از اعتراض‌های سراسری در ایران بیش از یک ماه می‌گذرد. حکومت ایران از همان روزهای آغازین اعتراض‌ها، اینترنت را محدود و راه‌های ارتباط آنلاین را مسدود کرد. محدودسازی اینترنت نه تنها به قطع دسترسی عموم مردم ایران به جریان آزاد اطلاعات و ایجاد اختلال در امور روزمره آن‌ها منجر شد، بلکه بسیاری از کسب‌وکارها را نیز در آستانه فروپاشی قرار داد.
بر سر اینترنت ایران و کاربران آن چه آمده است؟
وادار کردن مردم به استفاده از سرویس‌های داخلی پیشینه‌ای طولانی دارد. از زمان دولت احمدی‌نژاد، وزارت ارتباطات بر راه‌اندازی اینترنت ملی تمرکز و در دولت روحانی، برای پیشبرد آن گام‌های مهمی برداشته شد. اما اکنون حکومت ایران فرصت را غنیمت شمرده است تا با ادعای دست داشتن سرویس‌های خارجی در اعتراض‌ها، دسترسی مردم به اینترنت را مسدود کند.
در یک ماه اخیر، واتس‌اپ، اینستاگرام، اسکایپ و بسیاری از سرویس‌های پرمخاطب دیگر مسدود شدند. از سوی دیگر، حکومت ایران فروشگاه‌های دانلود اپلیکیشن گوگل‌پلی و اپ استور را هم از دسترس خارج کرد تا امکان نصب فیلترشکن و دور زدن محدودیت‌ها میسر نباشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد در استان کردستان، در اغلب روزهای یک ماه گذشته، تنها سرویس‌های داخلی در دسترس بوده و اینترنت بین‌المللی خارج از دسترس بوده است.
فیلترشکن‌ها نیز یکی پس از دیگری مسدود شده‌اند و مردم ناچارند برای دسترسی به اینترنت آزاد و برقراری ارتباط با جهان بیرون از ایران ابزارهایی را آزمایش کنند که امنیت آن‌ها مبهم است و تبعات استفاده از آن‌ها هنوز مشخص نیست.
گسترش استفاده از پیام‌رسان‌های ناامن
با از کار افتادن پیام‌رسان‌های آنلاین قبلی، بسیاری از مردم ایران به‌تازگی از پیام‌رسان «بیپ» استفاده می‌کنند. این پیام‌رسان محصول اپراتور ترکسل ترکیه است و می‌تواند حریم خصوصی و امنیت معترضان را به خطر اندازد. بر اساس قوانین بیپ در چارچوب همکاری با اپراتورهای خارج از ترکیه، داده‌های کاربران خارج از ترکیه ممکن است به سرورهای اپراتور مربوطه منتقل و ذخیره شود. به بیان دیگر، اگر مثلا یک کاربر ایرانسل از بیپ استفاده کند، با درخواست ایرانسل، اطلاعات کاربر برای ایرانسل ارسال خواهد شد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
چه بر سر کسب‌وکارهای آنلاین می‌آید؟
با افزایش محدودیت‌های اینترنت و مسدود شدن اینستاگرام، کسب‌وکارهای اینترنتی نیز روبه‌نابودی‌اند. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، درآمد بیش از ۱۰ میلیون نفر وابسته به اینستاگرام است و نتیجه مسدودسازی اینستاگرام قطع درآمد ۱۰ میلیون نفر است. محدودیت‌های اینترنت حتی درآمد اپراتورها را نیز کاهش داده است. بر اساس گزارش سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، مسدودسازی اینستاگرام و واتس‌اپ، به کاهش بیش از ۷۰۰ میلیارد تومان از درآمد همراه اول منجر شده است.
روش حکومت ایران برای محدودسازی اینترنت چیست؟
بر اساس مصوبه شورای عالی فضای مجازی، «شبکه ملی اطلاعات کشور شبکه‌ای مبتنی بر قرارداد اینترنت (IP) به همراه سوییچ‌ها و مسیریاب‌ها و مراکز داده‌ای است. به صورتی که درخواست‌های دسترسی داخلی و اخذ اطلاعاتی که در مراکز داده داخلی نگهداری می‌شوند، به هیچ‌وجه از طریق خارج کشور مسیریابی نشود و امکان ایجاد شبکه‌های اینترانت و خصوصی و امن داخلی در آن فراهم شود.» از خلال این تعریف، می‌توان دریافت که رویکرد جمهوری اسلامی به اینترنت رویکرد امنیتی است و تلاش می‌کند اطلاعات کاربران داخل ایران ذخیره شود و دسترسی به آن‌ها امکان‌پذیر باشد.
