این میدان در ۱۵ کیلومتری جزیره‌ی فارسی ِ خلیج فارس واقع شده و جزء میدان بلوک فارسی است. بلوک فارسی، حوزه هیدروکربنی در خلیج فارس، و شامل میدان نفتی بینالودو میدان فرزاد بیاست. برآوردها نشان داده که این میدان در حدود ۲۲ تریلیون متر مکعب گاز دارد که حدود ۶۰ درصد آن قابل برداشت است. در قیاس با میدان عظیم پارس جنوبی،این میدان کوچک‌تر است. پارس جنوبی، بیش از ۸۰ برابر میدان فرزاد بی ذخیره گاز دارد.
این میدان را شرکت او ان جی سیهند در سال ۱۳۸۷ کشف کرد. تحریم‌ها باعث شد ایران و هند نتوانند قراردادی برای برداشت از این میدان امضا کنند. پس از رفع تحریم‌ها مذاکرت متعددی بین ایران و هند صورت گرفت، ولی این مذاکرات به نتیجه‌ی روشنی نرسید. هندی‌ها ابتدا برای توسعه‌ی میدان فرزاد بی طرح توسعه‌ی ۳ میلیارد دلاری ارائه کردند و بعدها نیز، طرح ۱۱ میلیارد دلاری برای سرمایه‌گذاری در این میدان دادند. بر اساس این طرح، تا ۳۰ سال حق بهره‌بردن از درآمد فروش گاز، به این کشور تعلق می‌گرفت.
همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد این طرح با استقبال ایران مواجه نشد. این طرح زمانی ارائه شد که ایران در تحریم بود. پس از رفع تحریم‌ها ایران امیدوار بود با حضور شرکت‌های خارجی در همه‌ی میدان‌های مشترک، به‌ویژه میدان فرزاد بی، بتواند با شرایط خوب قراردادهای متعددی را با طرف‌های خارجی به امضا برساند و یا از اهرم پیشنهاد سایر شرکت‌های خارجی برای تعدیل شرایط طرح طرف هندی، بهره گیرد.
در دوران برجام، شرکت‌های خارجی برای سرمایه گذاری در میدان فرزاد بی تمایلی نشان ندادند. و با توجه به قبول نشدن طرح هندی‌ها، عملا ایران نتوانست از این میدان برداشت کند.
رقابت ایران و عربستان در سطح مسائل منطقه‌ای و نیز در بازار جهانی انرژی، باعث شده تا ایران نسبت به برداشت هرچه سریعتر از این میدان مشترک حساسیت خاصی نشان دهد، اما در عمل تا به امروز نتوانسته است برای برداشت از این میدان، اقدام عملی کند. نکته دیگری که باید بدان اشاره شود این است که گاز این میدان، غنی نیست و طرف خارجی (هندی) باید گاز تولیدی را به ال ان جی تبدیل کند و یا از طریق خط لوله به بازار مصرف داخلی و یا منطقه‌ای برساند.
دیپلماسی فعال انرژی عربستان در هند
عربستان یکی از کشورهای عمده‌ی صادر کننده‌ی نفت به هند است. طی سال‌های اخیر، عربستان در پروژه‌های پالایشگاهی هند سرمایه‌گذاری کرده است. این کشور در حال سرمایه‌گذاری در زیرساختار انرژی در کشورهای عمده واردکننده‌ی انرژی از این کشور است. استراتژی شرکت آرامکوسرمایه‌گذاری در پروژه‌های انرژی است که ارزش افزوده بیشتری نسبت به صدور نفت داشته باشد.
سال ۲۰۱۸ آرامکو با کنسرسومی متشکل از سه شرکت نفتی دولتی هند، قراردادی به ارزش ۴۴ میلیارد دلار برای ساخت پالایشگاهی در ایالت ماهاراشترادر غرب هند را امضا کرد. بر اساس این قرارداد، این پالایشگاه، پس از تکمیل، ظرفیت تولید یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه نفت در روز را خواهد داشت.
آرامکو مذاکراتی با مقامات هندی داشت تا ۵۰ درصد سهام پروژه‌ی احداث پالایشگاه بزرگ راتانگیریرا با ظرفیت روزانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه نفت خام، در اختیار گیرد. آرامکو برای حضور فعال‌تر در بازار انرژی هند، اقدام به تاسیس دفتر در این کشور کرده است. عربستان از اهرم سرمایه‌گذاری برای افزایش سهم خویش در بازار انرژی هند و کاهش سهم بقیه کشورها در بازار انرژی این کشور، استفاده می‌کند.
آیا کنسرسیوم داخلی می‌تواند از میدان فرزاد بی برداشت کند؟
وقتی ایران نتوانست با شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری در میدان فرزاد بی به توافق برسد، بحث واگذاری این میدان به کنسرسیوم شرکت‌های داخلی و خارجی مطرح شد. هر چند با توجه به تحریم فعلی، امکان سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی در صنعت انرژی ایران، بعید به نظر می‌رسد. در دوران برجام، امکان سرمایه‌گذاری شرکت پتروپارسدر میدان فرزاد بی مطرح شد. اما به گفته‌ی کارشناسان، امکانات مالی و تکنولوژی این شرکت به تنهایی نمی‌توانست جواب‌گوی نیازهای این میدان باشد. ضمنا شرکت پتروپاس تجربه‌ی زیادی درتجارت هیدروکربن نداشت.
۸۰ درصد میدان فرزاد بی در آب‌های ایران قرار دارد، اما از سه سال قبل، عربستان شروع به برداشت گاز از این میدان مشترک کرده است. این کشور روزانه ۳۰۰ میلیون متر مکعب گاز از این میدان برداشت می‌کند. عربستان می‌تواند با سرمایه و تکنولوژی شرکت‌های خارجی برای افزایش برداشت از میدان فرزاد بی اقدام کند. هر چند این کشور از لحاظ منابع مالی هم مشکل چندانی ندارد. با توجه به تداوم تحریم‌ها، امکان سرمایه‌گذاری هندی‌ها در میدان فرزاد بی، دور از ذهن است. در کنار تحریم‌ها، سرمایه‌گذاری عربستان در زیرساخت‌های انرژی این کشور هم عامل دیگری است که می‌تواند بر تصمیم هند برای سرمایه‌گذاری در میدان فرزاد بی، موثر باشد.
بهره‌برداری از میدان‌های مشترک می‌تواند اهرمی برای گسترش همکاری بین کشورهای همسایه باشد. سرمایه‌گذاری در میدان‌های مشترک در حفظ صلح و ثبات در منطقه موثر است. با توجه به تداوم تنش‌ها در منطقه و جهت‌گیری ایدئلوژیک در سیاست خارجی کشورهای منطقه، نباید نسبت به اهمیت برداشت از میدان‌های مشترک برای رفع تنش‌ها غافل بود. اما ذکر این نکته هم خالی از لطف نیست که با توجه به روابط نزدیک ایران و عراق و داشتن چندین میدان مشترک، میزان برداشت عراق از میدان‌های مشترک، چندین برابر ایران است. ایران تاکنون نتوانسته عقب‌ماندگی در تولید از میدان‌های مشترک با عراق را جبران کند.
