احمدشاه مسعود، رزمنده نامدار قرن بیستم که در ۹ سپتامبر ۲۰۰۱ در حمله تروریستی مهاجمان القاعده در شمال افغانستان کشته شد، حدود پنج ماه پیش از مرگش درباره خطر سلطه طالبان بر افغانستان و تبانی این گروه با سازمان‌های تروریستی مانند القاعده هشدار داد.

مسعود در آوریل ۲۰۰۱ که از جبهه جنگ با طالبان به اروپا سفر کرد، در سخنانی با حضور رئیس و اعضای پارلمان اروپا گفت: «گروهی به نام طالبان که فعلا در افغانستان هستند، دارای افکار به خصوصی از اسلام هستند. اسامه بن‌لادن و طالبان پاکستانی که در افغانستان حضور دارند، با طالبان افغانستان دارای افکار مشابه هستند. هدف این‌ها تنها افغانستان نیست، بلکه اهدافشان قدم اول افغانستان و سپس خارج از افغانستان است.»

پنج ماه پس از این هشدار و دو روز پس از مرگ مسعود، مهاجمان القاعده که از افغانستان دستور گرفته بودند، با ربودن چهار هواپیما، به برج‌های دوقلوی مرکز تجارت جهانی در نیویورک و ساختمان وزارت دفاع آمریکا حمله کردند. در حملات ۱۱ سپتامبر، ۲۹۹۳ تن کشته و هزاران نفر دیگر زخمی شدند. پس از حملات ۱۱ سپتامبر، جهان متوجه خطر واقعی سلطه طالبان بر افغانستان و حضور القاعده در این کشور شد. اسامه بن‌لادن و ایمن الظواهری، با حمایت رژیم طالبان در پایگاه‌های القاعده در شرق افغانستان حضور داشتند و مسئولیت حملات ۱۱ سپتامبر را بر عهده گرفتند.

احمدشاه مسعود که بود؟

احمدشاه مسعود در ۱۱ شهریور ۱۳۳۲ در پنجشیر زاده شد. او فرزند دوست‌محمد خان، کارمند دولت محمد ظاهر شاه بود که برای انجام ماموریت به شهرهای مختلف می‌رفت. مسعود کلاس‌ اول تا پنجم ابتدایی را در مدرسه‌های پنجشیر، هرات و کابل خواند و دوران راهنمایی و دبیرستان را در مدرسه استقلال گذراند. او زبان فرانسوی را در مدرسه استقلال آموخت و به زبان فرانسوی صحبت می‌کرد. مسعود که از دانشگاه به جبهه جنگ رفت، به ادبیات و به‌ویژه شعر فارسی علاقه‌مند بود.

شب است و چشم ما همی‌ چو چشم‌انتظارها
ستاره می‌کند به شب، یگان یگان شمارها
ز اشک شسته دامنم، ز آه پر ز سوز و درد
نشسته بسترم چنین، به دامن شرارها

این بخشی از یک غزل محمد اسحاق فایز، شاعر فارسی‌زبان افغانستان است که احمدشاه مسعود آن را دکلمه کرده است و ویدیوی آن هنوز در انترنت وجود دارد.

مسعود در سال ۱۳۵۲ وارد دانشکده مهندسی، دانشگاه پلی‌تکنیک کابل شد و هم‌زمان به نهضت اسلامی افغانستان که سازمانی متشکل از دانشجویان جوان بود پیوست. او در سال ۱۳۵۴‌ قیامی را علیه حکومت سردار محمد ‌داوود‌خان، رئیس‌جمهوری وقت افغانستان در زادگاهش، پنجشیر سازماندهی و اجرا کرد. قیام مسعود و همراهانش ناکام ماند و او که تحت تعقیب بود، به پاکستان رفت.

احزاب دموکرات سوسیالیستی افغانستان که طرفدار شوروی بودند در اردیبهشت ۱۳۵۷‌علیه حکومت سردار داوود خان کودتا کردند و با قتل‌عام خانواده رئیس‌جمهوری، حکومت را به دست گرفتند. مسعود یک سال بعد و در تیرماه ۱۳۵۸، با تشکیل واحدهای چریکی وارد پنجشیر شد. او با فرماندهی دسته‌های منظم چریکی در پنجشیر، چندین حمله گسترده نیروهای دولت وقت افغانستان و نیروهای شوروی را که با هدف تسخیر پنجشیر انجام شدند را عقب راند و از زادگاهش دفاع کرد. نیروهای شوروی در سال ۱۳۶۱ با احمدشاه مسعود درباره طرح آتش‌بس دوساله به توافق رسیدند. مسعود در جریان این آتش‌بس، شورای نظار، از منظم‌ترین سازمان‌های چریکی در جنگ‌های افغانستان را ایجاد کرد.

نیروهای شوروی در بهمن ۱۳۶۷ افغانستان را ترک کردند و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، به تضعیف روزافزون دولت دموکرات سوسیالیستی حاکم در کابل انجامید.

حکومت وقت افغانستان در نتیجه تشدید حملات مجاهدین، ازجمله نیروهای شورای نظار، فروپاشید و دکتر نجیب‌الله، رئیس‌جمهوری وقت افغانستان، به دفتر سازمان ملل متحد در کابل پناه برد.