حکومت ایران برای پیشبرد اینترنت ملی و پر کردن جای خالی سرویس‌های پرمخاطب خارجی نظیر موتور جست‌وجوی گوگل و واتس‌اپ که حاضر نیستند اطلاعات کاربران را در اختیار حکومت ایران قرار دهند، دست یاری به سوی روسیه و چین دراز کرده است؛ چرا که جمهوری اسلامی از لحاظ فناوری هنوز امکان راه‌اندازی برخی سرویس‌های لایه خدمات شبکه ملی اطلاعات را ندارد و از طرف دیگر، به دلیل روابط ایران با چین و روسیه و همچنین تجربه این دو کشور در محدودسازی اینترنت و تولید ابزارهای داخلی، تنها این دو کشور حاضرند با ایران در پیشبرد اینترنت ملی همکاری کنند.
ردپای چین در سیاست‌گذاری‌ها و سانسور اینترنت در ایران به‌وضوح دیده می‌شود. برای نمونه اثر انگشت (fingerprint) مسدودسازی پروتکل‌های رمزنگاری‌شده در ایران مشابه با چین است. توضیح اینکه هر دستگاه سانسور ویژگی و رفتار منحصربه‌فردی دارد که آن را از نمونه‌های دیگر متمایز می‌کند و این ویژگی اثر انگشت نامیده می‌شود. موتور جست‌وجوی روسی یاندکس هم به عنوان جایگزینی برای گوگل در نظر گرفته شده است. با توجه به موافقت‌نامه‌ای که در راستای همکاری در حوزه فناوری اطلاعات بین ایران و روسیه امضا شد، به نظر می‌رسد در آینده ابزارهای روسی بیشتری جایگزین سرویس‌های پرمخاطب شوند.
بعد از قطعی اینترنت در آبان ۹۸، حکومت ایران کوشید به جای قطع کامل اینترنت با کاهش پهنای باند سرویس‌های بین‌المللی دسترسی به اینترنت را مختل کند. با این روش، نهادهای ناظر بر اینترنت نمی‌توانند اختلال‌های اینترنت را تشخیص دهند. در عین حال دسترسی به اینترنت هم امکان‌پذیر نیست و گاه حتی ارسال یک پیام متنی هم غیرممکن می‌شود.
جمهوری اسلامی چگونه معترضان را شناسایی می‌کند؟
در اغلب کشورهای دنیا، زیرساخت‌های ارتباطی به طور مستقیم در انحصار حکومت نیست؛ اما در ایران که اپراتورهای اینترنت بازوان اجرایی سانسور اینترنت‌اند و با دستگاه‌های امنیتی همکاری می‌کنند، رصد کردن فعالیت‌های کاربران و شناسایی معترضان به‌سادگی امکان‌پذیر است.
بر اساس اسنادی که وب‌سایت اینترسپت منتشر کرده، سامانه‌ای به نام «سیام» در اختیار سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی جمهوری اسلامی قرار دارد که برای دستکاری از راه دور شبکه مخابراتی بی‌‌سیم طراحی شده است. این سامانه به اپراتور اجازه می‌دهد اتصال دستگاه تلفن را از شبکه‌های ۳جی و ۴جی ایمن به اتصال ۲جی که آسیب‌‌پذیر است، منتقل کند. این اتفاق باعث می‌شود تلفن تا حد زیادی بی‌دفاع و امکان شنود و رصد تماس‌ها و پیامک‌ها میسر شود. حکومت با این کار همچنین می‌تواند کدهای احراز هویت دومرحله‌ای را که از طریق پیامک برای کاربران ارسال می‌شود، سرقت کند. این فناوری طیف وسیعی از ابزارها را برای ردیابی موقعیت فیزیکی کاربران ارائه می‌کند که نهادهای امنیتی از طریق آن‌ها می‌توانند فعالیت‌های کاربر را دنبال و افراد حاضر در یک مکان را شناسایی کنند.
حکومت ایران علاوه بر جاسوسی از کاربران، از فناوری‌های احراز هویت نیز برای شناسایی معترضان استفاده می‌کند. دبیر ستاد امر به معروف شهریور ۱۴۰۱ اعلام کرد: «با کمک دوربین‌های شهری و فناوری تطبیق تصاویر ثبت‌شده با کارت ملی، افراد «بدحجاب» را شناسایی می‌کنیم.»
رئیس پلیس آگاهی نیز تیرماه ۱۴۰۱ در همایش کاربرد هوش مصنوعی در کشف علمی جرم، از شرکت‌های نوآفرین (استارت‌آپ) حوزه هوش مصنوعی درخواست کرد در زمینه احراز هویت و فناوری‌های رفتارشناسی بیومتریک با فراجا همکاری کنند. او همچنین گفت که دستیابی به فناوری‌های تقطیع فیلم‌های دوربین‌های مداربسته و احراز هویت و رفتارشناسی از طریق بانک داده‌ها هم از جمله نیازهای نیروی انتظامی است.
