دانشمندان می‌گویند که طی کمتر از ۱۰۰ میلیون سال پس از پیدایش منظومه شمسی، رخدادی به نام «ناپایداری بزرگ» رخ داده است، رخدادی که در جریان آن ۴ غول گازی منظومه شمسی دچار اعوجاج و آشفتگی مداری شدند و اجرام کوچک‌تر منظومه شمسی را از مدارشان منحرف کردند.

به گزارش اسپیس، نتایج بررسی اخترشناسان نشان می‌دهد که تغییرات مدار مشتری ممکن است سبب ناپایداری مداری در سیاره‌ای به‌ نام «تیا» شده باشد. به گفته آن‌ها، ناپایداری مداری این سیاره درنهایت سبب برخورد آن با زمین و شکل‌گیری ماه شده است.

اخترشناسان با بررسی ترکیبات و موقعیت‌ دنباله‌دارها و سیارک‌ها نتیجه گرفته‌اند که دوران پرآشوب اولیه شکل‌گیری منظومه شمسی، احتمالا شاهد رخداد ناپایداری بزرگ بوده است. به عبارت دیگر، دیدگاه غالب دانشمندان امروز این است که اجرام منظومه شمسی از یک دیسک غبار و گازی پیرامون خورشید شکل گرفته‌اند. اما مساله بر سر این است که ترکیبات شیمیایی بسیاری از سیارک‌ها و دنباله‌دارها با پراکندگی مواد درون این دیسک تطابق ندارد و این حاکی از آن است که این اجرام در گذشته از مدار اولیه خود جدا شده‌اند.

به گفته دانشمندان، غول‌های گازی منظومه شمسی، یعنی مشتری، زحل، اورانوس و نپتون ، اوایل شکل‌گیری منظومه شمسی به یکدیگر نزدیک‌تر بوده‌اند.

برهم‌کنش‌های گرانشی این غول‌های گازی با خرده‌سیاره‌های فراتر از نپتون سبب شد تا زحل، اورانوس و نپتون از خورشید دورتر شوند و، در عین حال، مشتری به خورشید نزدیک‌تر شود.

اخترشناسان می‌گویند این تغییرات مداری درنهایت سبب ناپایداری مدار اجرام درونی منظومه شمسی شده است. درواقع این دیدگاه بر مبنای یکی از جامع‌ترین مدل‌های تحولات منظومه‌ی شمسی مشهور به مدل نیس است.

این مدل کلاسیک نیس، که در سال ۲۰۰۵ میلادی مطرح شد، بسیاری از ساختارهای منظومه‌ شمسی، ازجمله کشیدگی مدارهای سیارات بزرگ، به تله‌افتادن قمرهای نامنظم زحل و نیز ویژگی‌های مداری تروجان‌ها را توضیح می‌دهد و به مهاجرت سیاره‌ مشتری به داخل دیسک عظیم خرده‌سیارات می‌پردازد.

پژوهشگران اینک با توجه به موقعیت سیارک‌ها در مدار مشتری، حدس می‌زنند که این رخداد باید حداکثر ۱۰۰ میلیون سال پس از پیدایش منظومه شمسی رخ داده باشد.

نقش مشتری در شکل‌گیری ماه

تاکنون یکی از پرسش‌های اصلی دانشمندان زمان دقیق شروع این ناپایداری بوده است. اما به‌طور کلی اخترشناسان بر این باورند که این رخداد حدودا ۶۰ میلیون سال پس از پیدایش منظومه شمسی رخ داده است.

اخترشناسان در بررسی‌های تازه‌شان بر شهاب‌سنگ‌های کندریت انستاتیت کم‌آهن تمرکز کرده‌اند که از نظر ترکیب و نسبت ایزوتوپی بسیار شبیه مواد تشکیل‌دهنده زمین است. این بدین معنا است که کندریت‌های زمین و کندریت انستاتیت کم‌آهن احتمالا از یک قسمت از دیسک غبار منظومه شمسی آمده‌اند.

اما این شهاب‌سنگ‌ها دیگر در نزدیکی زمین یافت نمی‌شوند و رصدها حاکی از آن است که آن‌ها به سیارک‌های خانواده آتور در بیرون کمربند سیارکی میان مریخ و مشتری تعلق دارند. به باور دانشمندان، احتمالا رخداد ناپایداری بزرگ سبب شده است که این سیارک‌ها به جای کنونی خود کشیده شوند. نکته مهم اینجاست که برخورد زمین و سیاره فرضی تیا نیز تقریبا در همین زمان رخ داده است. دانشمندان، براساس تلفیق داده‌ها، می‌گویند که این برخورد بزرگ احتمالا درنتیجه این ناپایداری بزرگ رخ داده است.

با این همه، اخترشناسان می‌گویند که این نتایج قطعی نیستند و اثبات قطعیت رخدادهای  ۴.۵ میلیارد سال پیش کار ساده‌ای نیست. اما اینکه برخورد بزرگ یک جرم با زمین، آن هم دقیقا در همین زمان، سبب تشکیل ماه شده است موجب می‌شود که یافته‌های اخیر از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار باشد. این یافته‌ها در اواسط ماه آوریل امسال در مجله «ساینس» منتشر و جزئیات آن در مجمع عمومی اتحادیه زمین‌شناسی اروپا در وین ارائه شد.