گزارش موسسه تحقیقاتی پرسش (PPRI) مستقر در واشنگتن نشان می‌دهد که قوانین سختگیرانه طالبان دسترسی زنان به سیستم درمانی را در افغانستان محدود کرده است.
یافته‌های این گزارش که روز جمعه یکم دی‌ماه منتشر شد، نشان می‌دهد که در حال حاضر، بسیاری از زنان به‌دلیل محدودیت‌هایی که طالبان وضع کرده‌اند، نمی‌توانند بدون سرپرست مرد به مراکز درمانی مراجعه کنند و از سوی دیگر، کمبود زنان فعال در امور پزشکی سببب شده است که درصد زیادی از زنان از مراجعه به پزشک اجتناب کنند.
بر اساس این گزارش، در موارد مختلف زنان بیمار به‌دلیل کمبود پزشک زن جانشان را از دست دادند، اما طالبان به پزشکان مرد اجازه نمی‌دهند که بیماران زن را درمان کنند.
این گزارش بر چالش‌ها و موانعی تمرکز دارد که زنان افغان در دسترسی به خدمات و مراقبت‌های پزشکی بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ در افغانستان تحت کنترل طالبان با آن روبه‌رو بوده‌اند.
یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد که کاهش دسترسی زنان به خدمات درمانی و بهداشتی و کاهش کارمندان زن در بیمارستان‌ها سبب شده است که بیماری‌های عفونی ازجمله اسهال‌های خونی به‌طور بی‌سابقه‌ایی در میان زنان در این کشور افزایش یابد.
بر اساس آمارهای این گزارش، میزان افرادی که به اسهال خونی مبتلا شده‌اند از ۷۰۰ هزار نفر در سال ۲۰۲۱ به بالاتر از یک میلیون نفر در سال ۲۰۲۳ رسیده است که بیشتر آن‌ها را زنان تشکیل می‌دهند.
اچ‌آی‌وی (HIV) و سیاه‌سرفه ازجمله بیماری‌های دیگری است که میزان مبتلایان آن در دو سال گذشته افزایش یافته است. میزان مبتلایان اچ‌آی‌وی که بیشتر شامل مردان می‌شود، از سه هزار نفر در سال ۲۰۲۱ به چهار هزار نفر در سال ۲۰۲۳ رسیده است. شمار مبتلایان به بیماری سیاه سرفه نیز بیشتر شامل زنان می‌شود که از هزار و ۵۰۰ نفر در سال ۲۰۲۱ به ۱۰ هزار نفر در سال ۲۰۲۳ رسیده است.
بیماری‌های دیابت، توبرکلوز و فشار خون بالا از موارد دیگری است که بر اساس این گزارش در دو سال گذشته در میان زنان در افغانستان افزایش یافته است.
تفاسیر سختگیرانه طالبان از قوانین اسلامی (شریعت) محدودیت‌های شدیدی را علیه تمام جنبه‌های زندگی زنان ازجمله دسترسی آن‌ها به خدمات و مراقبت‌های بهداشتی ایجاد کرده است. طالبان با تسلط دوباره بر افغانستان در سال ۲۰۲۱، ده‌ها فرمان علیه زنان صادر کردند. یکی از این فرمان‌‌ها، زنان را از سفر و بیرون رفتن از خانه بدون «محرم شرعی» منع کرده است. بر اساس این فرمان رژیم طالبان، زنان نمی‌توانند بیش از ۴۵ مایل ( حدود ۷۲ کیلومتر) بدون سرپرست مرد سفر کنند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
با این حال، گزارش دیده‌بان حقوق بشر (HRW) نشان می‌دهد که حدود ۱۰ درصد از جمعیت افغانستان تا یک مرکز پزشکی دو ساعت فاصله دارند و تقریبا ۵۰ درصد از شهروندان این کشور باید بیش از نیم ساعت سفر کنند تا به نزدیک‌ترین مرکز پزشکی برسند.
با این حال، یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد که ساکنان روستاهای افغانستان بیشترین ضرر را از محدودیت‌های طالبان متحمل می‌شوند.
مصاحبه‌شوندگان در این گزارش افزودند که ساکنان مناطق روستایی افغانستان در مقایسه با مراکز شهرها به خدمات بهداشتی باکیفیت دسترسی ندارند. بیشتر آن‌ها مجبورند ساعت‌ها سفر را تحمل کنند تا برای درمان‌های پزشکی ضروری یا حتی یک آزمایش خون ساده به بیمارستانی در مرکز منطقه یا استان خود مراجعه کنند.
در عین حال، شرکت‌کنندگان در این مطالعه گفتند که نیاز به محرم شرعی مانع مهمی برای اشتغال زنان در بخش بهداشت به‌ویژه در مناطق پرچالش و دورافتاده است.
