اجلاس ماهانه اوپک‌پلاس در حالی برگزار شد که کمبود عرضه نفت در ماه‌های اخیر به افزایش تدریجی قیمت نفت منجر شد. در این بین، حوادث ژئوپلیتیکی نیز روند افزایش قیمت نفت را تشدید کرد و حمله روسیه به اوکراین باعث شد تا اهمیت جلسه ماهانه اوپک بیش‌ازپیش افزایش یابد.

اعضای اوپک‌پلاس از تابستان ۲۰۲۱ به منظور حفظ ثبات در بازار افزایش تدریجی ظرفیت تولید اعضا به میزان ۴۰۰ هزار بشکه را تصویب کرده بودند که این مصوبه باید در اجلاس ماهانه اوپک به تصویب می‌رسید. با شروع حمله روسیه به اوکراین و احتمال شرکت نکردن روسیه در این اجلاس، برخی کارشناسان پیش‌بینی کردند که با دودستگی احتمالی و حضور نداشتن روسیه در این اجلاس باید مرگ تدریجی اوپک‌پلاس و شروع جنگ قیمت نفت در بازار را شاهد باشیم.

حضور روسیه در این اجلاس اوپک ضمن تمدید توافق فعلی نشان داد که کماکان در بازار جهانی انرژی یک عنصر مهم است. نکته حائر اهمیت در مورد این اجلاس این بود که وزاری نفت و انرژی اوپک در عرض ۱۳ دقیقه تصمیم گرفتند توافق فعلی اوپک را تمدید کنند و با توجه به شرایط بازار، برای مذاکره و بحث بیشتر، نیازی احساس نکردند. قیمت نفت برنت در روز برگزاری اجلاس اوپک به ۱۱۰ دلار رسید اما اعضا بدون توجه به افزایش قیمت، تصمیم گرفتند در پی منافع اعضا در بازار باشند.

آزادسازی ذخایر راهبردی نفت

جو بایدن در سپتامبر ۲۰۲۱ به منظور کاهش قیمت نفت و کم کردن دامنه جبران انرژی، از روسیه و عربستان سعودی خواست تا با افزایش ظرفیت تولید، سبب شوند قیمت نفت کاهش یابد اما مخالفت ریاض و مسکو با درخواست بایدن، واشنگتن را بر آن داشت تا از کشورهای عمده مصرف‌کننده انرژی مانند هند، چین، کره جنوبی و ژاپن بخواهد تا با آزادسازی بخشی از ذخایر راهبردی نفت مانع افزایش قیمت نفت شوند.

کشورهای عمده مصرف‌کننده انرژی توانستند با آزادسازی بخشی از این ذخایر به طور مقطعی قیمت نفت را پایین بیاورند اما مسئله مهم این است که در دوران همه‌گیری کرونا، کشورها برای کاهش سرمایه‌گذاری در بخش بالادستی اقدام کردند و این موضوع به کاهش تولید و عرضه نفت منجر شد و با توجه به پیش‌بینی آژانس بین‌المللی، جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید، روز سه‌شنبه، ۱ مارس، طی بیانیه‌ای گفت: «ما آماده‌ایم از هر ابزاری که در اختیار داریم، برای محدود کردن اختلال‌ها در عرضه جهانی انرژی ناشی از اقدام‌های پوتین استفاده کنیم. در این راستا، آمریکا متعهد شد ۳۰ میلیون بشکه نفت از ذخایر راهبردی خود را به عنوان بخشی از تعهد جهانی برای آزاد کردن ۶۰ میلیون بشکه از ذخایر انرژی، در تلاش برای تقویت بازارهای جهانی نفت در بحبوحه حمله روسیه به اوکراین آزاد کند.»

آزادسازی ذخایر راهبردی فقط تاثیر مقطعی در بازار خواهد داشت و تا مسئله افزایش عرضه حل نشود، آزادسازی ذخایر نفت نمی‌تواند به ثبات دائمی در بازار منتهی شود.

