درگیری‌های مرگبار میان شیعیان و اهل سنت در ناحیه کرم ایالت خیبرپختون‌خوا پاکستان طی یک هفته گذشته ۸۲ کشته و ۱۵۶ زخمی به جا گذاشته است.

درگیری میان شیعیان و اهل سنت پاکستان که از آن به‌عنوان «زخم کهنه» یاد می‌شود، از نزدیک به چهار دهه پیش آغاز شد اما موج جدید این درگیری‌ها اوایل سپتامبر، سر اختلاف‌‌‌های ملکی شعله‌ور شد و به خشونت تمام‌عیار در این منطقه انجامید.

شدت این درگیری‌ها پس از حمله مرگبار روز پنجشنبه اول آذر به کاروانی از شیعیان افزایش یافت. در این حمله که عامل آن جناح سنی بود، ۴۳ نفر کشته شدند. در واکنش به این حمله، شیعیان ساکن ناحیه کرم درصدد انتقام‌جویی برآمدند و به بازارها و محلات سنی‌نشین حملاتی جدی انجام دادند. تا روز یکشنبه چهارم آذر (۲۴ نوامبر) که یک هیئت دولتی موفق شد میان طرفین میانجی‌گری کند، درگیری‌ در محلات مختلف ناحیه کرم ادامه داشت.

خبرگزاری فرانسه به نقل از یک مقام دولتی در شمال‌غرب پاکستان گزارش داد که در درگیری‌ میان شیعیان و اهل سنت در ناحیه کرم، تنها در عرض سه روز پنجشنبه جمعه و شنبه ۸۲ نفر کشته و ۱۵۶ نفر زخمی شدند. علاوه بر این، حدود ۲۰ نفر از دو طرف درگیری ناپدید شده و طرف‌های متخاصم اجساد کشته‌های یکدیگر را نزد خود نگه داشته‌اند. بر اساس اطلاعات منابع رسمی، ۶۶ نفر کشته‌شدگان از جامعه شیعه و ۱۶ نفر اهل سنت‌اند.

روز یکشنبه هیئتی از جانب دولت پاکستان موفق شد پس از گفت‌وگو با سران طرف‌های درگیر، روی برقراری آتش‌بس یک‌هفته‌ای توافق کند. محمدعلی سیف، سخنگوی ایالت خیبرپختون‌خوا، گفت: «هر دو طرف با یک آتش‌بس هفت‌روزه موافقت کرده‌اند که طی آن، هم اسرا را مبادله کنند و هم اجساد را ردوبدل کنند.» طرف‌های درگیر همچنین توافق کرده‌اند که ۲۰ فرد مفقودشده را که گمان می‌رود در جریان درگیری به اسارت گرفته شده باشند، آزاد کنند.

در جریان درگیری‌های مرگبار، حدود ۳۰۰ خانواده از روستاهای مختلف ناحیه کرم متواری شدند، زیرا طرف‌های درگیر از سلاح‌های سبک و سنگین استفاده می‌کردند که موجب وحشت غیرنظامیان شد.

پس از شدت گرفتن این درگیری‌ها، دولت محلی خیبرپختون‌خوا فعالیت شبکه‌های مخابراتی این منطقه را مسدود و تردد در بزرگراه‌های منتهی به پاراچنار را متوقف کرد.

فعالان حقوق بشر و گروه‌های مدنی که برای برقراری صلح در خیبرپختون‌خوا تلاش می‌کنند، دولت مرکزی در اسلام‌آباد و دولت محلی در خیبرپختون‌خوا را به ناتوانی در برقراری صلح در کرم متهم کرده‌اند. با این حال، مقام‌های محلی خیبرپختون‌خوا گفتند که درگیری‌های فرقه‌ای در این منطقه از نزدیک به چهار دهه پیش بر سر مسائلی چون زمین و نفوذ مذهبی جریان دارد و تلاش‌ها برای مذاکره و برقراری صلح به دلیل اقدام‌های خشونت‌آمیز طرف‌های متخاصم بارها ناکام مانده است.

روز یکشنبه در جریان ورود هیئت مذاکره‌کننده دولت به پاراچنار، مرکز کرم، هلی‌کوپتر حامل هیئت هدف تیراندازی قرار گرفت اما آسیبی ندید. بدبینی طرف‌های درگیر به دولت پاکستان که سال ۲۰۱۸ ناحیه خودمختار کرم را به ایالت خیبرپختون‌خوا الحاق کرد، باعث شده است که تلاش‌های دولتی برای برقراری صلح به نتیجه نرسد.