یک کارمند درمانی در استان سمنگان افغانستان گفت: «زنان [بیمار] باید با یک محرم همراهی شوند در غیر آن از خدمات بهداشتی و درمانی در روستاها محروم خواهند شد.»
به گفته کارمندان بهداشتی، موارد متعددی رخ داده است که در آن افراد به‌دلیل این محدودیت‌ها یا نبود پزشکان زن در مراکز بهداشتی، جانشان را از دست داده‌اند.
یک پزشک زن تاکید کرد: « آن‌ها مانع ما می‌شوند. بله، حتی اگر زنی در حال مرگ باشد پزشک مرد نمی‌تواند او را معالجه کند. این مایه شرمساری است.»
درعین حال، یک پزشک زن در یکی از استان‌های شمال افغانستان در این گزارش می‌گوید طالبان به او هشدار داده است که «اگر مریضی بیاید و در حال مرگ باشد، اما حجاب کامل نداشته باشد نمی‌توانید او را درمان کنید».
او همچنین در مورد چالش نداشتن محرم شرعی برای زنان مجرد و بیوه گفت که در موردهای مختلف، آن‌ها مجبور شده‌اند از درمان این زنان خودداری کنند. این پزشک زن در شمال افغانستان افزود: «زنی بود که نیاز به جراحی فوری داشت، اما به‌دلیل نداشتن خویشاوند مرد بستری نشد. این قوانین طالبان به کسی کمک نمی‌کند. آن‌ها فقط مشکل ایجاد می‌کنند.»
اجتناب از مراجعه به پزشک
یافته‌های گزارش موسسه تحقیقاتی پرسش نشان می‌دهد که محدودیت‌های سختگیرانه طالبان، زنان را در سراسر افغانستان از مراجعه به پزشک حتی زمانی که به آن نیاز فوری دارند، منصرف کرده است.
این مورد به‌ویژه برای زنان در مناطق روستایی افغانستان قابل توجه است. پاسخ‌های شرکت‌کنندگان در نظرسنجی این گزارش نشان می‌دهد که زنان با مسائل مختلف سلامت روان مانند استرس، اضطراب و افسردگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند که عمدتا ناشی از محدودیت‌های شدید و محرومیت از حقوق اولیه ازجمله حق تحصیل و کار است.
افغانستان مدت‌ها است که با کمبود کارمندان زن در امور درمانی مانند پزشک، ماما، پرستار و سایر کارکنان مواجه است و تسلط طالبان این مشکل را تشدید کرده است. بسیاری از کارکنان زن در بخش مراقبت‌های بهداشتی اجازه کار ندارند که این مسئله مشارکت زنان در حوزه عمومی را محدود می‌کند.
در نتیجه کمبود قابل توجه زنان در نقش‌های حیاتی مانند مراقبت‌های بهداشتی و پزشکی، دسترسی زنان افغان، به‌ویژه زنان باردار، به خدمات بهداشتی با چالش مواجه شده است.
یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد که کمبود پزشک، ماما، پرستار و کادر پزشکی زن به‌طور قابل‌توجهی بر دسترسی زنان به مراقبت‌های بهداشتی و سلامت آنان تاثیر منفی گذاشته است. این مسئله در حال حاضر، به‌ویژه در مناطق روستایی که در مقایسه با شهرهای بزرگ‌تر با کمبود امکانات بهداشتی و درمانی و پزشکان متخصص مواجه‌اند و بیمارستان خصوصی کمتری در آن‌ها وجود دارد، مشهودتر است.
کمبود دارو و تجهیزات پزشکی
در دسترس بودن دارو و تجهیزات پزشکی در افغانستان به یک نگرانی بزرگ تبدیل شده است. در ۲۰ سال گذشته، افغانستان همیشه به‌شدت به کمک‌های بین‌المللی و کمک‌های مالی برای مراقبت‌های بهداشتی متکی بوده است. با خروج نیروهای خارجی و اختلال در ارسال کمک‌ها، این کشور با کمبود شدید دارو و تجهیزات پزشکی ضروری نیز مواجه شده است. بسیاری از مراکز بهداشتی تلاش می‌کنند که ذخایر کافی از داروها را داشته باشند و آن‌ها را حفظ کنند که در نتیجه آن، درمان بیماران با تاخیر انجام می‌شود.
