وب‌سایت شبکه خبری آمریکایی سی‌ان‌ان، در گزارشی با اشاره به برگزاری دور جدید مذاکرات میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی، می‌نویسد درحالی‌که که کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس باور خود به تعهد ایالات متحده درمورد حفظ امنیتشان را از دست می‌دهند، این دو رقیب اصلی در خاورمیانه، خود حل مسائل منطقه‌ای را به‌دست می‌گیرند. 

سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، روز دوشنبه، پنجم اردیبهشت‌ماه، در نشست خبری خود، از برگزاری دور پنجم مذاکرات جمهوری اسلامی با عربستان سعودی در اواخر هفته گذشته خبر داد و آن را «روبه جلو و مثبت» ارزیابی کرد.  

او همچنین اعلام کرد که در جریان این مذاکرات، گفت‌وگوهایی درمورد اعزام نزدیک‌به ۴۰هزار زائر ایرانی به مراسم حج امسال در شهر مکه عربستان سعودی در کنار موضوع‌های دیگر در جریان بوده است.

درگزارش سی‌ان‌ان درباره مذاکرات بین ایران و عربستان سعودی آمده است: «درحالی‌که مذاکرات تا به امروز بر موضوع‌های نسبتا جزئی مانند زیارت اماکن مقدس متمرکز بوده و مقام‌های سطح اطلاعاتی نیز در آن حضور داشته‌اند، حضور احتمالی مقام‌های در سطح وزارت امور خارجه در مذاکرات آتی می‌تواند نشان‌دهنده پیشرفت قابل توجه و تمایل به نتیجه‌گیری درمورد برخی از حل‌نشدنی‌ترین درگیری‌های منطقه باشد.»

البته سخنگوی وزارت امور خارجه ایران تاکید کرده است که گفت‌وگوها میان دو کشور، هنوز به نقطه‌ای نرسیده است که دیدار وزیران امور خارجه دو کشور را درپی داشته باشد.

ریاض زمستان سال ۱۳۹۴پس از حمله گروهی از معترضان به سفارت عربستان سعودی در تهران و کنسولگری آن در شهر مشهد، که درپی اعدام یک روحانی شیعه در عربستان سعودی روی داد، روابط دیپلماتیک خود را با تهران قطع کرد.

اما به نوشته سی‌ان‌ان، حالا کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به‌دلیل آن‌چه که به‌عنوان کاهش علاقه ایالات متحده به نگرانی‌های امنیتی خود تعبیر می‌کنند، از آن کشور ناامید شده‌ و به‌تازگی به این سمت رفته‌اند که خود امورشان را در دست بگیرند. آن‌ها در این راستا، برای جلوگیری از درگیری‌های منطقه‌ای که ویرانگر اقتصادشان خواهد بود، به سراغ رقبا و دشمنان خود، ازجمله ایران، رفته‌اند.

تاسیسات نفتی در عربستان سعودی و امارات متحده عربی در سال‌های اخیر هدف حمله گروه‌هایی ازجمله شورشیان حوثی در یمن قرار گرفته است که گمان می‌رود از حمایت گسترده جمهوری اسلامی ایران برخوردارند. در هر دو مورد، واکنش نه‌چندان شدید ایالات متحده، دولت‌های خلیج‌فارس را ناامید کرد و این امر موجب تجدیدنظر آن‌ها درمورد رکن دیرینه روابط واشینگتن و کشورهای خلیج‌فارس شد که توجه اعراب به تامین نیازهای انرژی ایالات متحده را در ازای ضمانت‌های امنیتی آمریکا تضمین می‌کرد.

ایالات متحده البته تعهد خود به امنیت خلیج فارس ازطریق تقویت دفاع منطقه دربرابر حملات موشکی را تکرار کرده است. همچنین جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا، روز جمعه، دوم اردیبهشت، مایکل راتنی، دیپلمات کهنه‌کار، را به‌عنوان سفیر بعدی ایالات متحده در ریاض انتخاب کرد. در صورت تایید کنگره، او نخستین دیپلمات حرفه‌ای خواهد بود که در سه‌دهه اخیر در این جایگاه قرار می‌گیرد.

اما بازنگری کشورهای خلیج فارس در روابطشان با آمریکا کمابیش آشکار است. به گزارش سی‌ان‌ان، روشن‌ترین نمود این تجدید نظر، واکنش خاموش و سکوت نسبی آن‌ها درقبال جنگ اوکراین بود؛ این کشورها که متحدان ایالات متحده محسوب می‌شوند، به‌طور جدی از موضع دولت بایدن درمورد جنگ روسیه حمایت نکرده‌اند و مقام‌های منطقه‌ای به این درگیری به‌عنوان نشانه‌ای از تغییر نظم جهانی اشاره کرده اند که در آن، ممکن است غرب کمتر از گذشته حرفی برای گفتن داشته باشد.

علاوه‌بر این، عربستان سعودی، بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان، و همچنین امارات متحده عربی درخواست‌های ایالات متحده برای افزایش تولید نفت را رد کرده‌اند. این درخواست‌ها با هدف مقابله با افزایش قیمت جهانی نفت خام درپی حمله روسیه به اوکراین مطرح شده بود، اما این کشورهای در عوض تصمیم گرفتند به توافقشان با روسیه و دیگر کشورهای صادرکننده نفت برای افزایش تدریجی تولید پایبند بمانند. 

