کارشناسان می‌گویند روسیه با ضربه یک بحران بانکی، رکود اقتصادی عمیق و سقوط قابل‌ملاحظه استاندارد سطح زندگی مردم رو‌به‌رو است که ممکن است قدرت ولادیمیر پوتین را تضعیف کند.

دولت‌های غربی این آخر هفته، با رونمایی از دور جدیدی از تحریم‌های تنبیهی که باعث شد با باز شدن بازارها در روز دوشنبه، روبل تا ۳۰ درصد سقوط کند، فشار بر مسکو را افزایش دادند.

اقتصاددانان هشدار دادند که شهروندان عادی روسیه افزایش شدید بهای کالاهای وارداتی را شاهد خواهند بود که تورم پولی را به مرز ۲۰ درصد می‌رساند و به بروز دوره‌ای پرتلاطم منجر خواهد شد که بازتابی از آشوب پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی است. 

دَن آرنسون، تحلیلگر موسسه مشاوره خطرات سیاسی جی‌پی‌دبلیو (GPW)، می‌گوید از آن‌جا که مشروعیت پوتین بر پایه تصویر او به‌عنوان مردی قدرتمند است که هرج‌ومرج‌های دهه ۱۹۹۰ را از میان برد و غرور روس‌ها را احیا کرد، هرگونه نشانه بازگشت به شرایطی مشابه اقتدار پوتین را خدشه‌دار خواهد کرد.

آرنسون گفت: «اگر کسی این تصور را داشت که تحریم‌ها عمدتا بی‌اثرند، اکنون این [تصور] به‌روشنی برطرف شده است.»

«این پیامدی شدید بر مردم عادی روسیه خواهد داشت.»

تحلیلگران روز دوشنبه پیش‌بینی کردند که اقتصاد روسیه در سال جاری حدود ۱۰ درصد کوچک‌تر خواهد شد و ممکن است تحریم‌های بیشتری در راه باشد.

چه تحریم‌هایی اعلام شده است؟

در حالی که روسیه به‌منظور تضعیف متحدان غرب به‌دنبال تقویت استفاده از یک جنگ اطلاعاتی جدید است، تشدید سریع تحریم‌های مالی [علیه روسیه] نمایانگر بلندپروازنه‌ترین استفاده غرب از سلاح اقتصادی‌اش است.

دو اقدام می‌تواند به توانایی تجارت روسیه با جهان و سر پا نگه داشتن اقتصادش لطمه جدی بزند.

نخست، قرار است تعدادی از بانک‌های روسیه از استفاده از سیستم پیام‌‌رسانی مالی سویيفت محروم شوند که زیرساختی کلیدی و اساسی است و بانک‌ها برای ارسال ایمن جزئیات تراکنش‌ها از آن استفاده می‌کنند.

بدون سوییفت، تجارت بسیار دشوارتر می‌شود. اگرچه صادرات انرژی معاف شده است، بازرگانان کالاها در مورد خطر قرارگیری در معرض تحریم نهادهای روسی، که به معنای تهدید صادرات نفت و گاز روسیه است، با تردید بسیاری مواجه‌اند.

از آن لطمه‌زننده‌تر این است که دارایی‌های بانک مرکزی روسیه در بریتانیا، ایالات متحده و اتحادیه اروپا بلوکه خواهد شد. این اقدام توانایی روسیه در حمایت از وجه رایج این کشور را که رو به فروپاشی است به‌شدت محدود می‌کند.

تورم افسارگسیخته

کاهش قابل‌ملاحظه ارزش برابری روبل به معنای آن است که اقلام وارداتی به این کشور بسیار گران‌تر می‌شود که نتیجه آن کاهش بسیار شدید سطح زندگی مردم است.

لیام پیچ، تحلیلگر بازارهای نو در موسسه «کاپیتال اکونومیکس»، پیش‌بینی می‌کند که  تورم تا ۲۰ درصد افزایش یابد.

بانک مرکزی روسیه به‌منظور مقابله با این معضل وارد عمل شد و نرخ بهره را دو برابر کرد و از ۹.۵ درصد به ۲۰ درصد رساند؛ اما وام‌های گران احتمالا بازهم از روند رشد اقتصادی کشور خواهد کاست.

پیچ می‌گوید: «شما ترکیب بدی از تورم بسیار بالا و نرخ بهره بسیار بالا دارید که بر تقاضا در روسیه تاثیر منفی خواهد داشت.»

انتظار می‌رود این امر به نوبه خود، بر فشار بر بانک‌های این کشور بیفزاید.

هجوم مردم به بانک‌ها و بحران

پیچ می‌‌گوید: «به‌ نظر می‌رسد در حال حاضر بخش بانکی [روسیه] در آستانه بحرانی تمام‌عیار قرار دارد.» پیش‌تر در روز یکشنبه، نیز گزارش‌ها حاکی از صف‌های طولانی شهروندان در بانک‌های روسیه بود که درصدد برداشت پول بودند.

توقف هجوم مردم به بانک‌ها پس از شروع، بسیار دشوار است. بانک مرکزی روسیه درصدد برآمد به مردم اطمینان دهد که جای پول‌هایشان امن است و از آن‌ها خواست از برداشت وجه نقد از حساب‌هایشان خودداری کنند.

تاریخ با شواهد فراوان نشان داده است که اغلب این‌گونه اطمینان خاطردادن‌ها دقیقا نتیجه عکس به بار می‌آورد و دلهره بیشتری ایجاد می‌کند و مردم را در مورد مشکلی احتمالی هوشیار می‌کند.

