هرچند حضور زنان خلبان در ایران به ۸۰ سال پیش برمی گردد، ولی ۲۲ مهرماه امسال پرواز مسافری تهران به مشهد با حضور دو خلبان زن خبرساز شد. نشاط جهانداری در مهرماه امسال خلبان پرواز مسافری تهران به مقصد مشهد بود و آن پرواز را با حضور خلبان دوم، فروز فیروزی، انجام داد. گفته شده است که در پرواز رفت، ۱۶۰مسافر، و در پرواز برگشت، ۱۷۱ مسافر، با این دو خلبان زن همسفر شدند.

اینکه چرا تبلیغ گسترده پرواز دو زن با هم، یکی به عنوان خلبان و دیگری به عنوان خلبان دوم، از سوی شبکه‌های اجتماعی انجام گرفت، در حالی که این دو جزو اولین خلبان‌های زن ایران به حساب نمی آیند سوال برانگیز است. آیا اصرار به همراهی دو زن خلبان در کابین پرواز، در چهارچوب سیاست‌های تفکیک جنسیتی است؟ و اینکه آیا فضای بسته کابین برای حضور یک زن با یک مرد همکار، مغایر سیاست‌های جنسیت‌زده جمهوری اسلامی اسلامی است، یا حرکتی تحسین برانگیز در راستای توانمندسازی زنان در عرصه‌های اجتماعی به‌شمار می‌رود؟

نشاط جهانداری، خلبان این پرواز، قبل از انجام پرواز در صفحه شخصی اینستاگرام خود نوشت: «دوشنبه اتفاق تاریخی در صنعت پرواز ایران رخ داده است».

تبلیغ گسترده این اتفاق به قدری بود که کمتر کسی پروازهای انجام شده قبلی توسط زنان در ایران را یادآوری کرد.

171104.jpg

صدیقه دولتشاهی

فهیمه احمدی‌دستجردی، خلبان هواپیمای ایرباس ۳۲۰ که  ۱۸۰ مسافر گنجایش دارد، جزو اولین زنان خلبان در ایران بعد از انقلاب است. قبل از او اما سه زن دیگر که به آنها لقب «ایران‌دخت» یا «ایران بانو» داده‌اند، اولین خلبان‌های زن قبل از انقلاب هستند که ۸۰ سال پیش آموزش دیدند و پرواز کردند، اما فراموش شدند.

زندگی با نشاط

نشاط جهانداری خلبان زن ایرانی ۲۹ساله با درجه کاپیتانی یکی از خلبانان جوان زن ایرانی است. وی فارغ التحصیل مقطع لیسانس در رشته مهندسی فن آوری هوانوردی خلبانی و دارای مدرک گواهینامه خلبانی و دارای مدارک پروازی مرتبط با هواپیمای مسافربری است.

او چهارمین خط سردوشی، نشان کاپیتانی، را از خلبان حسن شكرآبی در تیر ماه ۹۸دریافت کرد. جهاندارى موفق شد پس از شهرزاد شمس، دومین زن ایرانى باشد که کاپیتان یک هواپیماى مسافربرى مى‌شود.

171103.jpg

اینا افشید

نشاط گفته است که از دوران کودکی، زمانی که ۵-۴ساله بود، علاقه خاصی به هواپیما داشت. برعکس بیشتر دختربچه‌های هم سن و سالش که با عروسک بازی می‌کردند، او هواپیما دوست داشت. نشاط جهانداری حدود چهار سال است که به عنوان خلبان دوم در شرکت هواپیمایی زاگرس همکاری دارد. نخستین پروازش به شهر نجف و بیشترین پرواز‌ها را به شهرمشهد داشته است. نشاط ۳۰۰۰ ساعت پروازی را در کارنامه کاری‌اش دارد.

جهانداری از سال ۸۹ با شرکت هواپیمایی زاگرس در حیطه ایمنی پرواز و بازخوانی داده‌های اطلاعاتی پرواز همکاری داشته است. حدود ۳سال و نیم بعد که شرکت نیازمند نیروی خلبان بود، آزمون داد و با رتبه ممتاز قبول شد.

نشاط آموزش‌های نخستین را در ایران و در سن ۱۷سالگی شروع کرد و در رشته خلبانی مشغول به تحصیل شد. همزمان، در دانشگاه هم تا مقطع لیسانس در رشته مهندسی فن‌آوری هوانوردی خلبانی مشغول به تحصیل شد. به‌خاطر علاقه شدید به این رشته، او پس از اخذ مدرک گواهینامه خلبانی، کل مدارک پروازی مرتبط با هواپیمای مسافربری را نیز مانند گواهینامه خلبانی بازرگانی و پرواز بدون دید در شب، دریافت کرد.