این درحالی‌ است که بیش‌از ۱۵ماه از دوره ریاست جمهوری جو بایدن می‌گذرد و او هنوز با شاهزاده محمد بن‌سلمان، هیچ‌گونه دیدار یا حتی گفت‌وگوی تلفنی نداشته است. 

در چنین شرایطی، امارات متحده عربی و عربستان سعودی درحال اصلاح روابط آسیب‌دیده‌شان در منطقه‌اند.

طی دو هفته گذشته، عربستان سعودی با اعلام یک آتش‌بس بی‌سابقه، درگیری‌ها در جنگ یمن را کاهش داده و پس از گسست بی‌سابقه روابطش با لبنان در سال گذشته، بار دیگر رابطه با آن کشور را آغاز کرده است. این کشورها، یعنی لبنان و یمن، هر دو عرصه‌هایی برای درگیری‌های نیابتی بین ریاض و تهران محسوب می‌شوند.

محمد مرندی، استاد دانشگاه تهران و از مشاوران هیئت مذاکره‌کننده جمهوری اسلامی ایران در وین، مدعی است که بزرگ‌ترین اختلاف ایران و عربستان سعودی برسر جنگ یمن بوده است. او به سی‌ان‌ان گفت: «بزرگترین مانع برای گرم‌شدن روابط از دید ایران، جنگ یمن بود. اکنون که آن -دست‌کم در حال حاضر- متوقف شده است، امید واقعی برای بهبود [روابط] وجود دارد.»

ازسرگیری مذاکرات بین این دو کشور، همچنین در حالی رخ می‌دهد که مذاکرات بین قدرت‌های جهانی و ایران برای احیای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ به مراحل نهایی خود رسیده است. به نوشته سی‌ان‌ان، اعراب خلیج فارس به‌دلیل توجه‌نشدن به نگرانی‌هایشان درباره ایران در مذاکرات وین، از ایالات متحده ناامید شده‌اند و معتقدند که نفوذ آن‌ها بر تهران در مقایسه با اهرمی که ایالات متحده در اختیار دارد، بسیار اندک است.

الهام فخرو، پژوهشگر همکار اندیشکده چتم هاوس لندن، به سی‌ان‌ان گفت: «کشورهای خلیج فارس معتقدند که ایالات متحده باید پشت میز مذاکره حضور داشته باشد تا ایران به هر وعده‌ای که به آن‌ها داده است، عمل کند.» به گفته او، اما دولت بایدن اصرار دارد که این گفت‌وگوها به‌طور جداگانه میان ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس انجام شود.

در تلاش برای انجام این کار، کشورهای عربی خلیج فارس، به گفت‌وگوهای مستقیم با جمهوری اسلامی ایران، روی آورده‌اند، اما تحلیل‌گران در توانایی آن‌ها برای دستیابی به نتایجی که بتواند هر دو طرف را راضی کند، تردید دارند.

محمد الیحیی، از پژوهشگران اندیشکده آمریکایی «موسسه هادسن» و سردبیر پیشین بخش انگلیسی وب‌سایت خبری العربیه، درباره مذاکرات ایران و عربستان سعودی، به سی‌ان‌ان گفت: «این مذاکرات تقریبا محکوم به شکست است. در بطن ماجرا، مشکل بین ایران و عربستان سعودی نیست، مشکل میان ایران و ایالات متحده است. ایران به پادشاهی سعودی حمله می کند، زیرا آن را یک کشور مشتری نظم امپراتوری آمریکا می‌داند.»

اما ازسوی دیگر، حسین موسویان، مذاکره‌کننده پیشین هسته‌ای ایران و استاد دانشگاه پرینستون آمریکا، در این زمینه گفت که برای تضمین مذاکرات، هر دو کشور اهرم‌های کافی مقابل یکدیگر در اختیار دارند.

او افزود: «مسئله کلیدی برای هر دو اطمینان متقابل از تضمین‌های امنیتی و نبود دستورکار سلطه‌جویی منطقه‌ای است.» 

به گفته موسویان، عربستان سعودی از حمایت آمریکا برخوردار است و ایران دارای نفوذ گسترده مردمی در کشورهای منطقه است که می‌تواند تهدیدی بلندمدت برای سعودی‌ها باشد.

اما براساس این گزارش، این حمایت ایالات متحده به‌تازگی زیر سوال رفته و نارضایتی از ایالات متحده در خلیج فارس به‌قدری عمیق شده است که برخی نقش واشینگتن در منطقه را بیش از آن‌که ضامن ثبات باشد، ویرانگر می‌دانند.

الیحیی گفت: «کشورهای خلیج فارس سیاست مماشات آمریکا درقبال ایران در طول دهه گذشته را عامل تشدید تجاوز‌گری‌های ایران می‌دانند.» او افزود که این سیاست جرقه آتش‌هایی بوده که ممکن است «به خانه ما هم سرایت کند».

این پژوهشگر حوزه خاورمیانه با اشاره به سیاست آمریکا درقبال ایران گفت: «وقتی یک فرد آتش‌افروز به خانه شما می‌آید، این خطرناک است؛ اما وحشتناک‌تر این است که آتش‌افروز در لباس آتش‌نشان بیاید.»