درحالی‌که جنگ، ناآرامی، بحران انرژی و آشفتگی اقتصادی سراسر جهان را فراگرفته است، نمایندگان و سران کشورهای عضو سازمان ملل متحد و امضاکننده کنوانسیون تغییرات اقلیمی، در شرم‌الشیخ، کنار دریای سرخ، گردهم آمده‌اند تا شاید برای اجرایی‌شدن توافق‌های پیشین به نتیجه‌ای مشترک برسند. با وجود التهاب‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی که نه‌تنها کشورهای درحال توسعه و فقیر، که کشورهای صنعتی و غنی را نیز دربر گرفته است، آیا می‌توان خوش‌بین بود این نشست با دستاوردی چشمگیر و امیدبخش پایان یابد؟ فرصتی که ایرانیان مخالف رژیم در این نشست از دست دادند، چیست؟ و چرا برخلاف تصور رایج، نباید این اجلاس را به مسائل محیط‌زیستی و تغییرات اقلیمی محدود کرد؟
۳۰ سال حرف و کم‌عملی
رهبران ۱۵۴ کشور جهان در خلال «اجلاس زمین» (برگزارشده در ریودوژانیرو، دومین شهر بزرگ برزیل) در ۱۹۹۲ معاهده تغییرات اقلیمی را امضا کردند. سه سال بعد، در آلمان اجلاس دیگری تشکیل شد تا راه‌حلی برای گرمایش جهانی پیدا کنند. با گذشت سی سال از نخستین اقدام جهانی برای مهار تغییر اقلیم، در صحنه سیاست امروز جهان، تقریبا هیچ‌کدام از سیاستمداران دیروز حضور ندارند، اما رویه و سنتی که به‌جا گذاشته‌اند، هر سال تکرار می‌شود: قول همکاری؛ وعده‌هایی برای کاهش گازهای گلخانه‌ای؛ گرفتن عکس یادگاری، نمایشی از رسیدن به توافقی جمعی و بالاخره خریدن زمان و تاخیر در اجرای تعهدات تا اینکه شاید دوره‌شان به‌سرآید و از گردونه مناسبات سیاسی بیرون گذاشته شوند.
چندان دور از انتظار نیست که اجلاس شرم‌الشیخ در مصر، معروف به کاپ۲۷، نیز چنین سرنوشتی داشته باشد. به‌ویژه اینکه شرایط امروز جهان، حتی نسبت به سال پیش که اجلاسی مشابه در گلاسگو برگزار شد، بحرانی‌تر و نگران‌کننده‌تر است: جنگ روسیه با اوکراین، کاهش مواد غذایی ناشی از آن، نگرانی از فراگیری دوباره بیماری کووید-۱۹، بحران‌های اقتصادی چین، آمریکا، کانادا و اتحادیه اروپا، احتمال رکود شدید اقتصادی و افزایش بیکاری و تورم بی‌سابقه در جهان، ادامه اعتراض‌ها در سریلانکا به دلیل شرایط اسفناک اقتصادی، کمشکش‌های هند و پاکستان، ناآرامی‌ها در پاکستان (درخواست برگزاری انتخابات زودهنگام و ترور ناموفق نخست‌وزیر سابق این کشور)، قحطی ناشی از خشکسالی بی‌سابقه طی ۴۰ سال اخیر در شرق آفریقا (کنیا، سومالی و اتیوپی)، ناآرامی در مصر، ادامه آدم‌کشی‌های روزافزون داعش و القاعده در مالی، سلطه طالبان بر افغانستان و… البته- و شاید مهم‌تر از همه برای ما ایرانیان- خیزش سراسری مردم کشورمان علیه جمهوری اسلامی.