او مدتی نیز در قسمت‌های «دیسپچ» پروازی که مسئولیت هماهنگی خلبانان را قبل از پرواز و ارائه اطلاعات مورد نیاز به هر خلبان برای انجام پرواز، بر عهده دارد، کار کرده است و تسلط کامل به زبان انگلیسی دارد.

171102.jpg

عفت تجارتچی

وی در گفت‌و‌گویی در مورد تجربه‌اش در این حوزه،  گفته است: «همین که وارد دانشکده خلبانی شدم، خیلی‌ها متعجب شدند و می‌گفتند که این حرفه پسرانه ست و به درد تو نمی خورد. این رفتار عجیب آنها برای من به ظاهر مانع ایجاد می‌کرد، اما من به عشقم ایمان داشتم و کار خودم را می‌کردم. معتقدم هر کسی در هر رشته‌ای هرقدر تلاش کند، مایه بگذارد و زحمت بکشد، قطعاً نتیجه‌اش را می‌بیند. در دنیای امروزه همان طور که سرآشپزهای حرفه ای مرد داریم، مهندسان مکانیک موفق زن هم داریم. موفقیت به جنسیت هیچ ارتباطی ندارد. طبیعی ست که با دیدن و شنیدن یک خلبان زن تا حدودی شگفت‌زده و متعجب می‌شوند».

در حال حاضر، کاپیتان نشاط جهانداری اولین کاپیتان زن زیر ۳۰ سال در ایران است و در شرکت هواپیمایی زاگرس مشغول است.

نشاط جهانداری که در گذشته به عنوان خلبان دوم فعالیت داشت، در تیرماه امسال اولین پرواز مستقل خود را با هواپیمای MD انجام داد و نام خود را به عنوان دومین کاپیتان اول زن، در صنعت هوایی ایران ثبت کرد.

شهرزاد شمس، نیز یکی دیگر از زنان خلبان هواپیماهای مسافربری در ایران است.

زنانی که خودشان سرنوشت‌شان را نوشتند

سوم مهر ۱۳۱۸ اساسنامه تاسیس باشگاه هواپیمایی ایران با هدف گسترش فنون هوانوردی در بین اقشار مختلف مردم و افزایش شمار خلبانان کشور، به تصویب رسید. این باشگاه با همکاری نیروی هوایی تاسیس شد و اولین آگهی پذیرش دانشجوی خلبانی، در ۱۸ آبان ۱۳۱۸ منتشر شد و مهلت نام‌نویسی در آن نیز تا پانزدهم آذر تعیین شد. 

با اعلام آن فراخوان در روزنامه‌های صبح ایران، ۶۳۰ نفر اعم از مرد و زن متقاضی آموزش در آن دوره‌ها شدند.

در دوره نخست، ۲۲ متقاضی زن شرکت کردند و آموزش دیدند، که از بین آنها هفت زن به باشگاه راه یافتند.

آن هفت زن، عبارت بودند از قدسیه فرخزاد نراقی، عفت تجارت‌چی، آینا آوشید، فخرالتاج چهل آبی منفرد، درخشنده ملکوتی، عذرا رحیمی و صفیه پرتوی. پس از اتمام دوره‌ها، ۳ تن از آنان، عفت تجارتچی، اینا آوشید و صدیقه دولتشاهی، موفق به دریافت گواهی‌نامه پایان دوره شدند.

آنان «ایران‌دخت» و «ایران بانو» لقب گرفتند و همراه با سایر پذیرفته‌شدگان مرد، برای آموزش به پایگاه دوشان تپه (خیابان پیروزی فعلی تهران) منتقل شدند. در یک مراسم باشکوه، به هر دانشجو یک دست لباس خلبانی و یک کُت و کلاه ایمنی و یک عینک، همراه با چتر نجات و یک بی‌سیم که برای ارتباط بین دانشجو و استاد کاربرد داشت، داده شد.

