برقی در گوشه‌ای از آسمان، لا‌به‌لای ابرها می‌جهد. باران نمی‌بارد. زمین تفته است؛ برهوتی محض و بیابانی بی‌آب‌وعلف. کوه‌ها در دوردست‌های افق، تیره‌اند. سال‌ها پیش، بر فراز قله‌هایشان سپیدی‌های برف و یخچال دیده می‌شد. دیگر از آن سپیدی خبری نیست. در شهرها، سرفه امان مردمان را بریده است. آسمان تیره‌وتار است. آلودگی ذرات معلق و ریزگردها زمستان و تابستان نمی‌شناسد. خیابان‌ها از دوده، تیره‌اند. روستاها از سکنه خالی شده‌اند. آب نیست، کشت نیست، آبادانی نیست.

این تصویر سیاه و آخرالزمانی، آینده نزدیک ایران ما خواهد بود، اگر مدیریت سرزمین به شیوه‌ای بنیادین تغییر نکند. برای بسیاری، تصور چنین شرایطی دور از انتظار و البته ملال‌آور است. تصور ویرانی ایران حتما تلخ است. انگار تصور کنیم عزیزترین عزیزمان را به گور می‌سپاریم. هرچند این تصویر اخیر برای بسیاری باورپذیرتر است تا نابودی سراسر کشور. چهل سال پیش برای خیلی‌ها باورپذیر نبود که کارون،‌ تنها رود قابل کشتیرانی ایران، خشک شود، اما شد. همچنان که ۲۰ سال پیش برای خیلی‌ها باورپذیر نبود دریاچه ارومیه با ۵۰۰ هزار هکتار (پنج هزار کیلومترمربع) مساحت خشک شود، اما شد. حتی همین پنج یا شش سال پیش نیز خیلی‌ها باور نمی‌کردند بختگان، طشک، پریشان، هامون و بسیاری دریاچه‌ها و تالاب‌ها، به برهوتی سله‌بسته بدل شوند، اما شد.

مرور لایحه بودجه ۱۴۰۲ در بخش محیط‌زیست و مقایسه‌اش با بودجه بنیادهای مذهبی و نهادهای ویرانگر سرزمین (مثل قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی)، یک پیغام صریح و البته تلخ دارد؛ روند تخریب محیط‌زیست ایران، تشدید خواهد شد و به واقعیت پیوستن آن تصویر آخرالزمانی را تسریع خواهد کرد.

بودجه محیط‌زیست: مضحک‌قلمی

با مروری سریع و گذرا، به نظر می‌رسد بودجه سازمان‌های ذی‌مدخل در محیط‌زیست و منابع طبیعی در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال قبل افزایش داشته است. به‌عنوان مثال و بر اساس لوایح بودجه ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲، سهم سازمان محیط‌زیست از دو هزار و ۱۶۵ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۱، به سه هزار و ۷۱۰ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۲ افزایش داشته است؛ ۷۲ درصد رشد.

مثال دیگر، سازمان منابع‌ طبیعی و آبخیزداری کشور است (که پیش‌تر با عنوان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری شناخته می‌شد). بودجه این سازمان که از معاونت‌های وزارت جهاد کشاورزی است، در ۱۴۰۲ رقمی حدود چهار هزار و ۲۳۰ میلیارد تومان خواهد بود. در بودجه سال ۱۴۰۱، به‌طور مشخص اسم این سازمان ذکر نشده است، اما بر اساس وظایف اصلی این سازمان شامل حفاظت خاک و آبخیزداری، حفاظت، احیا و بهره‌برداری جنگل‌ها و بیابان‌زدایی و احیای عرصه‌های تخریب شده، در مجموع سه هزار و ۶۹۰ میلیارد تومان بودجه برای آن در نظر گرفته شده بود؛ ۱۶.۳ درصد افزایش.

گرچه بودجه این دو سازمان (مانند تقریبا همه نهادهای دیگر)‌ به نظر افزایش داشته است، اما با درنگی بر نحوه محاسبه درآمد کشور، می‌توان دریافت این افزایش بودجه، فریبی بیش نیست. لایحه بودجه ۱۴۰۲ بر اساس فروش یک میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه نفت در روز، با نرخ ۸۰ دلار به ازای هر بشکه، تنظیم و نرخ برابری دلار نیز ۲۳ هزار تومان در نظر گرفته شده است (در زمان نگارش این متن قیمت دلار حدود ۴۱ هزار تومان بود). با فرض فروش نفت به همان میزان و با نرخ پیش‌بینی‌شده و نیز بدون در نظر گرفتن نرخ تورم، بودجه سازمان‌ها و تشکیلات دولتی و حکومتی در واقعیت از رقمی که در لایحه ۱۴۰۲ ذکر شده است، بسیار کمتر خواهد بود.