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در چنین شرایطی است که رهبران جهان در شرم‌الشیخ مقابل دوربین‌ها لبخند می‌زنند و با حرف‌های امیدوارکننده و تکراری سعی می‌کنند «گفتاردرمانی» کنند. اما معدودی از آن‌ها تن به این نمایش تکراری و کسالت‌بار نمی‌دهند و اعتراض می‌کنند. نمونه‌اش رئیس جمهوری نامیبیا، هاگه گنگوب، که در نخستین روز اجلاس به خبرنگار بی‌بی‌سی گفته است، کشورهای ثروتمند درباره تغییرات اقلیمی صادقانه صحبت نمی‌کنند. ثروتمندترها، نشست جهانی تغییرات اقلیمی را به محلی برای حرف‌زدن تبدیل کرده‌اند. به گفته او، کشورهای آلوده‌کننده‌تر، مجرم و کشورهای فقیر قربانیان تغییر اقلیم‌اند. نمونه دیگرش ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهوری اوکراین است که در سخنرانی خود از رهبران جهان انتقاد کرد و گفت آن‌ها مقیاس تغییرات اقلیمی را درک نمی‌کنند. به گفته او، جنگ روسیه با اوکراین، باعث شده بسیاری از کشورها تعهدات پیشین خود را در ارتباط با تغییرات اقلیمی فراموش کنند. زلنسکی به بحران انرژی در اروپا و کمبود غذای ناشی از این جنگ اشاره کرد که اثر آن نابودی بیشتر محیط‌زیست است. اما از این استثناها که بگذریم تقریبا بقیه سیاسیون جز حرف‌های کسالت‌بار و وعده‌های تکراری چیز دیگری در چنته نداشتند.
اهداف کاپ ۲۷؛ رویایی شیرین
با اینکه تقریبا هر گوشه‌ای از جهان در التهاب و ناآرامی است، سران کشورها در کاپ ۲۷ قرار است این چهار هدف را پیگیری کنند:
اقدام‌های کاهنده: همه اعضای این نشست، به‌ویژه آن‌ها که توانایی راهبری دارند، باید فعالیت‌های فوری و موثری را برای کاهش گازهای گلخانه‌ای و گرم‌کننده زمین انجام دهند تا بتوان میزان گرمایش را تا زیر ۲ درجه سانتی‌گراد نگه داشت.
انطباق: باید این اطمینان حاصل شود که پیشرفت برنامه‌ها برای افزایش تطابق و تاب‌آوری کشورهای با آسیب‌پذیری بیشتر، محقق خواهد شد.
سرمایه‌گذاری: تامین منابع مالی لازم است بیشتر شود، ازجمله عملی‌کردن وعده کمک مالی سالانه به میزان ۱۰۰میلیارد دلار به کشورهای درحال توسعه (برآوردهای جدید نشان می‌دهد نیاز این کشورها تقریبا ۲۰ برابر وعده‌های قدیمی است).
همکاری: از آن‌جایی‌که مذاکرات سازمان ملل بر پایه اجماع است، دستیابی به توافق، ناگزیر، مستلزم مشارکت فراگیر و فعال ذی‌نفعان خواهد بود.
به نظر می‌رسد رهبران جهان، و به‌ویژه سران کشورهای صنعتی که آلوده‌کنندگان اصلی شناخته می‌شوند، مسیر بسیار دشواری در پیش داشته باشند.
از یک طرف و در نگاهی گذرا، نقشه شاخص جهانی صلح- که از کمّی‌کردن ناآرامی‌ها به‌دست آمده است- همبستگی معناداری با نقشه خشکسالی (سپتامبر سال‌جاری) و نقشه افزایش دما دارد (برای اطمینان بیشتر، این گزاره را باید به شیوه‌ای علمی به بوته آزمایش گذاشت). از طرف دیگر، وضعیت اقتصادی کشورهای صنعتی چندان وخیم است که به اصطلاح در تامین نان شب خود مانده‌اند، چه رسد به تامین منابع مالی، آن هم به‌میزان دوهزار میلیارد دلار در هر سال، برای کمک به کشورهای در حال توسعه. اینکه کشورهای ثروتمند بتوانند تاب‌آوری چهار میلیارد نفر (تقریبا نصف جمعیت کره زمین) را دربرابر شرایط جدید ناشی از تغییرات اقلیمی تا سال ۲۰۳۰، یعنی هشت سال دیگر، افزایش دهند، بیش‌ازحد خوش‌بینانه است. با این حال می‌آیند، مقابل افکار عمومی می‌ایستند، با لبخند وعده می‌دهند، آن پشت، سر تک‌تک کلمات چانه می‌زنند، و… می‌روند.
