در قلب نبرد اوکراین و در کنار ارتش‌های منظم و گروه‌های داوطلبی که هر دو طرف درگیر بسیج کرده‌اند، نقش جنگجویان قفقازی‌تبار که درگیری‌های اخیر آن‌ها را بار دیگر به رویارویی کشانده است، هر روز برجسته‌تر می‌شود. گردان‌های «احمد» به رهبری رمضان قدیروف، رهبر چچنی طرفدار کرملین، که ماه‌ها در نبرد دونباس نقش کلیدی ایفا کردند، در مواجهه با گروه‌های دیگری قرار گرفته‌اند که اصالت قفقازی دارند و مدت‌ها است با هدف انتقام‌جویی از مسکو، در میدان کشمکش بین اوکراین و روسیه حضور دارند؛ به ویژه گردان «شیخ منصور» که برای مقابله با تلاش‌های روسیه برای پیشروی در جنگ، هزاران جنگجو را وارد میدان نبرد علیه مسکو کرد.

در واقع، میان دو طرف درگیر، حساب‌های تسویه‌نشده بسیاری باقی مانده است که با ختم جنگ چچن (که به صورت رسمی در سال ۲۰۰۹ پایان یافت) حل نشد و پیامدهای آن هرازگاهی دو طرف رقیب را به صف‌آرایی علیه یکدیگر وامی‌دارد. پس از پایان جنگ چچن، گردان «شیخ منصور» به اوکراین پناه برد و از سال ۲۰۱۵ در کنار نیروهای اوکراین علیه جدایی‌طلبان و روس‌ها مشغول نبرد است، در حالیکه سایر گروه‌های چچنی به سوریه رفتند و درگیر جنگ خونین آن کشور شدند. البته پس از شدت گرفتن اختلاف‌های داخلی بین گروه‌‌های سوری مخالف رژیم بشار اسد، این گروه‌ها تصمیم گرفتند از کشمکش‌های جاری در سوریه دوری کنند و از جنگ در این کشور دست بکشند.

سوریه نخستین صحنه رویارویی دو طرف چچنی در خارج از قلمرو روسیه بود؛ به‌ویژه که قدیروف هنگام اعزام واحدهای چچنی به سوریه در سال ۲۰۱۵، این واقعیت را پنهان نکرد که یکی از مهم‌ترین اهداف این نیروها «تعقیب و کشتن خائنان و جلوگیری از بازگشت به قفقاز کسانی است که از میدان جنگ جان سالم درببرند»؛ درست همان‌گونه که در گزارش‌های امنیتی روسیه خاطرنشان شده است که «ردیابی تروریست‌هایی که به خارج از خاک روسیه پناه برده‌اند، یکی از دستاوردهای روسیه در جنگ سوریه است».

با این حال، به نظر می‌رسد که این ماموریت به طور کامل انجام نشده است؛ به‌ویژه که بر پایه گزارش‌های اخیر، روند انتقال جنگجویان «اجناد‌القوقاز» (سربازان قفقازی) از سوریه به اوکراین که در هفته‌های گذشته آغاز شده بود، همچنان ادامه دارد. بر اساس گزارش یادشده، در طول چند هفته گذشته شمار زیادی از جنگجویانی که از آنان با عنوان «جهادی‌ها» یاد می‌شود، از خاک سوریه، به‌ویژه از مناطق تحت کنترل «هیات تحریر شام» (که در گذشته به «جبهه النصره» معروف بود) در ادلب و حومه مجاور آن، مانند حومه شمالی لاذقیه، عقب‌نشینی کرده‌اند. به گفته منابع دیده‌بان حقوق بشر سوریه، از اکتبر گذشته تاکنون بیش از ۱۷۰ تن از جهادی‌های قفقازی و چچنی به دلیل فشار و درخواست هیات تحریر شام، سوریه را به مقصد یکی از کشورهای اروپایی ترک کرده‌اند.

منابع دیده‌بان بشر سوریه افزودند که هیات تحریر شام همچنان به اعمال‌فشار علیه جنگجویان جهادی خارجی (اهل چچن و قفقاز) ادامه می‌دهد تا خاک سوریه را ترک کنند و با عبور از ترکیه به یکی از کشورهای اروپایی بروند و افزون بر آن، هيات مزبور به فشارهایش علیه مسلم‌الشیشانی، رهبر گروه اجنادالشام، ادامه می‌دهد تا او را به ترک خاک سوریه وادار کند. 

