هر سال این روزها، کمی زودتر یا کمی دیرتر، جدال بر سر اینکه چه فیلمی از سوی جمهوری اسلامی به نمایندگی از «ایران» به آکادمی علوم و هنرهای سینما معرفی شود، در جریان است. همان‌طور که حتما همه می‌دانید، یکی از جوایز اسکار به «بهترین فیلم بین‌المللی» تعلق می‌گیرد که تا چند سال پیش «اسکار بهترین فیلم خارجی‌زبان» نامیده می‌شد. برای تصاحب این جایزه، هر کشور می‌تواند یک فیلم به آکادمی معرفی کند و این فیلم باید طی روندی آزاد از سوی سینماگران همان کشور انتخاب، و به آکادمی معرفی شود. از آنجا که در جمهوری اسلامی ایران هیچ نهاد آزاد و مستقل از حکومت وجود ندارد، کمیته‌ای از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد از اهالی سینما تشکیل می‌شود که «کمیته انتخاب نماینده ایران به اسکار» نامیده می‌شود. در کمیته‌ای که امسال برای اسکار ۲۰۲۳ تشکیل شده است، این اشخاص حضور دارند: «مریلا زارعی، محمد داوودی، رسول صدرعاملی، مهدی سجاده‌چی، سیدمحمد حسینی، حامد شکیبانیا، محمدحسین حقیقی، و پرویز شیخ‌طادی»، که کار بررسی فیلم‌ها و انتخاب پنج نامزد نهایی را بر عهده دارند. 

در بیانیه کوتاه کمیته انتخاب نماینده ایران به اسکار ۲۰۲۳ که چند روز پیش صادر شد، آمده است: «کمیته انتخاب در پی جلسات متعدد و بررسی ۵۷ فیلم حائز شرایط در مرحله اول، ۱۷ فیلم را جهت بازبینی انتخاب [کرد]، و پس از بررسی‌های مجدد، پنج فیلم را به عنوان نامزد نهایی به شرح ذیل برگزید.»

معرفی مختصری از این پنج فیلم ارائه می‌دهیم.

«موقعیت مهدی»: این فیلم در سال ۱۴۰۰ به نویسندگی و کارگردانی هادی حجازی‌فر و تهیه‌کنندگی حبیب‌الله والی‌نژاد ساخته شد. بازیگران این فیلم عبارتند از هادی حجازی‌فر، ژیلا شاهی، و وحید حجازی‌فر، و روایت آن بر اساس بخش‌هایی از زندگی و کشته شدن مهدی باکری، فرمانده لشکر ۳۱ عاشورای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، و برادرش حمید، در جنگ ایران و عراق است. این فیلم نخستین‌ بار در ۱۸ بهمن ۱۴۰۰ در چهلمین جشنواره فیلم فجر در بخش سودای سیمرغ به نمایش درآمد و در ۱۴ رشته نامزد دریافت سیمرغ بلورین شد که سرانجام در پنج رشته، از جمله بهترین فیلم، برنده شد. این فیلم مورد تعریف و تمجید علی خامنه‌ای، رهبر نظام جمهوری اسلامی ایران، قرار گرفت، اما در هیچ جشنواره خارجی شرکت نکرد و به‌‌رغم بودجه بسیار سنگین آن، در اکران داخل کشور هم نتوانست هزینه‌های خودش را جبران کند.

«پسر دلفینی»:‌ نوشته و با کارگردانی محمد خیراندیش، انیمیشن سینمایی است و به سه زبان فارسی و روسی و انگلیسی در آن صحبت می‌شود. این فیلم در سال ۱۳۹۹ از سوی «سازمان هنری رسانه‌ای اوج» (از سازمان‌های سپاه پاسداران) با مشارکت «مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی» که نهادی حکومتی است، تولید شده است و در سال ۱۴۰۰ در ایران و روسیه به نمایش درآمده است. هزینه تولید این فیلم ۱۵ میلیارد تومان بوده است که در ایران حدود شش میلیارد، و در روسیه و کشورهای مشترک‌المنافع یک میلیارد و ۱۴۳ میلیون دلار، معادل ۳۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان، فروخته است. این فیلم با نام سازمان اوج در جشنواره فجر ۱۳۹۹ شرکت کرد، ولی از بخش رقابتی کنار گذاشته شد و در هیچ جشنواره معتبر جهانی هم شرکت نکرده است.