همراهی چین با کشورهای مصرف‌کننده نفت در آزادسازی ذخایر نفتی می‌تواند در ایجاد ثبات در بازار نقش مهمی داشته باشد. هرچند چین با وجود تحریم ایران، همچنان در بازار خاکستری و با قیمت پایین از ایران نفت وارد می‌کند، بر اساس آخرین آمار از  اوایل نوامبر ۲۰۲۱، ذخایر نفت خام چین ۳۰ میلیون بشکه افزایش‌ یافته است که ۱۰ میلیون بشکه آن در پالایشگاه‌ها و ۲۰ میلیون بشکه در پایانه‌های تجاری قرار دارند. کل ذخیره راهبردی نفت چین در حدود ۹۵۰ میلیون بشکه برآورد می‌شود و باید در نظر داشت که پکن در راستای هماهنگی با آمریکا، از فوریه برای آزادسازی بخشی از ذخایر نفت خود اقدام کرد.

اگر توازن در بازار در کوتاه‌مدت برقرار نشود -که با  توجه به شرایط فعلی دشوار هم به نظر می‌رسد- کاهش تدریجی ذخایر نفت آمریکا می‌تواند به مشکلی جدی در بعد امنیت انرژی آمریکا تبدیل شود. بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا، قوانین جدید و اعلام آزادسازی ۵۰ میلیون بشکه از ذخایر راهبردی نفتی آمریکا حجم این ذخایر را در ابتدای سال مالی ۲۰۲۲ تا حدود ۳۱۴ میلیون بشکه کاهش خواهد شد. در اوایل اکتبر ۲۰۲۱، ذخایر راهبردی آمریکا ۶۸۰ میلیون بشکه بود.

تداوم حمله روسیه به اوکراین و فقدان تعادل در عرضه و تقاضا در بازار مشکلات پیش روی کشورهای عمده مصرف‌کننده نفت در ماه‌های آینده خواهد بود. شکست مذاکرات وین که می‌توانست شرایط بازگشت ایران به بازار را میسر کند هم مشکلات در بازار نفت را تشدید خواهد کرد. خروج شرکت‌های غربی از پروژه‌های نفت و گاز روسیه در پی اعمال تحریم اروپا و آمریکا علیه روسیه در میان‌مدت، به کاهش ظرفیت تولید و صادرات نفت روسیه منجر خواهد شد.

تصمیم اوپک‌پلاس در مورد تداوم توافق قبلی نشان داد که حمله روسیه به اوکراین تاکنون بر توافق کاهش عرضه اوپک و متحدانش تاثیری نداشته است. اگر در روزها و هفته‌های آینده روسیه اوکراین را اشغال و دولت قانونی زلنسکی را ساقط کند، اجلاس ماه بعد اوپک که در روز ۴ آوریل برگزار خواهد شد، در بازار نفت تاثیر زیادی خواهد شد.

اشغال اوکراین می‌تواند به دودستگی در بین اعضای اوپک پلاس منتهی شود و شروع جنگ قیمت نفت به نفع کشورهای مصرف‌کننده خواهد بود. در این بین، بود و نبود ایران در بازار نقش زیادی ندارد. اگرچه شرایط برای نقش‌آفرینی جمهوری اسلامی ایران در بازار جهانی انرژی کمی هموارتر شده است، اصرار نظام بر خواسته‌های خود در جریان مذاکرات (خارج کردن سپاه از لیست تروریسم و لغو تحریم بیت رهبری...) در کنار پاسخگو نبودن تهران به ابهام‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد اورانیوم یافت شده در تورقوزآباد از مواردی‌اند که شرایط توافق جدید را سخت‌تر می‌کنند.

با این حال در غیاب ایران، اوپک به نقش‌آفرینی در بازار ادامه خواهد داد و جایگاه ایران در اوپک روزبه‌روز تضعیف خواهد شد.