مرکز خبرنگاران افغانستان روز جمعه، ۸ دی‌ماه، گزارش سالانه خود را درباره وضعیت خبرنگاران و رسانه‌های افغانستان منتشر کرد. این گزارش نشان می‌دهد که میزان محدودیت‌های اعمال شده طالبان علیه خبرنگاران و رسانه‌های افغانستان در سال ۲۰۲۳ به‌شدت افزایش یافته است.
در این گزارش آمده است: «رسانه‌ها و خبرنگاران در سال ۲۰۲۳ در افغانستان به لحاظ سطح آزادی و برخورداری از حقوق بنیادی و قانونی با محدودیت‌های شدیدی مواجه بودند و حقوقشان به شکل گسترده‌ای نقض شده است.»
گزارش مرکز خبرنگاران افغانستان همچنین از ثبت ۱۶۸ مورد نقض حقوق خبرنگاران در سال ۲۰۲۳ خبر داده است. بر اساس این گزارش، در سال ۲۰۲۳ یک خبرنگار کشته شده و ۱۹ مورد زخمی شدن خبرنگاران نیز ثبت شده است. علاوه بر این، این مرکز ۶۱ مورد بازداشت خبرنگاران و ۸۱ مورد تهدید و ارعاب خبرنگاران را به ثبت رسانده است.
در سالی که گذشت علاوه بر فشارهایی که طالبان علیه خبرنگاران اعمال کردند، یک مورد حمله تروریستی به خبرنگاران نیز صورت گرفت.
مرکز فرهنگی تبیان، تحت حمایت جمهوری اسلامی ایران، در ماه مارس ۲۰۲۳ خبرنگاران شهر مزارشریف را برای تقدیر دعوت کرده بودند. این جلسه هدف یک انفجار قرار گرفت و در نتیجه یک کارآموز خبرنگاری کشته شد و بیش از ۱۰ خبرنگار دیگر زخمی شدند.
مرکز خبرنگاران گفته است: «موارد ثبت‌شده نقض حقوق خبرنگاران و رسانه‌ها در سال ۲۰۲۳ به لحاظ کمی نسبت به ۲۶۰ مورد ثبت‌شده در سال ۲۰۲۲ کاهش قابل‌ملاحظه‌ای را نشان می‌دهد، اما از نظر کیفی و ساختاری تغییری مشاهده نمی‌شود.»
خبرنگاران پس از حمله به مرکز فرهنگی تبیان در شهر مزارشریف - رسانه‌های اجتماعی
دادگاه‌های غیابی و حکم زندان برای مسئولان رسانه‌ها
اخیرا دادگاه طالبان مدیر مسئول یک رسانه محلی در دایکندی را به یک سال زندان محکوم کرد. پیش از این نیز محمد امین عالمی، موسس و مدیر اجرایی رسانه محلی ممتاز در فاریاب، در ماه اوت به یک سال زندان محکوم شد که هر دو اکنون دوره محکومیتشان را سپری می‌کنند.
در همین حال، مرکز خبرنگاران افغانستان اعلام کرد طالبان در ۱۲ ماه گذشته دست‌کم چهار جلسه دادگاه علیه خبرنگاران و رسانه‌ها برگزار کرده‌اند که در این جلسات به اتهام‌های مدیران ۱۰ رسانه خصوصی به‌طور غیابی رسیدگی شده و محاکمه حضوری سه کارمند رادیو و تلویزیون ملی و مسئولان دو رادیوی خصوصی برگزار شده است.
علاوه بر این، طالبان در یک سال گذشته دست‌کم هشت رسانه را نیز به‌دلیل آنچه سرپیچی از دستورالعمل‌های این گروه خواندند توقیف کرده‌اند. از این میان، پنج رسانه به‌طور موقت فعالیتشان متوقف شده است و سه رسانه دیگر نیز اجازه فعالیت ندارند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
مرکز خبرنگاران افغانستان در واکنش به این عملکرد طالبان نوشته است: «تشدید اعمال فشار بر رسانه‌ها و خبرنگاران با اجرای این دستورالعمل‌ها، از یک سو باعث کاهش سطح آزادی و استقلال کاری آن‌ها و از سوی دیگر سبب تشدید خودسانسوری و چرخش رسانه‌ها به پوشش رویدادهای بشردوستانه و آموزشی شده است.»