با این حال، اکثریت کسانی که در این گزارش با آنان مصاحبه شده است اشاره کردند که هم بیمارستان‌های دولتی و هم خصوصی در افغانستان با کمبود داروهای ضروری مواجه‌اند و در حال حاضر، مراکز درمانی قادر به پاسخگویی به تقاضای بالای دارو در سراسر کشور نیستند. این موضوع در مناطق دورافتاده که مراکز بهداشتی با چالش‌های متعددی از جمله کمبود تجهیزات پزشکی و کمبود کادر پزشکی مواجه‌اند، شدیدتر است.
علاوه بر این، به‌طور کلی نگرانی‌هایی در مورد بیمارستان‌های دولتی وجود دارد، زیرا آن‌ها کمترین امکانات را در اختیار دارند. بیمارستان‌های دولتی گاهی اوقات حتی از تجهیزات اولیه پزشکی مورد نیاز برای انجام معاینات و آزمایش‌های کوچک برای بیماران خود بی‌بهره‌اند. این امر در مراکز بهداشت عمومی استان‌ها بیشتر دیده می‌شود.
پزشکی در یکی از بیمارستان‌های دولتی کابل که روزانه از تعداد زیادی از بیماران مراقبت می‌کند، گفت: «پزشکی یک نگرانی حیاتی است. حتی در کابل، پایتخت، داروی کافی وجود ندارد. در ولایات و مناطق دورافتاده وضعیت وخیم‌تر است. بیماران باید از ولایات دور به کابل بیایند تا آزمایشات اولیه مانند سی‌بی‌سی یا سونوگرافی انجام دهند. این یک مشکل بزرگ برای زنان است…. به‌خصوص اکنون با [کنترل] طالبان، وضعیت وخیم شده است.»
سازمان‌های کمک‌رسان در این گزارش گفتند که عرضه دارو در افغانستان به‌شدت تحت تاثیر بسته شدن مرزها با کشورهای همسایه است که واردات دارو را با چالش بیشتری روبرو کرده است. علاوه بر این، محدودیت‌هایی در پروازها و به‌ویژه پروازهای باری (پروازهایی که بارهای سنگین و حجیم را حمل می‌کنند) وجود دارد و پروازهای باری بشردوستانه برای پاسخگویی به تقاضاهای زیاد کافی نیستند. این امر به مشکلاتی در تهیه دارو از کشورهای مختلف مانند ترکیه، هند، اندونزی و مالزی منجر شده است که افزایش قیمت را به‌دنبال داشته شده و عموم مردم را تحت تاثیر قرار داده است.
فساد وزارت بهداشت طالبان در بخش دارو
یافته‌های گزارش موسسه تحقیقاتی پرسش نشان می‌دهد که ناامیدی ناشی از کمبود دارو و افزایش قیمت‌های مرتبط با آن با گزارش‌های مربوط به فساد در وزارت صحت عامه (MOPH) تحت کنترل طالبان تشدید شده است. یکی از اهداکنندگان دارو در این گزارش گفت که اهداکنندگان به طور منظم دارو را به افغانستان ارسال می‌کنند، اما به‌دلیل فساد در حاکمیت طالبان، وزارت صحت عامه این گروه مانع توزیع موثر آن شده است.
با این حال، وضعیت آشفته‌ای ایجاد شده است و برخی از سازمان‌ها به واردات داروهای خود یا تهیه آن از طریق تامین‌کنندگان داخلی متوسل شده‌اند. با این وجود، نگرانی‌های جدی در مورد کیفیت این داروها وجود دارد. علاوه بر این، اداره مسئول تضمین کیفیت داروها به‌طور موثر عمل نمی‌کند. توزیع دارو به دست مقام‌های مربوطه انجام نمی‌شود و داروخانه‌های خصوصی این کار را انجام می‌دهند که این مسئله، سوال‌های بیشتری در مورد شفافیت و یکپارچگی کل این فرآیند ایجاد می‌کند.
با تسلط طالبان در اوت ۲۰۲۱ در افغانستان، زیرساخت‌های پزشکی و مراقبت‌های بهداشتی این کشور آسیب جدی دید و دسترسی به مراقبت‌های پزشکی به‌شدت کاهش یافت.
پیش از این، گزارش وزارت امور خارجه ایالات متحده در سال ۲۰۲۲ نیز نشان داد که تفاسیر سختگیرانه طالبان از قوانین اسلامی که مشارکت زنان را محدود می‌کند، به کمبود متخصصان زن در بخش مراقبت‌های بهداشتی منجر شده و درخواست کمک‌های پزشکی را برای بسیاری از زنان افغان دشوار کرده است.
علاوه بر این، کاهش کمک‌های بین‌المللی و ترس از انتقام‌جویی باعث شده است که بسیاری از کارکنان مراقبت‌های بهداشتی از کشور فرار کنند و مشکل کمبود پرسنل پزشکی ماهر تشدید شود.