البته گزارش دیده‌بان حقوق بشر سوریه ارقام تازه‌ای ارائه نکرده است، زیرا با توجه به گزارش‌های متعدد دیگر، شمار جنگجویانی که از سوریه به اوکراین اعزام شده‌اند، به بیش از چند صد نفر می‌رسد. منابعی از گروه‌های جهادی تندرو در سوریه نیز دو ماه پیش تایید کردند که روند انتقال گسترده جنگجویان از سوریه به اوکراین آغاز شده است و نیروهای گروه اجناد‌القوقاز (سربازان ققفاز) پس از ورود به خاک اوکراین، به تشکیلات نظامی موسوم به «ایچکریا» پیوسته‌اند که کاملا تحت فرماندهی نیروهای ارتش اوکراین، سرگرم نبرد علیه روسیه است. گفتنی است که جدایی‌طلبان چچنی در زمان جنگ با روسیه، کشور خود را «ایچکریا» می‌نامیدند. 

بر اساس گزارش‌های رسانه‌های روسیه که خبرهای مربوط به گروه‌های مسلح را بازتاب می‌دهند، خروج «سربازان قفقاز» از سوریه از مدت‌ها قبل پیش‌بینی می‌شد؛ به‌ویژه پس از اینکه هیات تحریر شام فشار به جنگجویان خارجی را تشدید کرد و از آن‌ها خواست که یا تشکیلات نظامی خود را منحل کنند و به هیات تحریر شام بپیوندند، یا خاک سوریه را ترک کنند و دیگر هرگز برنگردند. این در حالی است که پیش از آن گزارش‌های منتشر شد مبنی بر اینکه رستم آزییف معروف به عبدالحکیم شیشانی، رهبر گروه سربازان قفقاز، تصمیم گرفته است برای پیوستن به «ارتش ایچکریا» در اوکراین، با نیمی از جنگجویان خود، از سوریه به اوکراین برود.

کارشناسان روس بر این باورند که برای این گروه‌ها، خصومت با روسیه و تلاش برای مشارکت در هرگونه فعالیت مسلحانه علیه مسکو، از اعتقادات ایدئولوژیک آن‌ها مهم‌تر است.

عبدالحکیم شیشانی خود در درگیری‌های قفقاز شرکت داشت و از فرماندهان میدانی گروه «امارت قفقاز» بود که نامش در فهرست افراد و سازمان‌های تروریستی سازمان ملل متحد ثبت شده است. او برای جنگ علیه روسیه به سوریه رفت و در مه ۲۰۱۵ اعلام کرد که گروه تحت فرماندهی او (سربازان قفقاز) دیگر بخشی از «امارات قفقاز» یا سازمان دیگری نخواهد بود. این به معنای آن است که نیروهای زیر فرماندهی او نه با کسی بیعت کرده‌اند، نه وابستگی ایدئولوژیک مستقیمی به سازمان دیگری دارند. در اکتبر ۲۰۱۷، رهبران این سازمان اعلام کردند که به دلیل تشدید اختلافات داخلی گروه‌های سوری، مشارکت خود را در جنگ سوریه به حالت تعلیق درآورده‌اند. سپس، گروه‌های جهادی خارجی از راهبردی که در قبال «جهاد» در سوریه در پیش گرفته بودند، پرده برداشتند. دیری نگذشت که این وضعیت دگرگون شد و در بهار ۲۰۲۱ گروه «اجنادالقوقاز» به دلیل فشارهای هیات تحریر شام، منحل اعلام شد و شمار زیادی از جنگجویان این گروه به نیروهای هیات تحریر شام پیوستند. اما به گفته کارشناسان روس، به نظر می‌رسد که رهبری هیات تحریر شام به افرادی که تازه به صفوف این گروه پیوسته‌اند، اعتماد چندانی ندارد. دلیل نگرانی هیات تحریر شام این است که جنگجویان خارجی، در صورت ادامه حضور در ادلب، ممکن است به ایجاد تشکیلاتی نظامی بپردازند که با القاعده در ارتباط باشد.

صرف‌نظر از ماهیت تحولات آتی در سوریه، جنگ اوکراین راه را برای عقب‌نشینی گسترده جنگجویان خارجی، به ویژه جنگجویان قفقاز و آسیای مرکزی از سوریه به اوکراین یا سایر مناطق دیگر جهان، هموار کرد. به گفته کارشناسان روس، با توجه به حضور گروه‌های مختلف مسلح از شهروندان کشورهای پساشوروی که با نیروهای اوکراین همکاری دارند، می‌توان حدس زد که گروه‌های جهادی مستقر در اوکراین، به جنگجویان چچنی از ادلب محدود نخواهد شد. همچنین، می‌توان پیش‌بینی کرد که جنگجویان وابسته به گروه‌های جهادی آسیای مرکزی که در اوکراین حضور دارند، ایدئولوژی سلفی‌-جهادی خود را موقتا به اید‌ه‌های قومی-ناسیونالیستی مبتنی به مخالفت با روسیه، تغییر دهند.

برگرفته از روزنامه الشرق‌الاوسط