قطر، کشوری کوچک در خلیج فارس، بار دیگر به دلیل تلاش‌هایش در میانجی‌گری برای آزادی گروگان‌هایی که در حمله غافلگیرانه هفتم اکتبر حماس به اسرائیل به دست این گروه افتادند، و همچنین تخلیه اتباع خارجی از غزه، در خط مقدم دیپلماسی جهانی قرار گرفت.

سی‌ان‌ان در گزارشی به نقل از منابع آگاه نوشت که قطر هفته گذشته در هماهنگی با ایالات‌ متحده و با میانجی‌گری بین اسرائیل، حماس و مصر، اتباع خارجی و غیرنظامیان فلسطینی ساکن در غزه را که بر اثر حمله‌های بی‌امان اسرائیل به‌شدت مجروح شده بودند، از گذرگاه رفح به مصر تخلیه کرد.

به گفته مقام‌های فلسطینی، دست‌کم ۱۱۰ نفر دارای گذرنامه خارجی غزه را از طریق گذرگاه رفح ترک کردند. به گزارش منابع خبری قاهره، بیمارستان العریش در مصر نیز پذیرش مصدومان فلسطینی را که از غزه به این کشور منتقل شده‌اند آغاز کرد.

به نظر می‌رسد قطر خود را در موقعیت دیپلماتیک «حساسی» می‌بیند، موقعیتی که به گفته کارشناسان، تاکنون به نفعش تمام شده و این کشور را به متحدی ضروری برای واشینگتن تبدیل کرده است. اما رابطه قطر با حماس ممکن است برای دوحه «مسئولیت‌زا» باشد.

سی‌ان‌ان به نقل از آندریاس کریگ، دانشیار در کینگز کالج لندن، می‌نویسد: «روابط قطر با حماس بخش مهمی از راهبردی میانجی‌گری است که قطر انحصار آن را در اختیار دارد و می‌تواند با هر دو طرف به گونه‌ای رایزنی کند که هیچ بازیگر دیگری در جهان قادر به انجام آن نیست.»

بنا به ادعای سی‌ان‌ان، قطر به‌عنوان یکی از متحدان نزدیک ایالات متحده در منطقه، در حالی که ارتباط خود را با حماس حفظ کرده است، کانال‌های ارتباطی پشت‌پرده‌ای هم با اسرائیل دارد. این شبکه خبری به نقل از سه منبع آگاه نوشت که دیوید بارنیا، رئیس آژانس اطلاعاتی اسرائیل (موساد)، آخر هفته گذشته به قطر رفته بود تا درباره تلاش‌ها برای آزادی گروگان‌ها گفت‌وگو کند.

ابتکاری که ظاهرا نتیجه داد و پس از میانجی‌گیری مصر و قطر، چهار گروگان، دو اسرائیلی و دو آمریکایی اسرائیلی‌تبار، از دست حماس آزاد شدند.

اسرائیل به تلاش‌های قطر در بحران غزه اذعان دارد. تزاچی هانگبی، مشاور امنیت ملی، می‌گوید: «دوحه به یک طرف ذینفع و ضروری در تسهیل راه‌حل‌های بشردوستانه تبدیل شده است.»

پیشینه میانجی‌گری قطر در مورد حماس به دهه گذشته باز‌می‌گردد. در گرماگرم خیزش‌های بهار عربی در سال ۲۰۱۱، حمایت قطر از مخالفان شماری از کشورهای عرب رنجش رهبران برخی همسایگان عرب را به دنبال داشت. تا جایی که عربستان سعودی، بحرین، امارات متحده عربی و مصر در اواسط سال ۲۰۱۷ روابط دیپلماتیک خود با دوحه را قطع و این کشور را به حمایت از تروریسم متهم کردند. با این‌که قطر بارها این اتهام را رد کرد، اما ترمیم این روابط سال‌ها طول کشید.

قطر در سال ۲۰۱۲ به حماس اجازه داد تا دفتر سیاسی خود را در دوحه تاسیس کند. این رویداد قطر را به میانجی مهم در درگیری‌های حماس با اسرائيل تبدیل کرد. در همین حال، به گزارش رویترز، با توجه به ناتوانی حماس در پرداخت حقوق کارکنان بخش خدمات عمومی در غزه، قطر پذیرفت آن را بپردازد و این بخشی از کمک هزینه ماهانه ۳۰ میلیون دلاری برای خانواده‌های ساکن در غزه و همین‌طور تامین سوخت مورد نیاز برای تولید برق این منطقه است.

