ماده‌  جدیدی به نام «شیر ایران» وارد بازار مخدر ایران شده است؛ ماده‌ای که فروشندگان مواد مخدر از آن با عنوان «تریاک ایرانی» یاد می‌کنند.

افزایش عرضه و مصرف «شیر ایرانی» به‌حدی رسیده است که رشد قیمت تریاک سنتی ــ که عمدتا از افغانستان وارد ایران می‌شود ــ متوقف و در برخی موارد کاهش یافته است.

روز پنجشنبه ۲۸ اسفند، روزنامه «هفت صبح» در گزارشی نوشت افزایش شدید قیمت تریاک و کاهش دسترسی به آن ــ که ناشی از ممنوعیت‌های کشت در دوران حکومت طالبان است ــ بسیاری از مصرف‌کنندگان را به سمت مواد مخدر صنعتی سوق داده، موادی که دسترسی به آن‌ها آسان‌تر و قیمتشان کمتر از تریاک است.

یکی از تازه‌ترین مواد واردشده به بازار، که میزان مورفین آن از بسیاری از مخدرهای دیگر بیشتر است، ماده‌ای با نام «شیر ایرانی» است که برخی مصرف‌کنندگان آن را «تریاک ایرانی» می‌نامند.

اگرچه در گزارش روزنامه «هفت صبح» آن‌چه «تریاک ایرانی» خوانده می‌شود، از نظر بو، رنگ و طعم با تریاک افغانستانی متفاوت است، اما به‌دلیل میزان بالای مورفین آن، مصرف‌کنندگانی که طی سال‌های اخیر و به‌دلیل افزایش قیمت تریاک توان خرید آن را نداشته‌اند از آن استقبال کرده‌اند.

کاهش تولید تریاک و شیره در افغانستان، قیمت این مخدر را ــ که پرمصرف‌ترین ماده مخدر سنتی در ایران  است ــ تا سه برابر افزایش داده است. این افزایش قیمت در ادامه روندی است که از سال ۱۴۰۱ آغاز شد. در آن زمان رسانه‌ها گزارش دادند قیمت بسته‌های ۴/۵ کیلوگرمی تریاک از ۴۳۰ دلار به دو هزار و ۶۲۹ دلار رسیده است. این جهش قیمت به همراه افزایش نرخ دلار و دشواری واردات از افغانستان، دلایل اصلی افزایش چشمگیر قیمت تریاک در بازار ایران است.

اسفندماه ۱۴۰۳ نیز رسانه‌های ایران به نقل از دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد اعلام کردند که قیمت تریاک در افغانستان از هر کیلو ۷۵ دلار به ۷۴۰ دلار رسیده است؛ رشدی ده‌برابری که نشان می‌دهد نرخ تریاک در ایران نیز در محدوده مشابهی افزایش یافته است.

کارشناسان حوزه مواد مخدر در یک سال گذشته بارها درمورد گرانی تریاک هشدار داده و گفته‌اند که بخش مهمی از مصرف‌کنندگان به‌دلیل ناتوانی در تامین هزینه‌ها، به مخدرهای صنعتی و روان‌گردان‌ها روی آورده‌اند.

سعید صفاتیان، تحلیلگر و پژوهشگر حوزه اعتیاد، تاکید می‌کند که به دلیل گرانی تریاک، مصرف‌کنندگان یا به مواد دیگر گرایش پیدا می‌کنند یا روش مصرفشان را تغییر می‌دهند. او می‌گوید: «کسی که روزانه چهار گرم تریاک به‌صورت تدخینی مصرف می‌کرد، اکنون مصرف خود را به دو گرم خوراکی کاهش داده است. این تغییر ممکن است از نظر اقتصادی برای معتاد مقرون‌به‌صرفه باشد، اما عوارض جسمی آن بیشتر و مضرتر است.»

بر پایه آمارها، مصرف تریاک در ایران همچنان رتبه نخست را دارد، اما طی سال‌های اخیر، ماده مخدر گل در میان نوجوانان و جوانان به پرمصرف‌ترین ماده مخدر تبدیل شده است. این تغییر الگوی مصرف جایگاه مخدرها را در استان‌های مختلف کشور نیز دگرگون کرده است.

