از سال ۱۹۵۶ میلادی که «آکادمی علوم و هنرهای سینمایی» آمریکا در بیست‌و‌نهمین مراسم اسکار، جایزه «بهترین فیلم خارجی‌زبان» را به جوایز اسکار اضافه کرد، سازوکار خاصی در کشورهای مختلف برای ارائه فیلم به‌منظور حضور در رقابت برای دریافت این جایزه طراحی شد. ازآنجاکه دولت‌ها نباید نقشی در انتخاب فیلم برای این جایزه‌ اسکار داشته باشند، نهادهای غیردولتی برای ارائه فیلم در اسکار تشکیل می‌شود و از سوی دیگر، فیلم مذکور باید دست‌کم یک هفته به‌طور تجاری و با فروش بلیت در سینماهای آن کشور نمایش داده شود. در دوران پادشاهی پهلوی دوم، نخستین و تنها فیلمی که به آکادمی معرفی شد، فیلم «دایره مینا» به کارگردانی داریوش مهرجویی بود.

پس از استقرار جمهوری اسلامی که شعارهای ضدآمریکایی می‌دادند و با تسخیر سفارت آمریکا و گروگان‌گرفتن دیپلمات‌ها، رابطه‌ ایران و آمریکا بحرانی شد و ایران با سینماهای سوخته در وضعیت خوبی نبود، هیچ فیلمی برای اسکار ارسال نشد، اما با بهبود روابط و با سروسامان‌گرفتن نسبی سینما و تاسیس بنیاد فارابی، پس از وقفه‌ای ۱۵ ساله، در شصت‌و‌هفتمین مراسم اسکار، فیلم «زیر درختان زیتون» به کارگردانی عباس کیارستمی و سال بعد، فیلم «بادکنک سفید» به کارگردانی جعفر پناهی، به اسکار معرفی شدند که هیچ‌کدام جزو پنج فیلم نامزد جایزه اسکار برای فیلم خارجی‌زبان نشدند.

در آن زمان، فیلم‌سازان بعد از انقلابی و پیرو خط خمینی که همچنان شعار «مرگ بر آمریکا» می‌دادند، برای ارسال فیلم خود به اسکار با یکدیگر سرشاخ شدند. از یک‌سو، محسن مخملباف با فیلم «گبه» و از سوی دیگر، مجید مجیدی با فیلم «بچه‌های آسمان» که سرانجام مخملباف با تقلب، فیلم خود را برای اسکار فرستاد که ناکام ماند و سال بعد فیلم مجیدی ارسال شد که به جمع نامزدهای نهایی راه یافت و هرچند برنده جایزه نشد، اما به‌هرحال توانست در هفتاد‌و‌یکمین مراسم اسکار روی صندلی بنشیند و مراسم را از نزدیک تماشا کند.

از آن به بعد، تقریبا تمام آثار مجید مجیدی به اسکار معرفی شدند که هیچ‌کدام نامزد دریافت جایزه نشدند. درواقع،از آن زمان تاکنون فقط دو فیلم از ایران نامزد جایزه شده‌اند که کارگردان هر دو فیلم اصغر فرهادی است و هر دو برنده جایزه شدند و موجب شدند ایران با ۲۸ فیلم ارائه‌شده به اسکار -که سه عدد از آن‌ها نامزد شد و دو عدد برنده جایزه- به فهرست ۱۵ کشوری اضافه شود که بیش از یک جایزه اسکار در این رشته برنده شده‌اند.

بنیاد فارابی برای اسکار ۲۰۲۳، فیلم «نگهبان شب» به کارگردانی رضا میرکریمی را  به آکادمی ارسال کرده است. میرکریمی تاکنون سه بار به‌عنوان نماینده جمهوری اسلامی ایران در اسکار شرکت کرده و این چهارمین حضور او است. او در سال‌ ۲۰۰۵ با فیلم «خیلی دور، خیلی نزدیک»، ۲۰۱۲ با «یک حبه قند» و در ۲۰۱۴ با «امروز» از طرف فارابی به اسکار معرفی شد که هیچ‌کدام از این فیلم‌ها به مرحله‌ نامزدی نرسیدند. نکته‌ مهم دیگر این است که «نگهبان شب» در سال ۱۴۰۰ ساخته شده و در دو سال گذشته هیچ فیلم قابل‌اعتنایی - اگر «نگهبان شب» را فیلم قابل‌اعتنایی بدانیم - ساخته نشده است که بتوانند به آکادمی معرفی کنند.

بااینکه در سال ۲۰۲۰ نام «جایزه بهترین فیلم خارجی‌زبان» به «جایزه اسکار بهترین فیلم بین‌المللی» تغییر پیدا کرد، اما دو قانون اصلی این جایزه، نخست اینکه یک نهاد غیرحکومتی باید فیلم را انتخاب کند و دیگر این‌که در کشور متبوع اکران تجاری داشته باشد، تغییر نکرد.

طی سال‌های گذشته یکی از موضوعات مهمی که مطرح می‌شد، این بود که آیا بنیاد فارابی به‌عنوان نهادی دولتی و حکومتی، صلاحیت معرفی فیلم به اسکار را دارد؟ در دولت روحانی که دولتی خدعه‌گر بود، سعی می‌کردند بگویند فیلم‌ها را شورای فیلم‌سازان معرفی می‌کند و تنها نشست آن‌ها در ساختمان فارابی برگزار می‌شود که البته این یک دروغ بزرگ بود، زیرا همه سینمای ایران دولتی است، دولت باید مجوز ساخت بدهد و دولت باید مجوز پخش بدهد.