«بدون قرار قبلی»‌‌: این فیلم به کارگردانی بهروز شعیبی و نویسندگی فرهاد توحیدی و مهدی تراب‌بیگی تولید شده است و در آن پگاه آهنگرانی (در نقش یاسمن)، مصطفی زمانی (در نقش مهندس)، الهام کردا (در نقش دخترخاله یاسمن) و صابر ابر (در نقش وکیل) بازی می‌کنند. «بدون قرار قبلی» از محصولات بنیاد فارابی است و فیلمی مذهبی-مدرن که می‌خواهد معجزه و امام رضا و شفا را در چارچوب فیلمی مدرن و امروزی نشان دهد. شعیبی در نقش فرزند حاج کاظم (با بازی پرویز پرستویی) در «آژانس شیشه‌ای» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا، در نوجوانی وارد سینما شد و بعدها با کارگردانی فیلم‌هایی که برخی سفارش وزارت اطلاعات بودند، به کارگردانی حکومتی مشهور شد. این فیلم نخستین بار در  ۱۸ بهمن ۱۴۰۰ در چهلمین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و در آنجا برنده دو جایزه شد؛ یک جایزه برای صداگذار آن، علیرضا علویان، و «سیمرغ زرین بهترین فیلم از نگاه ملی» به شعیبی و محمود بابایی، تهیه‌کنندگان فیلم. این فیلم سپس در ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ در سینماهای ایران اکران شد. تنها جایزه‌های جهانی آن در مسکو رقم خورد؛ جایزه بزرگ «بهترین فیلم» چهل و چهارمین دوره جشنواره فیلم مسکو که به بهروز شعیبی داده شد، و نیز جایزه «بهترین بازیگر زن» جشنواره مسکو که به پگاه آهنگرانی رسید. پس از آن، در هیچ جشنواره دیگری جایزه‌ای برنده نشده است.

«تفریق»: ساخته مانی حقیقی، یکی دیگر از فیلم‌هایی است که برای معرفی به اسکار انتخاب شده است. این فیلم تاکنون تنها در «جشنواره بین‌المللی فیلم تورنتو» نمایش داده شده و هنوز در ایران اکران نشده است. «تفریق» تقلید ناشیانه و بدی از فیلم پرویز صیاد است که در مجموعه‌ فیلم‌های سینمایی «صمد» کار شده است. فیلم سینمایی «تفریق» (با بازی ترانه علیدوستی در نقش فرزانه، و بیتا و نوید محمدزاده در نقش‌های جلال و محسن) دقیقا کپی از «صمد و سامی، لیلا و لیلی» (با بازی پرویز صیاد در نقش صمد، و سامی و شهناز تهرانی در نقش‌های لیلا و لیلی) است، با این تفاوت که فیلم پرویز صیاد طنز و کمدی است و قصد دارد در پنجاه سال پیش، تفاوت فقر و ثروت و شهر و روستا و تفاوت‌های فرهنگی را نشان دهد و به نتیجه‌ای برساند، اما فیلم حقیقی قصد دارد فیلمی دراماتیک و جنایی باشد، ولی آنقدر مضحک شده است که تماشاگران در سالن سینما زیر خنده می‌زدند و کاری که صمد با فیلم کمدی‌اش انجام می‌داد، مانی حقیقی با فیلم جدی و جنایی‌اش انجام داد. اگر معلوم بود صیاد چه می‌خواهد با فیلمش نشان دهد، فیلم مانی حقیقی فیلم بی‌سروتهی است که ادای فیلم درمی‌آورد و کمی فلسفه هم قاطی آن کرده است؛ مثل ماه در آسمان و بارش بی‌امان باران روی زمین، و زنی که دچار توهم است و به دلیل آبستنی، داروهایش را نمی‌خورد. به هر حال، فیلم مانی حقیقی ضعیف‌ترین فیلم ایرانی در «تیف» بود و به نظر می‌رسد تنها با توجه به اینکه او در کانادا تحصیل کرده است، توانسته بود فیلمش را در این جشنواره شرکت دهد. معلوم نیست به چه دلیل فیلمش پسند کمیته انتخاب فیلم برای اسکار را جلب کرده است.