دولت موقت مجاهدین یک ماه بعد و در چهارم اردیبهشت شکل گرفت و صبغت‌الله مجددی به‌ سمت رئیس‌جمهوری معرفی شد. گلبدین حکمتیار، رهبر حزب اسلامی، با طرح دولت مجاهدین مخالفت کرد و برخلاف تصمیم سران احزاب جهادی، خواستار تصرف کابل و تصاحب قدرت شد. مسعود تلاش کرد حکمتیار را به گفت‌وگو و تفاهم با بقیه احزاب جهادی وادار کند، اما حکمتیار از تصمیمش درباره حمله به کابل خبر داد.

در یکی از ویدیوهایی که گفت‌و‌گوی احمدشاه مسعود و گلبدین حکمتیار را نشان می‌دهد، مسعود به حکمتیار توصیه می‌کند از تصمیمش مبنی بر حمله به کابل منصرف شود، اما حکمتیار می‌گوید این تصمیم قبلا نهایی شده است و انجام می‌شود.

احمدشاه مسعود در دولت موقت مجاهدین، به وزارت دفاع گمارده شد و به دفاع از کابل پرداخت. چهار سال حاکمیت دولت مجاهدین که احمدشاه مسعود وزیر دفاع آن بود، در جنگ‌های داخلی ویرانگر سپری شد. نزاع اصلی بر سر تقسیم قدرت میان احزاب جهادی بود و تداوم جنگ، شهر کابل را ویران و میلیون‌ها شهروند افغانستان را آواره کرد.

طالبان که در جریان جنگ داخلی و در سال ۱۳۷۳ در قندهار ظهور کرده بود، در ۱۳۷۵ خودشان را پشت دروازه‌های کابل رساندند. دولت مجاهدین که در نتیجه جنگ داخلی تضعیف شده بود، در مهرماه ۱۳۷۵ کابل را از دست داد و طالبان وارد پایتخت افغانستان شدند. طالبان در نخستین اقدام، دکتر نجیب‌الله، رئیس‌جمهوری پیشین افغانستان را به همراه برادرش در چند قدمی کاخ ریاست جمهوری به دار آویختند.

احمدشاه مسعود به دره پنجشیر عقب‌نشینی کرد و در مهرماه ۱۳۷۵، «شورای عالی دفاع از وطن» را با رهبران احزاب ضد طالبان سازماندهی کرد. طالبان با هزاران جنگجوی داخلی و خارجی در فاصله سال‌های ۱۳۷۵ تا ۱۳۷۷، بیشتر شهرهای شمال افغانستان به‌جز دره‌های پنجشیر، بلخاب، دره صوف و بخش‌هایی از تخار و بدخشان را تصرف کردند.

مسعود و دیگر فرماندهان ضد طالبان در جبهه‌های جنگ در پنجشیر، بدخشان، سمنگان، تخار، سرپل علیه تهاجم گسترده این گروه سرسختانه جنگیدند.

یکی از شدیدترین درگیری‌ها میان طالبان و نیروهای احمدشاه مسعود در تابستان ۱۳۷۹ در تخار رخ داد. حدود ۲۰ هزار نفر نیروی داخلی و خارجی در آن درگیری، به فرماندهی رهبران طالبان، قصد تصرف کامل تخار و بدخشان را داشتند. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی کنونی طالبان، یکی از کسانی است که در آن جنگ به اسارت نیروهای احمدشاه مسعود درآمد.

ذبیح‌الله مجاهد در ماه فوریه در مصاحبه با شبکه تلویزیونی یک گفت در جریان جنگ با نیروهای احمدشاه مسعود، به اسارت درآمد و شش ماه نزد نیروهای مسعود در زندان سپری کرد. مجاهد افزود: «رفتار مسعود و اطرافیانش با اسرا خیلی متفاوت بود. ما به‌عنوان اسیر، هیچ‌گونه آزار و اذیت ندیدیم.»

احمدشاه مسعود در اوج مبارزه با طالبان، در فروردین ۱۳۸۰ به فرانسه  سفر نمود و در پارلمان اتحادیه اروپا در مورد اوضاع افغانستان سخنرانی کرد. او در پارلمان اروپا خطاب به جورج بوش، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا گفت خطر طالبان و تروریست‌های بین‌المللی تنها به افغانستان خلاصه نمی‌شود و این خطر به زودی گریبان همه کشورهای غربی، به‌ویژه آمریکا را خواهد گرفت.

احمدشاه مسعود حدود پنج ماه پس از بازگشت از فرانسه در سنگر مبارزه با طالبان و القاعده، در شهرستان خواجه بهاءالدین استان تخار، طی یک حمله انتحاری دو مهاجم عضو القاعده که در پوشش خبرنگار با او دیدار کردند، کشته شد.

زندگی احمدشاه مسعود در ۴۸ سالگی و در سنگر مبارزه با تروریسم پایان یافت، اما مقاومت علیه طالبان و متحدان این گروه، همچنان پابرجا مانده است. اکنون با گذشت ۲۱ سال پس از مرگ احمدشاه مسعود، افغانستان بار دیگر به چنگ طالبان افتاده‌، اما این بار احمد مسعود، فرزند احمدشاه مسعود، با تشکیل جبهه مقاومت ملی افغانستان، در راه پدرش گام نهاده است.