از دومین قانون اسکار هم این سوءاستفاده را می‌کنند که اجازه اکران فیلم‌های مستقل را نمی‌دهند تا شانس نامزد شدن در کمیته انتخاب فیلم برای اسکار در فارابی را نداشته باشند.

برای نمونه، فیلم «شیطان وجود ندارد» به کارگردانی محمد رسول‌اف در سال ۲۰۲۰ بخت اول اسکار بود، اما با اکران نکردن آن، امکان ارسال فیلم به اسکار منتفی شد و به‌جای آن فیلم «خورشید» به کارگردانی مجید مجیدی را فرستادند که حتی به‌عنوان ۱۵ فیلم اولیه هم انتخاب نشد. سال گذشته هم فیلم «خرس نیست» به کارگردانی جعفر پناهی را با اکران ندادن و غیرمجاز نامیدن، به آکادمی نفرستادند و به‌جای آن فیلم «جنگ جهانی سوم» به کارگردانی هومن سیدی را فرستادند که حتی نامزد هم نشد.

طی سال‌های گذشته، به‌ویژه پس از خیزش انقلابی نوین مردم ایران، فیلم‌سازان و منتقدان سینمایی ایرانی، موضوع تغییر رویه آکادمی را دست‌کم برای کشورهای دیکتاتوری مانند جمهوری اسلامی که در تمام شئون زندگی دخالت و مضحک‌ترین انواع سانسور را دیکته می‌کنند، مطرح کردند و در سال جاری که فیلم‌سازان مستقل توانستند نهادی بین‌المللی به نام «کانون فیلم‌سازان مستقل ایران» را تاسیس کنند، این نهاد با نامه سرگشاده‌ای به آکادمی اسکار - که بازتاب زیادی در وب‌گاه‌ها و نشریات معتبر انگلیسی‌زبان داشت - به‌روشنی به معرفی فیلم ازطریق بنیاد فارابی اعتراض کرده است.

در بخشی از این نامه آمده است: «آیا بهانه‌ (عدم نمایش عمومی) برای پذیرفته‌نشدن محصولات مستقل در اسکار کافی است؟ آیا آکادمی، سانسور و خفقان رژیم و ممنوعیت نمایش فیلم‌های مستقل براثر سانسور را دلیلی بر نداشتن شرایط انتخاب برای معرفی به اسکار می‌داند؟»

کانون در ادامه این نامه یادآوری می‌کند که: «در سال ۲۰۲۳ فیلم‌های مستقل ایرانی جوایز ارزشمندی از جشنواره‌های معتبر جهانی دریافت کرده‌اند. آثاری چون: منطقه بحرانی (پلنگ طلایی لوکارنو)، تورهای خالی (جایزه کارلووواری)، مرزهای بی‌پایان (ببر روتردام)، آیه‌های زمینی (کن)، آفتاب می‌شود (ونیز).»

پرسش اساسی کانون از آکادمی این است: «آیا عادلانه است که حق فیلم‌سازان مستقل برای شرکت در این مراسم، توسط بنیاد سینمایی فارابی سلب شود؟»

در پایان این نامه ایفما پیشنهاد می‌کند که: «گروهی منتخب توسط آکادمی اسکار، فیلم‌های مستقل امسال ایران را بررسی کرده و نماینده راستین سینمای ایران را به اسکار معرفی کنند.»

کانون فیلم‌سازان مستقل ایران (ایفما) در پایان این نامه سرگشاده می‌نویسد: «ما بر این باوریم که نقش مجامع سینمایی معتبر جهانی همچون اسکار، حمایت از سینمایی است که پیام‌آور صلح و آزادی در جهان باشد.»

فراموش نکنیم هم‌اکنون چندین فیلم‌ساز مهم، با وثیقه خارج از زندان‌اند و دست‌کم دو تن از اهالی سینما، نوید میهن‌دوست و لیلا نقدی‌پری، در زندان‌های جمهوری اسلامی به سر می‌برند.

به‌هرحال همان‌طور که متاسفانه ورزشکاران ایرانی بسیاری در سراسر جهان به نام کشورهای دیگر در المپیک شرکت می‌کنند و مدال می‌آورند، در سال‌های گذشته نیز فیلم‌سازان مستقل ایرانی که در کشورهای مختلف فیلم ساخته‌اند، فیلمشان ازطریق نهاد مستقل این کشورها به اسکار فرستاده شده است. امسال نیز فیلم «پاییز شیدا» به کارگردانی نورا نیاسری و با بازی زر امیرابراهیمی، از کشور استرالیا به آکادمی اسکار ارسال می‌شود.

امیدواریم دست‌کم امسال فیلم نورا نیاسری پذیرفته و برنده جایزه بهترین فیلم بین‌المللی اسکار شود. این فیلم کاملا در راستای جنبش «زن، زندگی، آزادی» است و رنج و هرمان زنان ایرانی را که حتی در کشورهای دیگر هم از تحجر و واپس‌گرایی خلاصی ندارند، بیان می‌کند.