و سرانجام، «جنگ جهانی سوم»، ساخته هومن سیدی، پنجمین فیلمی است که این کمیته نامزد راهیابی به اسکار کرده است. «جنگ جهانی سوم» فیلمی به نویسندگی و کارگردانی هومن سیدی، و تهیه‌کنندگی هومن سیدی، آرین وزیردفتری، و آزاد جعفریان است. این فیلم با سرمایه‌گذاری «نماوا» ساخته شده و نخستین ‌باری است که یک پلتفرم پخش آنلاین، به ساخت یک پروژه سینمایی اقدام کرده است. 

«جنگ جهانی سوم» نخستین بار در ۷ سپتامبر ۲۰۲۲ در هفتاد و نهمین دوره «جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز» نمایش داده شد و دو جایزه در بخش افق‌های این جشنواره دریافت کرد؛ «بهترین فیلم» برای هومن سیدی، و «بهترین بازیگر مرد» برای محسن تنابنده. هرچند دو کارگردانی که جوایز اصلی، «شیر طلایی» و شیر «نقره‌ای»، را برده بودند، جایزه خود را به جعفر پناهی، کارگردان زندانی ایرانی، اهدا کردند، نه سیدی و نه تنابنده هیچ حرفی نزدند و در روزی که فرش قرمز جشنواره ونیز به آزادی سینماگران زندانی، از جمله پناهی و رسول‌اف و آل‌احمد اختصاص داشت، هیچ یک، از جمله لیلا حاتمی که جزو داوران جشنواره بود، در این مراسم شرکت نکردند. فقط مینا کاوانی و رضا حیدری، دو بازیگر فیلم «خرس نیست»، در مورد جعفر پناهی حرف زدند.

در ادامه بیانیه کمیته انتخاب آمده است:

«اعضای کمیته انتخاب ضمن احترام و ارج نهادن به آثار راه‌یافته، به اتفاق آرا فیلم «جنگ جهانی سوم» را به عنوان نماینده سینمای ایران برای آکادمی اسکار ۲۰۲۳ انتخاب کرد.»

از آن‌جا که فیلمی که به اسکار معرفی می‌شود، باید در کشور مبدا اکران شده باشد و هنوز «جنگ جهانی سوم» در ایران اکران نشده است، باید خیلی زود اکران شود، وگرنه رفتن آن به اسکار عملا منتفی می‌شود.

بیش از آنکه رفتن «جنگ جهانی سوم» به اسکار اهمیت داشته باشد، نامزد نشدن سه فیلم «برادران لیلا» (ساخته سعید روستایی)، «شب، داخلی، دیوار» (ساخته وحید جلیلوند) و «خرس نیست» (ساخته جعفر پناهی) مهم است؛ درست همان فیلم‌هایی که وزارت ارشاد اعلام کرده بود بدون مجوز پخش به جشنواره‌های خارجی رفته‌اند و سعید روستایی بعد از موفقیت فیلمش در کن، گفت حاضر نیست تن به اصلاحات غیرقانونی وزارت ارشاد بدهد.

به هر حال، آنچه مهم است این است که اسکار باید رویه خود را در مورد فیلم‌های بین‌المللی تغییر دهد و فیلم‌سازان تبعیدی یا زندانی بتوانند فیلم‌های خود را در این بخش نامزد کنند.