برخی آمارهای اعلام‌شده حاکی از آن است که ۶۰ درصد مصرف‌کنندگان مواد مخدر در ایران تریاک مصرف می‌کنند و ۱۰ درصد این افراد بیش از ۶۰ سال دارند. با این حال، نتایج برخی نظرسنجی‌ها در سال ۱۴۰۲ نشان داد که به‌دلیل گرانی تریاک الگوی مصرف تغییر کرده است.

در این نظرسنجی، که با همکاری مراکز ترک اعتیاد (کمپ‌ها، کلینیک‌ها و مراکز کاهش آسیب در ۳۱ استان کشور) انجام شد، درمان‌گران اعلام کردند که بیشتر مراجعان به مصرف شیشه و هرویین روی آورده‌اند و مصرف تریاک به رتبه سوم تنزل یافته است.

این یافته‌ها در تناقض با پژوهش رسمی سال ۱۳۹۵ است که براساس آن دو میلیون و ۸۰۸ هزار نفر مصرف‌کننده مستمر مواد مخدر، محرک یا روان‌گردان وجود داشتند که از این میان، بیش از ۷۰ درصد (معادل دو میلیون و ۱۷۳ هزار نفر) تریاک، ۲۹۷ هزار نفر هرویین و ۲۲۷ هزار نفر شیشه مصرف می‌کردند.

در نبود آمار رسمی قیمت دقیق تریاک در ایران، برخی گزارش‌های میدانی قیمت هر کیلوگرم تریاک را تا پایان سال ۱۴۰۳ حدود ۲۰۰ میلیون تومان برآورد کرده‌اند. این قیمت در مناطق شرقی کشور کمتر از استان‌هایی مانند تهران است.

یکی دیگر از نشانه‌های تغییر ذائقه مصرف در میان معتادان، آمارهای کشفیات مواد مخدر در کشور است. در حالی‌که کشفیات تریاک روند نزولی داشته، کشفیات موادی مانند شیشه افزایش یافته است. مرکز آمار ایران در بهار ۱۴۰۳ اعلام کرد طی شش سال گذشته کشفیات مواد مخدر سنتی مانند تریاک ۳۷ درصد کاهش یافته، درحالی‌که کشفیات شیشه با افزایش ۱۵۰۰ درصدی مواجه بوده است. کشفیات شیشه از دو هزار و ۳۹۹ کیلوگرم به ۳۸ هزار و ۷۳۴ کیلوگرم رسیده است.

در کنار شیشه، دیگر مخدرهای صنعتی نیز در بازار ایران وجود دارند که به‌دلیل ارزان‌تر بودن از تریاک مصرف‌کنندگان را به سمت خود جلب می‌کنند. به نظر می‌رسد فروشندگان با معرفی محصولی مانند «شیر ایرانی» و القای اینکه این ماده محصولی داخلی است، می‌کوشند مصرف‌کنندگان را به ادامه مصرف تریاک دل‌خوش نگه دارند.

هم‌زمان، گزارش‌هایی از کشت خشخاش در ایران نیز منتشر شده است. مهرماه ۱۴۰۳، سرپرست دبیرخانه شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان کرمانشاه، اعلام کرد در سال زراعی ۱۴۰۱– ۱۴۰۲، حدود یک‌هزار و ۴۰۰ هکتار زمین زیر کشت خشخاش در سه استان غربی (کرمانشاه، ایلام و لرستان) از بین رفته است.

همچنین طبق نظر کارشناسان و آمارهای منتشرشده، کاهش سن مصرف و شیوع مصرف در میان نوجوانان و جوانان، بیش از هر زمان دیگری زنگ خطر گسترش اعتیاد به انواع مخدرها را به صدا درآورده است و رشد مصرف مخدرهای صنعتی، عوارض به‌مراتب زیان‌بارتری بر سلامت روان و جسم جامعه برجای گذاشته است.