فرصت دیروز و فردا
اجلاس جهانی، چه پیرامون تغییرات اقلیمی باشند چه درباره تنوع‌زیستی، در متن و حاشیه خود مسائلی فراتر از مباحث محیط‌زیستی را دربر می‌گیرد. حضور سران کشورها، سیاستمداران نا‌م‌آشنا و چهره‌های مشهور، انبوه رسانه‌ها را به محل برگزاری این نشست‌ها می‌کشاند و فرصتی فراهم می‌کند برای درخواست‌های حقوق بشری. نمونه‌اش: تلاش برای آزادی علا عبدالفتاح، نویسنده و فعال حقوق بشر مصری-بریتانیایی. طی ده سال گذشته او بارها زندانی شد. سال پیش، به دلیل انتشار مطلبی در فیسبوک به زندان افتاد. این روزها او در اعتصاب غذاست و اعضای خانواده‌اش در محل اجلاس شرم‌الشیخ، صدایش را با مصاحبه‌های متعدد به گوش جهانیان رسانده‌اند. کار به جایی کشید که حتی یکی از نمایندگان مجلس مصر، با پرخاش به سنا، یکی از خواهران علا عبدالفتاح، گفت: حالا می‌‌خواهی کشورهای غربی را تحریک کنی که روی مصر فشار بیاورند؟ در پی تلاش‌های خانواده، نخست‌وزیر جدید بریتانیا درباره این زندانی با رئیس جمهوری مصر صحبت کرده است.
فعالیت‌های حقوق‌بشری و محیط‌زیستی طی ده سال اخیر در مصر با محدودیت‌های جدی مواجه شده است. دیده‌بان حقوق بشر در روز نخست نشست، گزارش داد که مقام‌های مصری ده‌ها نفر را در روزهای منتهی به اجلاس کاپ ۲۷ به‌دلیل فراخوان برای تظاهرات دستگیر کرده‌اند. شاید به همین دلیل، در شرم‌الشیخ فضا بیش‌ازپیش پلیسی است و نیروهای امنیتی برای فعالان حقوق بشر مصری تنگناهایی ایجاد کرده‌اند از جمله: تجمع باید ۳۶ ساعت زودتر به مقام‌ها اطلاع داده شود، بین ۵ تا ۱۰ نفر در هر تجمع شرکت کنند و محل تجمع باید از محل اجلاس دورتر باشد.
با این همه، فعالان حقوق بشر مصری بی‌کار ننشسته‌اند و از هر روزنه‌ای برای برآوردن فریادشان استفاده می‌کنند. به نظر می‌رسد فضا برای غیرمصری‌ها اندکی بازتر باشد (هرچند که چندی پیش یک فعال محیط‌زیست هندی در مصر دستگیر و مدتی بعد آزاد شد. او پای پیاده از قاهره به‌سمت شرم‌الشیخ راه افتاده بود تا توجه‌های جهانی را به مسائل مربوط به تغییرات اقلیمی جلب کند). حتی در همین فضای تیره و امنیتی، و با وجود بهترشدن نسبی روابط بین قاهره و تهران، ایرانیان خارج از کشور می‌توانستند صدای آزادی‌خواهی مردم ایران را در شرم‌الشیخ نیز طنین‌انداز کنند. گرچه به نظر می‌رسد فرصت از دست رفته است، اما می‌توان از امروز چنین فعالیتی را برای اجلاس تنوع‌زیستی (کاپ ۱۵) که ماه آینده در مونترال کانادا برگزار می‌شود، برنامه‌ریزی کرد. کره زمین و مردمانش از این نشست‌های تکراری و کم‌اثر، نصیبی نمی‌برند، اما شاید دست‌کم مجالی باشد برای رساترکردن فریاد دادخواهی، حتی برای ما ایرانیان.