این مرکز اعلام کرد ۱۴ دستورالعمل رسانه‌ای طالبان که شماری از آنان در سال قبل و شماری نیز در ۲۰۲۳ صادر شده‌اند، مبنای این محدودیت‌ها و نقض گسترده حقوق خبرنگاران محسوب می‌شوند. این مرکز گفته است که این دستورها به‌طور گسترده علیه خبرنگاران و رسانه‌ها اعمال شده‌اند.
دستورالعمل‌های طالبان برای رسانه‌ها و خبرنگاران چیست و چقدر الزامی است؟
این دستورالعمل‌ها که از نخستین ماه‌های به قدرت رسیدن طالبان در ۲۰۲۱ تاکنون به‌طور تدریجی صادر شده‌اند و رسانه‌ها و خبرنگاران ملزم به رعایت آن بوده‌اند، طیف وسیعی از امور مرتبط با رسانه‌ها را در برمی‌گیرد که شامل ممنوع شدن کار زنان در رادیو و تلویزیون ملی، ممنوع شدن پوشش خبری تظاهرات و اعتراض‌های مدنی، وضع محدودیت بر چگونگی تهیه و نشر خبر و گزارش و تولید محتوا، الزام به نام بردن از طالبان به‌عنوان حکومت افغانستان، ممنوع شدن پخش موسیقی، الزام زنان خبرنگار به پوشاندن صورت و منع حضور زنان در نمایش‌نامه‌ها و برنامه‌های سرگرمی، تفکیک جایگاه حضور زنان و مردان در رسانه‌ها و ممنوعیت مصاحبه زنان با مردان یا مردان با زنان می‌شود.
خودداری رسانه‌ها از مصاحبه با مخالفان و منتقدان طالبان، ممنوع شدن پخش برنامه‌های رادیو و تلویزیون‌های بین‌المللی در افغانستان، ممنوع شدن نشر آگهی‌های تجارتی با محتوای سیاسی، امنیتی و اجتماعی بدون هماهنگی با مقام‌های مسئول، ممنوع شدن نقد مسئولان حکومت طالبان، ممنوع شدن پخش صدای زنان از رسانه‌ها (هلمند) و ممنوع شدن همکاری با «رسانه‌های ممنوعه»، از دیگر دستورالعمل‌های صادر‌شده است.
مجری زن شبکه خبری طلوع نیوز پس از دستور حجاب و روبند اجباری از سوی طالبان برای زنان کارمند رسانه‌ها - AFP
در این گزارش تصریح شده است در سال ۲۰۲۳ اجرای کامل این دستورالعمل‌ها که در برخی موارد بسیار گسترده و مبهم است، بر تولید برنامه رسانه‌ها و محتوای کاری آن‌ها تاثیر «ویرانگری» داشته است. علاوه بر این، مقام‌های طالبان اغلب از صحبت با رسانه‌ها خودداری می‌کنند و حتی سخنگویان آن‌ها حاضر به پاسخگویی به سوالات خبرنگاران نیستند.
در حالی که طالبان همواره مدعی شده‌اند که این دستورالعمل‌ها فقط توصیه‌اند و الزامی نیستند، اما گزارش مرکز خبرنگاران افغانستان نشان می‌دهد خبرنگارانی که این دستورها را نادیده گرفته‌اند، تهدید یا زندانی شده‌اند و رسانه‌ها نیز با اقدام‌های تنبیهی از‌جمله منع فعالیت موقت یا دائمی مواجه شده‌اند.
منبع و منشا اصلی این سرکوب و فشارها بر رسانه‌ها و خبرنگاران کجاست؟
گزارش مرکز رسانه‌های افغانستان نشان می‌دهد که «اداره استخبارات (اطلاعات) و همچنان وزارت امر به معروف طالبان به‌طور مستقیم و غیر‌مستقیم با بازداشت، تهدید و ارعاب خبرنگاران، روند سرکوب رسانه‌ها و آزادی بیان را در سال ۲۰۲۳ به عهده داشتند و تلاش زیادی کردند تا دستورالعمل‌های رسانه‌ای را با شدت و جدیت اجرا کنند.»
این مرکز گفته است که حتی تلاش‌های وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان برای رسیدگی به شکایات و تخطی‌ها از طریق کمیسیون اختصاصی آن، به‌دلیل اعمال قدرت و فشار نمایندگان استخبارات و امر به معروف موفقیت ملموسی در بهبود وضعیت نداشته و حتی در مواردی عامل و باعث نقض حقوق خبرنگاران و رسانه‌ها شده است.