در چنین شرایطی است که دولتی‌ها، بودجه «اجرای طرح ناحیه کاهش آلودگی هوا» را کاهش داده‌اند؛ نشانه‌ای دیگر از بی‌توجهی مسئولان ارشد کشور به محیط‌زیست و سلامتی مردم. بودجه این طرح از ‌صد میلیارد تومان در ۱۴۰۰، به ۹۰ میلیارد تومان در ۱۴۰۱ و در نهایت به ۸۱ میلیارد تومان در ۱۴۰۲ تنزل یافته است.

مقایسه بودجه: خوش‌سوگ‌نامه

در حالی دولت‌مردان کابینه سیزدهم بودجه اندکی برای حفظ محیط‌زیست و منابع طبیعی در نظر گرفته‌اند که نهادهای تبلیغاتی و سرکوبگر، با غارت سرمایه‌های ملی و به هزینه مردم، لقمه‌ای چرب از سفره انقلاب ‌می‌کنند و می‌برند. به‌عنوان مثال، بودجه «مرکز خدمات حوزه‌های علمیه» (بیش از شش هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان)‌، حدود ۱.۷ برابر بودجه سازمان محیط‌زیست کشور است. مثال دیگر، «قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا» سپاه پاسداران است که ردیف بودجه‌‌ای مستقل دارد. سال پیش بودجه این نهاد به‌اصطلاح عمرانی و در واقع، ویرانگر طبیعت ایران که ساخت سد گتوند (بزرگ‌ترین دریاچه آب‌نمک مصنوعی جهان) را در کارنامه‌ خود دارد، در لایحه درج نشده بود، اما در سال آینده قرار است ۱۶ هزار میلیارد تومان نصیبش شود.

این روزها که موضوع تحریم سپاه پاسداران در اروپا، آمریکا و کانادا حسابی داغ است، دولت سیزدهم برای این بازوی سرکوب‌‌ در داخل و ترور در خارج، بیش از ۱۱۹ هزار میلیارد تومان بودجه در نظر گرفته است؛ ۲۶ هزار میلیارد تومان بیش از آنچه در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ ذکر شده بود.

همچنین، مجموع بودجه پنج سازمان و نهاد مذهبی (شامل شورای عالی حوزه‌های علمیه، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شورای برنامه‌ریزی مدیریت حوزه علمیه خراسان، مرکز خدمات حوزه‌های علمیه و سازمان تبلیغات اسلامی) بیش از ۱۲.۵ هزار میلیارد تومان است، تقریبا ۳.۵ برابر بودجه سازمان محیط‌زیست کشور.

افزون بر این، ردیف‌های بودجه فعالیت‌هایی نظیر مطالعه، برنامه پایش و مدیریت آلاینده‌های محیط‌زیست، برنامه حفاظت، احیا و بهسازی‌ زیست‌بوم‌های تحت مدیریت، حفاظت و احیای تالاب هامون، حفاظت تالاب انزلی، یا حتی آب‌رسانی به شهر سنندج و ایجاد و تکمیل تاسیسات آب شیراز و بسیاری طرح‌ها و برنامه‌های عمرانی و محیط‌زیستی حذف شده است، اما ردیف بودجه نماینده ولی‌فقیه در سپاه پاسداران، دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ فرهنگ و معارف اسلامی، امور حج و زیارت و جهاد کشاورزی همچنان محفوظ است و در مجموع رقمی حدود ۸۵۰ میلیارد تومان را در برمی‌گیرد؛ بیش از ۱۰ برابر بودجه‌ای که شاید برای کاهش آلودگی هوا در سال آینده، هزینه شود.

بودجه آب: آب‌دزدان

به‌دلیل گستردگی وظایف و مسئولیت‌های وزارت نیرو، به نظر طبیعی است که در مقایسه با سازمان‌های حافظ طبیعت و محیط‌زیست، بودجه بیشتری دریافت کند، اما چندان طبیعی نیست که با وجود شرایط حاکم بر کشور، ناشی از سیاست‌های آبی ایران‌ویران‌کن و تغییر اقلیم، همچنان در بر همان پاشنه قدیم بچرخد؛ انتقال آب به بهانه شرب و البته صنعت و نیز سدسازی لجام‌گسیخته. نمونه‌اش آبگیری سد چم‌شیر با وجود مخالفت کارشناسان محیط‌زیست و میراث فرهنگی (بماند که مدیران ارشد کشور طی سال‌های اخیر، هدف اولیه انتقال آب را استفاده برای شرب و در صنعت اعلام کرده‌اند، اما پروژه‌هایی که از گذشته تا امروز در فلات مرکزی اجرا شده است‌، نشان می‌دهد بخش کشاورزی نیز از پروژه‌های انتقال آب بی‌نصیب نمانده است).