قطر هم‌زمان با حفظ روابط نزدیک خود با کشورهای غربی، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گاز در جهان و یکی از خریداران عمده تسلیحات نظامی از ایالات متحده محسوب می‌شود. قطر برای چند دهه محل استقرار یک پایگاه هوایی عظیم ایالات متحده بوده است و سال گذشته دولت بایدن از دوحه به‌عنوان متحد اصلی غیر ناتو آمریکا نام برد.

دوحه همچنین یکی از نخستین کشورهای عرب خلیج فارس است که در سال ۱۹۹۶ تابوی دیرینه ارتباط با اسرائیل را شکست و با این کشور روابط دیپلماتیک برقرار کرد.

این سوال مطرح است که قطر برای ایفای نقش میانجی چه راهبردی را در پیش گرفته است؟

سی‌ان‌ان به نقل از تحلیل‌گران می‌نویسد قطر تلاش می‌کند «جایی برای دیپلماسی باز کند» و یکی از اهداف‌ آن به تاخیر انداختن حمله زمینی اسرائیل به غزه بود. اگرچه ظاهرا در دستیابی به این هدف آن‌طور که انتظار می‌رفت موفق نبود و  اسرائیل عملیات زمینی خود را جمعه گذشته آغاز کرد. آنچه به گفته مقام‌های آمریکایی تلاش‌ها برای آزادی بیش از ۲۰۰ گروگان از دست حماس را پیچیده‌تر کرده است.

سی‌ان‌ان به نقل از ماجد‌ الانصاری، نوشت با این‌که مذاکرات در زمینه آزادی گروگان‌ها دشوار‌تر شده است، اما با وجود تنش های شدید، تلاش‌ها در این زمینه کماکان ادامه دارد.

به نظر می‌رسد میانجی‌گری برای آزادی گروگان‌ها راه مفیدی برای دیپلماسی قطر باشد، زیرا شماری از آن‌ها اتباع کشورهای اروپایی و آمریکایی‌اند. از این‌رو، میانجی‌گری در این زمینه‌ که از تلاش‌های بشردوستانه قطر حکایت دارد می‌تواند حمایت غرب را از تلاش‌های دوحه به همراه داشته باشد.

پیش‌تر دوحه در یک توافق تاریخی بین ایران و ایالات متحده در نقش میانجی ظاهر شد. توافقی که به آزادی پنج آمریکای بازداشت شده در ایران و نیز شش میلیارد دلار از سرمایه‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی انجامید. قطر همچنین با میانجی‌گری در پرونده هسته‌ای ایران، مذاکرات غیرمستقیم بین تهران و واشینگتن را در اواخر سال ۲۰۲۲ تسهیل کرد.

به گزارش سی‌ان‌ان، دوحه به لطف روابط دیپلماتیک خود با طالبان، در یکی از برجسته‌ترین میانجی‌گری‌های خود، به تخلیه نیروهای آمریکایی از افغانستان و سفر امن آن‌ها به قطر نقش‌آفرینی کرد.

با این همه، دوحه به‌دلیل روابطش با حماس، با انتقاد اسرائیل و سیاستمداران غربی روبرو است. الی کوهن، وزیر خارجه اسرائیل، هفته گذشته قطر را به «حمایت مالی» از حماس و «پناه دادن» به رهبران آن متهم کرد و از جامعه بین‌الملل خواست تا به قطر برای اثرگذاری بر رهبران حماس در آزادی گروگان‌ها فشار بیاورند.

قطر با انتقاد تند از وزیر خارجه اسرائيل، هشدار داد که «چنین اظهارات تحریک‌آمیزی» می‌تواند به «تضعیف تلاش‌های میانجی‌گری» و حتی «به خطر انداختن جان انسان‌ها» منجر شود.

واشینگتن‌پست، روز پنجشنبه، در گزارشی به نقل از چهار مقام مطلع نوشت که ایالات متحده و قطر موافقت کردند که پس از حل بحران گروگان‌گیری، همکاری دوحه با حماس را مورد بازبینی قرار دهند. گفته می‌شود این توافق در جریان دیدار آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، و شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر، شکل گرفت. مشخص نیست که آیا این بازبینی «خروج رهبران حماس از قطر» را به‌ دنبال خواهد داشت یا خیر.