درگیری میان شیعیان و اهل سنت در کرم پس از چند سال وقفه، اوایل سپتامبر از سر گرفته شد. بر اساس گزارش آسوشیتدپرس، در ماه سپتامبر ۲۵ نفر و در ماه اکتبر ۱۱ نفر در نتیجه درگیری‌ها میان شیعیان و اهل سنت در ناحیه کرم کشته شدند.

بر اساس گزارشی از کمیسیون حقوق بشر پاکستان، از ژوییه تا اکتبر ۲۰۲۴ در نتیجه درگیری‌های فرقه‌ای در ناحیه کرم، ۷۹ نفر کشته شدند که در میان آنان زنان و کودکان نیز وجود داشتند. 

در سه روز گذشته، فعالان مدنی در اعتراض به ناتوانی دولت پاکستان از مهار خشونت‌ها در شهرهای مختلف از جمله لاهور و کراچی تظاهرات کردند، با این حال درگیری‌های فرقه‌ای تنها مسئله خیبرپختون‌خوا نیست. دولت پاکستان در این ایالت با چالش‌های بزرگی همچون تهدید داعش خراسان و گسترش نفوذ تحریک طالبان پاکستان هم روبرو است.

گذشته درگیری‌های فرقه‌ای در پاکستان

ناحیه کرم با مرکزیت پاراچنار به دلیل تنوع فرهنگی، قومی و مذهبی، یکی از متنوع‌ترین مناطق پاکستان به شمار می‌رود. این تنوع از چند دهه پیش تاکنون باعث درگیری‌های مرگبار و ادامه‌دار میان پیروان مذاهب شیعه و سنی شده است. تاریخچه این درگیری‌ها به دهه‌های گذشته بازمی‌گردد و ریشه‌های آن در سیاست‌های حکومتی، تحولات منطقه‌ای و تنش‌های داخلی نهفته است.

پاکستان از زمان استقلال در سال ۱۹۴۷، با چالش‌های ناشی از تنوع مذهبی و فرقه‌ای مواجه است. در حالی که اکثریت جمعیت این کشور مسلمان سنی‌مذهب‌اند، اقلیت‌ شیعه و دیگر فرقه‌ها نیز در بافت اجتماعی آن سهم قابل‌توجهی دارند. با این حال، اختلاف‌های مذهبی و فرقه‌ای به مرور زمان به خشونت‌های مرگبار تبدیل شده است.

دوران حکومت ژنرال ضیاءالحق در دهه ۱۹۸۰، نقطه عطفی در رشد فرقه‌گرایی در پاکستان بود. حمایت دولت از گروه‌های مذهبی سنی برای مقابله با نفوذ انقلاب اسلامی ایران در جوامع شیعه، به تشدید اختلاف‌های فرقه‌ای انجامید. در این دوران، گروه‌های افراطی مانند سپاه صحابه و بعدها لشکر جهنگوی ظهور کردند و حملات خشونت‌باری را علیه شیعیان سازماندهی کردند.

در دهه ۱۹۹۰، خشونت‌های فرقه‌ای با حمایت‌های داخلی و خارجی شدت گرفت و مناطق مختلف پاکستان از جمله کراچی، کویته و نواحی قبیله‌ای به صحنه حملات مرگبار علیه شیعیان تبدیل شدند. کویته و جامعه هزاره شیعه از اهداف اصلی این حملات بودند. در آن زمان، ناحیه کرم به دلیل ترکیب جمعیتی و موقعیت جغرافیایی آن در کنار مرز افغانستان، به یکی از کانون‌های اصلی تنش‌های فرقه‌ای تبدیل شد.

پس از حملات ۱۱ سپتامبر و آغاز جنگ علیه تروریسم، بسیاری از گروه‌های افراطی پاکستانی به طالبان و القاعده نزدیک شدند. این اتحاد موجب افزایش حملات به شیعیان شد و حملات انتحاری به زائران شیعه در مناطقی چون کویته و پاراچنار به نمونه‌های شاخص خشونت فرقه‌ای تبدیل شد.

در دهه‌های اخیر، جامعه هزاره شیعه در کویته از اهداف اصلی گروه‌های افراطی بوده و در حملات متعدد، صدها نفر از اعضای این جامعه کشته شده‌اند. ناحیه کرم و دیگر مناطق با جمعیت شیعه همچنان با خطر تکرار خشونت‌های فرقه‌ای مواجه‌اند.