در حالی که جهان در معرض دگرگونی‌های ژئوپولیتیکی شگرفی قرار دارد، عربستان سعودی به دنبال آن است تا به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی در تقویت ثبات منطقه‌ای نقشی مهم و برجسته ایفا کند. این کشور با بهره‌گیری هوشمندانه از ابزارهای دیپلماتیک و اقتصادی خود، به دنبال ساختن پل همکاری میان کشورهای همسایه است. امضای اخیر توافق میان وزرای دفاع سوریه و لبنان در جده با میانجی‌گری عربستان سعودی، رویدادی گذرا نیست، بلکه نشانه‌ای از بازگشت ریاض به میدان سیاست منطقه‌ای با هدف کاهش تنش‌های دیرینه میان دمشق و بیروت و از سرگیری همکاری میان دو طرف است.
دستیابی به توافق برای اعتمادسازی مرزی
توافق یادشده که ۲۸ مارس گذشته امضا شد، نتیجه تلاش‌های مستمر عربستان سعودی برای تقویت هماهنگی امنیتی و نظامی میان سوریه و لبنان است، به‌ویژه در سایه تنش‌های مرزی اخیر که در آن، سوریه حزب‌الله را به ربودن و کشتن سربازان سوری متهم کرد و پاسخ نظامی متقابل، تلفات انسانی در لبنان به جا گذاشت. تنش‌ها با میانجی‌گری عربستان سعودی، فروکش کرد و مسیر گفتگویی سازنده که هدف آن ترسیم مرزها و تشکیل کمیته‌های حقوقی مشترک برای حل مسائل باقی‌مانده است، گشوده شد.
این گام بازتابی از دیدگاه راهبردی و فراگیر عربستان سعودی در منطقه است. به‌ویژه اینکه ریاض بر این باور است که ثبات در سوریه و لبنان، پیش‌شرطی اساسی برای امنیت کل منطقه است. پس از سال‌ها دوری نسبی از پرونده‌های سوریه و لبنان به دلیل وضعیت پیچیده دو کشور، ریاض اکنون با محاسباتی دقیق‌تر به صحنه بازگشته است تا از یک سو مانع گسترش فعالیت گروه‌های مسلح در سوریه شود و از سوی دیگر در بازسازی لبنان بدون آنکه حزب‌الله مانعی در مسیر بازسازی لبنان باشد، نقش ایفا کند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
البته درک سیاست جدید عربستان سعودی در قبال سوریه و لبنان بدون توجه به کاهش قابل‌توجه نفوذ جمهوری اسلامی در دو کشور مزبور ممکن نیست. پس از سقوط رژیم بشار اسد و افول قدرت نظامی و اقتصادی حزب‌الله، عربستان برای تقویت حضورش در سوریه در چارچوب گرایش دولت جدید دمشق به گشودن درها به‌سوی جهان عرب، فرصت یافت.
لبنان هم که در طول چندین گذشته کاملا در سیطره حزب‌الله قرار داشت و این حزب تمامی تصمیم‌گیری‌های سیاسی، نظامی و اقتصادی را در اختیار گرفته بود، اکنون به لطف حمایت عربستان سعودی از نیروهای ملی که برای بازگرداندن حاکمیت دولت تلاش می‌کنند، در حال تحول تدریجی است.
با این حال، عربستان سعودی شتابزده عمل نمی‌کند و به دنبال آن است تا پیش از سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی کلان، از وجود محیطی باثبات، اصلاحات واقعی و تضمین‌هایی برای جلوگیری از بازگشت نفوذ جمهوری اسلامی یا کارشکنی حزب‌الله مطمئن شود و در حالی که محتاطانه از ژوزف عون، رئیس‌جمهوری لبنان و دولت جدید این کشور حمایت می‌کند، منتظر گام‌هایی جسورانه‌تر در راستای رویارویی با حزب‌الله است.
این رویکرد محتاطانه در رفتار با سوریه هم به‌وضوح مشهود است. عربستان سعودی از دولت جدید دمشق حمایت می‌کند، زیرا به نظر می‌رسد این دولت به جای ماجراجویی‌های ایدئولوژیک، بر بازسازی و توسعه تمرکز دارد.