پیچ پیش‌بینی می‌کند که بانک‌های تحت فشار از دادن وام خودداری کنند، که اقتصاد روسیه را بیشتر تحت فشار می‌گذارد.

نشانه‌های فشار بر سیستم مالی روسیه رو به افزایش است. بانک مرکزی اروپا (ECB) روز دوشنبه، هشدار داد که اسبربانک (Sberbank،) شاخه اروپایی بزرگ‌ترین وام‌دهنده روسیه، با هجوم سپرده‌گذاران برای برداشت پول‌هایشان، با مشکل و اختلال مواجه شد.  

آیا ممکن است تحریم تجاری اتفاق بیفتد؟

هنری اسمیت، یکی از شرکای موسسه مشاوره «کنترل ریسکس»، می‌گوید تحریم‌هایی که روسیه اکنون با آن مواجه است با تحریم کامل اقتصادی فاصله دارد اما چنانچه درگیری تشدید شود، این تمایل وجود دارد که تحریم‌ها بیشتر شود.

قدم منطقی بعدی بخش‌های انرژی و معادن را که بخش عمده درآمد دولت روسیه را تامین می‌کنند، هدف قرار خواهند داد.

اگر پوتین اقدام‌ نظامی‌اش در اوکراین را افزایش دهد، به‌ویژه با تلفات بیشتر غیرنظامیان، در آن صورت تحریم کامل تجاری‌ــ که تا هفته پیش از نظر بسیاری غیرقابل تصور بود، محتمل خواهد بود.

فقط دولت‌ها نیستند که وارد عمل شده‌اند. پیش‌بینی می‌شود شمار فزاینده‌ای از موسسات بازرگانی نیز در روزهای آینده از سرمایه‌گذاری در روسیه خارج شوند. حتی در مواردی که سرمایه‌گذاری‌ها تحریم‌ها را نقض نمی‌کنند، ممکن است خطرات مالی و اعتباری باقی ماندن در روسیه قابل‌ملاحظه باشد.

به‌دنبال اعلام شرکت برتیش پترولیوم مبنی بر فروش ۲۰ درصد سهامش در شرکت نفت «روسنفت» روسیه، شل و اکسون و دیگر شرکت‌های نفتی نیز برای خروج از برنامه‌های سرمایه‌گذاری در روسیه تحت‌ فشار قرار گرفته‌اند. 

روسیه چگونه می‌تواند با این تهدید برخورد کند؟

تحریم‌هایی که علیه بانک مرکزی روسیه اعمال شده گزینه‌های این کشور برای مقابله با بحران، حمایت از واحد پول و جلوگیری از فروپاشی اقتصادی را به‌شدت محدود کرده است.

اغلب در شرایطی که ارزش پول یک کشور به‌شدت سقوط می‌کند، بانک مرکزی ذخایر ارزی خود را می‌فروشد و برای حمایت از ارزش پول، وجه رایج کشورش را خریداری می‌کند.

روسیه در سال‌های اخیر برای از محافظت خود در مقابل تحریم‌های احتمالی غرب، ۶۴۳ میلیارد دلار ارز از جمله دلار، یورو و یوان ذخیره کرده است. اما در حال حاضر استفاده از این ذخایر برایش بسیار دشوار خواهد بود.

نیمی از دارایی‌های بانک مرکزی روسیه که در غرب نگهداری می‌شود مسدود شده است و سر راه فروش نیمه دیگر که در روسیه، چین و دیگر کشورها نگهداری می‌شوند هم موانع عملی قابل‌توجهی وجود دارد.

بنابراین، بانک مرکزی قادر نیست به گونه‌ای موثر از روبل حمایت کند که به‌معنای احتمال سقوط بیشتر ارزش برابری آن است و استانداردهای زندگی مردم را حتی بیشتر کاهش می‌دهد.

ناآرامی عمومی و اعتراض

اعتراض‌های محدودی در روسیه صورت گرفته است که به گفته کارشناسان، اگر این جنگ با موفقیت روسیه همراه نباشد، تعداد تلفات افزایش یابد و شهروندان عادی با سختی‌های شدیدی رو‌به‌رو شوند، احتمالا بالا خواهد گرفت. 

دن آرنسون، از موسسه جی‌پی‌دبلیو، می‌گوید: «اعتراض در روسیه شجاعتی تصورناپذیر می‌خواهد. اما روشن است که اگر بر استانداردهای زندگی مردم تاثیر بگذارد، ناامیدی و درماندگی آن‌ها نیز افزایش می‌یابد.» 

روشن شده است که از تهاجم به اوکراین که از طریق ماشین تبلیغاتی کرملین به‌عنوان عملیات دفاعی ضروری و محدود به مردم قالب شد، حمایت عمومی گسترده‌ای وجود ندارد.

آرنسون می‌گوید افزایش تلفات باعث می‌شود این موضع‌ دولت در چشم مردم عادی روسیه بیش از پیش غیرواقع‌بینانه به نظر برسد.

در حالی که اختلال‌ عظیم اقتصادی پوتین را تحت فشار خواهد گذاشت، قدرت او همچنان بر پشتیبانی از گروه کوچکی از حامیان میلیاردرش استوار است که بسیاری از آن‌ها سال‌ها است تحت تحریم‌اند.

در روزهای اخیر، نشانه‌هایی حاکی از آن است که حمایت این گروه [از پوتین] رو به زوال گذاشته است. میخاییل فریدمن و اولگ دریپاشکا، دو الیگارش روس، تهاجم روسیه به اوکراین را محکوم کردند. ممکن است پوتین فکر کند می‌تواند از عهده هر ناآرامی در داخل کشور بربیاید؛ اما گروهی از هوادارانش هستند که نمی‌تواند از دست بدهد.