یکی از دیپلمات‌های غربی که برای پیشبرد بخشی از ماموریت خود در جایگاه فرستاده کشورش به سوریه، در چند سال اخیر هرازگاهی به سوریه سفر می‌کند، پس از بازگشت از سفر اخیرش گفت: «هرگاه می‌پنداریم بحران سوریه به پایان رسیده است، زود متوجه می‌شویم که تصورمان اشتباه بوده و این کشور هنوز راه درازی در پیش دارد. شیوع وبا در سوریه و در اردوگاه‌های پناهندگان سوری در کشورهای همسایه، آخرین گواه بر این مدعا است که تراژدی سوریه را پایانی نیست.»

این دیپلمات غربی خاطرنشان کرد: «پس از سال‌ها جنگ در سوریه، صدها هزار نفر کشته شدند، نیمی از شهروندان سوریه خانه‌های خود را ترک کردند که بیش از هفت میلیون آن‌ها آواره شده‌اند؛ دو میلیون پناهنده در اردوگاه‌های موقت در داخل کشور، و حدود پنج میلیون دیگر در کشورهای همسایه به سر می‌برند. همه زیرساخت‌ها ویران شده است و از خدمات بهداشتی و مدارس خبری نیست. افزون براین، قلمرو سوریه به سه بخش متخاصم تقسیم شده است و نیروهای خارجی و شبه‌نظامیان وابسته به خارج در هر سه بخش آن مشغول تاخت‌و‌تازند». او افزود: «در گذشته تصور ما بر این بود که بن‌بست دردناکی که با آن مواجهیم، آخرین مرحله از بحران سوریه است، اما شیوع همه‌گیری کرونا، فروپاشی اقتصادی در لبنان و جنگ اوکراین، رنج مردم سوریه را افزایش داد و آن را به بحرانی فراموش‌شده و خارج از اولویت‌های توجه بین‌المللی تبدیل کرد.»

اکنون با شیوع وبا، مردم سوریه به رنج و محنت تازه‌ای دچار شده‌اند. به گفته سازمان ملل متحد، این بیماری همه‌گیر به سرعت در سراسر سوریه و اردوگاه‌های آوارگان در داخل سوریه و در لبنان در حال گسترش است و تاکنون بیش از ۲۴ هزار مورد مشکوک به وبا گزارش شده است. علاوه براین، ابتلا به وبا در تمامی ۱۴ استان سوریه نیز تایید شده است و تاکنون دست‌کم ۸۰ نفر جان خود را بر اثر این بیماری از دست داده‌اند.

در واقع، این زنگ خطر دیگری از تشدید روزافزون بحران سوریه بود که به صدا درآمد. سازمان ملل متحد با هشدار در مورد خطر این بیماری، از اهداکنندگان کمک‌های امدادی و سازمان‌های مربوطه درخواست کمک کرد تا بودجه موردنیاز را برای خدمات بهداشتی فراهم کند، اما کمک‌های ارائه‌شده به هیچ‌وجه امیدوارکننده نیست. در حالی که کمک‌کنندگان در نشست قبلی «کمک به سوریه» وعده داده بودند که حدود چهار میلیارد دلار به این کشور کمک ‌کنند، مقدار کمک‌های اخیر هنوز حتی به یک سوم کمک‌های قبلی نرسیده است و در بهترین حالت، تا پایان سال ممکن است برابر با نیم مبلغ کمک‌های دوره گذشته شود، زیرا کشورهای کمک‌کننده خود درگیر بحران‌های اقتصادی شده‌اند و ناگزیرند در گام نخست، به تعهدات خود در قبال جنگ اوکراین پاسخگو باشند.

در حال حاضر، سوریه عملا به فراموشی سپرده شده است؛ به ویژه که برای نخستین بار، اجلاس پیگیری «کنفرانس بروکسل برای کمک به سوریه» در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک برگزار نشد، و از برگزاری نشست‌های سیاسی در سطح بالا درباره سوریه نیز خبری به میان نیامد. حتی کمیته قانون اساسی که شامل «مذاکرات» میان جناح‌های سوری در ژنو بود، کنار گذاشته شد و مسکو در اعتراض به موضع سوییس و غرب در قبال جنگ اوکراین، آن را برای همیشه متوقف کرد. توهم روند سیاسی با تسهیلات بین‌المللی پایان یافت، و سراب حمایت‌های بین‌المللی برای اجرای قطعنامه ۲۲۵۴ رنگ باخت.