لبنان: آزمونی برای دوران پسا حزب‌الله
انتخاب شخصیتی چون ژوزف عون به‌عنوان رئیس‌جمهوری که از حمایت عربستان سعودی، آمریکا و فرانسه برخوردار است و انتصاب نواف سلام به‌عنوان نخست‌وزیر که اعلام کرد شعار «ملت، ارتش و مقاومت» به گذشته تعلق دارد، ضربه‌ای شدید بر پیکر حزب‌الله به‌شمار می‌رود. با این حال، عربستان سعودی از این واقعیت آگاه است که نبرد هنوز به پایان نرسیده و حزب‌الله همچنان در نهادهای لبنانی نفوذ دارد و قادر به کارشکنی در مسیر هرگونه اصلاحات در کشور است.
از این‌رو، عربستان سعودی نمی‌خواهد پیش از اطمینان از حرکت اصلاحات سیاسی و اقتصادی در مسیر درست و کاهش قدرت کارشکنی حزب‌الله، سرمایه‌گذاری کلانی در لبنان انجام دهد. ریاض در حال حاضر ترجیح می‌دهد حمایت سیاسی و دیپلماتیک ارائه دهد و کارت کمک‌های مالی و سرمایه‌گذاری‌های بزرگ را به تحقق دستاوردهای ملموس در صحنه مشروط کند.
سوریه: عمل‌گرایی فراتر از ایدئولوژی
عربستان سعودی در برابر دمشق عمل‌گرایانه برخورد می‌کند. اگرچه دولت جدید دمشق به رهبری احمد الشرع، پیشینه اسلام‌گرایانه دارد، ریاض با آن همکاری می‌کند، زیرا این دولت نه در پی صدور انقلابش است و نه درگیر ماجراجویی‌های منطقه‌ای است؛ بلکه بر ساختار دولت و اداره کشور متمرکز است.
دغدغه‌های اصلی عربستان سعودی در سوریه عبارت‌اند از مهار نفوذ جمهوری اسلامی، جلوگیری از قاچاق کاپتاگون، بازگرداندن پناهجویان و فراهم کردن مقدمات بازسازی سوریه. با این حال نمی‌خواهد مسئولیت بازسازی سوریه را به‌تنهایی بر دوش بکشد. ریاض منتظر پیشرفت در زمینه کاهش تحریم‌های غربی و نشانه‌هایی روشن از ثبات امنیتی و اقتصادی در این کشور است.
با وجود موفقیت‌های اولیه، سیاست عربستان سعودی در سوریه و لبنان با برخی چالش‌ها روبرو است. حملات اسرائيل به جنوب لبنان و ادامه تهدیدهای امنیتی علیه سوریه به بی‌ثباتی دامن می‌زند. جمهوری اسلامی نیز به‌راحتی از نفوذش در منطقه چشم‌پوشی نمی‌کند و ترکیه نیز همچنان در شمال سوریه حضور نظامی و سیاسی قابل‌توجهی دارد.
با این حال، عربستان با درایت عمل می‌کند؛ در لبنان با واشینگتن و پاریس هماهنگ است، در سوریه در جستجوی فرمولی برای همکاری با آنکارا است و در عین حال، کانال‌های ارتباطی با تهران را هم برای جلوگیری از هرگونه تنش خطرناک، باز نگه می‌دارد.
چشم‌اندازی راهبردی و بلندمدت
بازگشت عربستان سعودی به صحنه سوریه و لبنان حرکتی شتابزده نیست، بلکه سیاستی سنجیده برای دستیابی به ثبات منطقه‌ای موردنیاز چشم‌انداز اقتصادی ۲۰۳۰ این کشور است. هرچند ریاض به‌خوبی می‌داند که اکنون فرصتی مناسب برای بازگرداندن سوریه و لبنان به آغوش جهان عرب فراهم شده است، با احتیاط پیش می‌رود و دیپلماسی و همکاری راهبردی را به ماجراجویی‌های سیاسی یا اقتصادی ناپخته ترجیح می‌دهد.
توافق اخیر میان سوریه و لبنان تنها آغاز این راه است و شکی نیست که ریاض می‌تواند با ایفای نقش مثبت در سوریه و لبنان، منطقه را به سمت ثبات و پایداری بیشتری سوق دهد.