دوره‌های آموزشی با هواپیمای تک موتوره با دو اتاقک روباز، یک اتاقک برای استاد و یکی برای دانشجو، بود که امکان کنترل هواپیما را به‌طور همزمان برای استاد و دانشجو ممکن می‌ساخت. آموزش‌های مربوطه و تکمیلی، دو روز در هفته در دوشان تپه برگزار می‌شد. بعد از گذراندن مراحل مختلف، آن سه زن اولین خلبانان زن در ایران شدند که توانستند با هواپیماهای مسافری پرواز کنند. 

عفت تجارتچی پس از حدود یک سال آموزش، اولین پرواز مستقل خود را در ۲۷ آبان ۱۳۱۹ انجام داد. وی دور فرودگاه به مدت ۱۵ دقیقه پرواز کرد و با موفقیت فرود آمد. عفت تجارت‌چی (همسر مهدی فیاض منش) ورزشکار و عضو کلوپ ورزشی قایقرانان وابسته به نیروی هوایی بود و در آنجا با تعدادی از پرسنل نیروی هوایی آشنا شد و در اولین دوره باشگاه پرواز، توانست در باشگاه پرواز نام خود را ثبت کند و سپس در نیروی هوایی استخدام شود.

با شروع جنگ جهانی دوم و بسته شدن باشگاه خلبانی، آموزش وی ناقص ماند. عفت تجارت‌چی در سال‌های میانی عمر به ادبیات و شعرسرایی روی آورد و دیوان «برگ‌های پراکنده» را در سال ۱۳۳۷ به چاپ رساند. وی در ۱۹ فروردین ۱۳۷۸، یک روز پس از مرگ همسرش، درگذشت و در تهران به خاک سپرده شد.

اینا اوشید، اولین پرواز خود را پس از شش ماه آموزش در فرودگاه دوشان تپه انجام داد. با شروع جنگ جهانی دوم، آموزش وی نیز ناقص ماند، اما باشگاه خلبانی در اردیبهشت ۱۳۲۱ فعالیت خود را دوباره آغاز کرد و آموزش‌ها از سر گرفته شد. او اولین زنی است که توسط «ایرانین ایرویز» در سال ۱۳۲۵ استخدام شد و اولین پرواز خود را به عنوان کمک خلبان با هواپیمای DC3 انجام داد، اما پس از مدت کوتاهی به دلیل نامعلومی این حرفه را ترک کرد.

قدسیه فرخزاد نیز از پیشگامان این حرفه بود و توانست مجوز پرواز با هواپیمای مسافربری را بگیرد. قدسیه فرخزاد نراقی در سال ۱۳۱۹، پس از طی دوره‌های تئوری خلبانی که نزدیک به شش ماه طول کشید، مدرک خلبانی خود را به عنوان اولین خلبانان زن ایران دریافت کرد و اولین پرواز خود را با هواپیمای آموزشی «تایگر ماوس» در فرودگاه دوشان تپه تهران انجام داد.

قدسیه از چنان مهارتی در خلبانی برخوردار شد که در سال ۱۳۲۴ بر صندلی خلبانی هواپیمای مسافری تکیه زد، و از طرفی، اولین خلبان زن دارای هواپیمای شخصی هم محسوب می‌شود. قدسیه در نهایت مقیم کشور کانادا شد و در همان جا فوت کرد و به خاک سپرده شد.

قدسیه و عفت و آینا، همزمان با هم ثبت‌نام کردند و آموزش‌های لازم را فرا گرفتند، و هر سه نفر به عنوان اولین خلبانان زن ایران مدرک دریافت کردند، و هیچ‌یک از آنان نسبت به دیگری برتری ندارند، ولی چون خانم تجارت‌چی در خصوص مهارتش دست نوشته دارد و با وی مصاحبه شده است، به اشتباه به عنوان اولین خلبان زن مطرح شده است و در دانشنامه ویکی پدیای فارسی، به این عنوان مشهور شده است. 

اولین خلبان زن دنیا

در سال ۱۹۰۸میلادی، تریسی پلتیر فرانسوی توانست نام خود را به عنوان اولین خلبان زن تاریخ ثبت کند. دو سال بعد، هموطن او بارون لاروش ریموند (۱۹۱۹میلادی فوت در اثر سانحه هوایی) اولین مدرک خلبانی رسمی را که به یک زن اعطا می‌شد، دریافت کرد و پس از آن، بسیاری از زنان در سراسر جهان متقاضی یادگیری این هنر جدید شدند و دیری نینجامید که زنان نیز همگام با مردان، در سراسر دنیا با هلیکوپتر و هواپیما در خطوط هوایی و ارتش و نیروهای نظامی، پرواز کردند.