با توجه به بروز دودستگی در آمریکا و غرب، اولویت پرونده اوکراین، تشدید بحران‌های اقتصادی جهانی، و شکست طرح‌های متعدد قبلی برای پایان دادن به بحران جنگ در سوریه، دیگر جایی برای ابتکارهای بزرگ در سوریه باقی نمانده است.

در حال حاضر، بزرگ‌ترین آرزو این است که گام‌های کوچکی در هر جا که ممکن باشد، برای حمایت از سوریه برداشته شود. امروز کشورهای همسایه تلاش دارند برای جلوگیری از قاچاق مواد مخدر، تروریسم و حضور و حرکت شبه‌نظامیان در مرزهای سوریه، اقدامات لازم را اتخاذ کنند و نگذارند تهدیدهای بی‌شماری که در سوریه وجود دارد، به قلمرو آن‌ها نفوذ کند. همچنین، قدرت‌های بزرگ میزان فعالیت‌های دیپلماتیک خود را در سوریه کاهش داده‌اند و تلاش‌های خود را به پرونده‌های کوچک محدود کرده‌اند.

حتی به فرض این که واشنگتن و بروکسل با افزایش سهم بودجه اختصاص داده‌شده به پروژه‌های «بازیابی زودهنگام» موافقت کنند، مسکو و دمشق چه چیزی می‌توانند ارائه دهند؟ و اگر واشنگتن برخی از تجهیزات پزشکی را از فهرست تحریم‌های خود مستثنی کند، یا اگر یک پایتخت اروپایی شمار ویزاهای اعطاشده به دیپلمات‌های سوری را افزایش دهد، چه نتیجه‌ و پیامدی را می‌توان انتظار داشت؟ در صورت بازگشت برخی از پناهجویان به سوریه، دمشق چه تضمینی می‌تواند ارائه ‌دهد؟

۱۰ سال پیش، صحبت از «تغییر رژیم» سوریه و حرکت به سمت «مرحله انتقالی» با حضور نمایندگان دولت مطرح می‌شد، اما با گذشت زمان، این طرح به «تغییر رفتار» دولت بشار اسد تبدیل شد و سرانجام به تلاش برای «بهبود» رفتار آن تغییر شکل یافت. در حالیکه در گذشته موضوع بازگشت پناهندگان سوری و بستن اردوگاه‌های آوارگان مطرح می‌شد، اکنون همه تلاش‌ها بر «بهبود کیفیت» اردوگاه‌های آوارگان متمرکز شده است. طرح بزرگ بازسازی سوریه نیز به طرح‌های کوچکی همچون بازسازی ساختمان یک مدرسه، ترمیم اتاقی در بیمارستان، اجرای خط‌ لوله آب، یا نصب یک شیر آب در یک مخزن، خلاصه شده است.

اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل نیز به جای صحبت از سوریه متحد و حاکمیت کامل بر مرزها و حریم هوایی آن، از بهبود دسترسی به کمک‌های بشردوستانه از طریق خطوط بین سه «بخش تقسیم شده» سوریه سخن می‌گویند. در تماس‌های نظامی بین دست‌اندرکاران اصلی و منطقه‌ای، دیگر صحبتی از عقب‌نشینی نیروهای خارجی از سوریه مطرح نمی‌شود، زیرا این تماس‌ها به «جلوگیری از درگیری» بین نیروهای مختلف و یافتن سازوکارهایی برای «همزیستی» بین مخالفان محدود شده است.

با توجه به چالش‌های بی‌شمار یادشده، به صراحت می‌توان گفت که شیوع وبا در سوریه که زندگی بسیاری از شهروندان این کشور را تهدید می‌کند، آخرین دشواری و بحرانی نیست که مردم سوریه ناگزیرند آن را از سر بگذرانند.

برگرفته از روزنامه الشرق‌الاوسط