بر اساس لایحه ۱۴۰۲، بودجه وزارت نیرو در سال آینده، بیش از ۲۹ هزار میلیارد تومان خواهد بود. بین شرکت‌ها و سازمان‌های این وزارتخانه که مدیریت و مطالعه‌ آب‌های کشور را به عهده دارند، دولت بیشترین بودجه را با رقمی بیش از ۱۱.۵ هزار میلیارد تومان به «شرکت مادر تخصصی مدیریت منابع آب کشور» اختصاص داده است. پس از آن، شرکت آب و فاضلاب کشور در رده دوم قرار می‌گیرد که سهمش از بودجه وزارت نیرو حدود ۹.۵ هزار میلیارد تومان خواهد بود. با نگاهی به بودجه سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق (حدود ۴.۶ هزار میلیارد تومان) این سوال را باید پرسید که طی سال‌های گذشته این سازمان در تولید انرژی‌های تجدیدپذیر و نیز افزایش راندمان برق چه دستاورد درخشان و فراگیری داشته است که در سال آینده قرار است حتی بیش از سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور از جیب مردم ایران برای آن هزینه شود؟ آیا «شرکت سهامی توسعه منابع آب و نیروی ایران» با ۲.۴ هزار میلیارد تومان و موسسه تحقیقات آب با ۶۶ میلیارد تومان بودجه قادر خواهند بود همراه با سایر ارگان‌های ذی‌مدخل در حوزه آب، ایران را از بحران بی‌آبی به‌سلامتی گذر دهند؟

نگاهی به کارنامه وزارت نیرو و همکاری‌اش با سپاه پاسداران و قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا، نشان می‌دهد اگرچه پروژه‌های آبی برای مردم آب نداشته است، اما برای کسانی که دستی به سفره انقلاب داشته‌اند، نان و بوقلمون چربی به ارمغان آورده است.

بودجه تخریب: انبساط منقبض

لایحه بودجه ۱۴۰۲ همچون سال‌های پیش، با بی‌توجهی به حفظ سرزمین، منابع طبیعی و محیط‌زیست کشور نوشته شده است. خرجی از کیسه مردم و در راستای نابودی ایران است. این لایحه با وجودی که برخی کارشناسان اقتصادی آن را به‌دلیل محتوایش، انبساطی نامیده‌اند، اما بیش از ۴۰ صفحه نسبت به لایحه بودجه ۱۴۰۱ کمتر است. بخش عمده‌ای از فعالیت‌ها، طرح‌ها و برنامه‌هایی که سال‌های پیش به آن‌ها اشاره می‌شد، در لایحه جدید به‌کلی حذف شده‌اند. نمونه آن پروژه‌های حفاظت محیط‌زیست که قرار بود مدیریت آن‌ها بر عهده استانداری‌ها باشد (نظیر حفظ تالاب هامون در استان سیستان و بلوچستان).

بررسی لایحه بودجه ۱۴۰۲ نشان می‌دهد مدیران ارشد کشور و مسئولان رده بالای نظام اسلامی هنوز باور نکرده‌اند که ایران در آستانه فروپاشی سرزمینی است. انگار با نگاه «کسب‌وکار همیشگی» تلاش دارند کشور را بی‌وقفه به سمت نابودی سوق دهند. مدیر بعدی می‌آید و همین که سکان را به دست می‌گیرد، همه کم‌وکاستی‌ها را گردن قبلی‌ها می‌اندازد. دوره‌اش سر می‌رسد و این ماجرا تکرار می‌شود تا اینکه از ایران جز برهوتی به‌جا نماند؛ آسمانی همیشه غبارآلود، بیابان‌هایی بی‌انتها، زمین‌های لم‌یزرع، مردمانی تکیده با چشمانی گود‌ رفته، سرزمینی شرحه شرحه و اراضی سله‌بسته. باور کنید یا نه، این تصویر سیاه و آخرالزمانی، آینده نزدیک ایران ما خواهد بود، اگر روند مدیریت کشور تغییری اساسی نکند و البته تغییر مدیریت به امید و همت جمعی نیازمند است. آیا این عزم و امید در ایران امروز وجود دارد؟

مقایسه بودجه ۱۴۰۲ برخی از نهادهای دولتی و حکومتی با دو نرخ دلار

پی‌نوشت: آنچه خواندید مقایسه لوایح بودجه ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ بود. ارقام در قوانین بودجه که مجلس شورای اسلامی تصویب می‌کند، ممکن است با لوایح تقدیمی دولت متفاوت باشد.