با گذشت بیش از یک سال از انتشار خبر قاچاق گنج‌های تاریخی از محوطه‌های باستانی شهر بیضا در استان فارس، اکنون رسانه‌های ایران گزارش‌هایی منتشر کرده‌اند که از حراج بخشی از این گنجینه در یک حراجی خصوصی در آمریکا خبر می‌دهد.
حراجی خصوصی سکه‌های باستان، سی‌ان‌جی، اعلام کرد در تاریخ ۱۴ ژانویه ۲۰۲۵، دو سکه ارزشمند متعلق به دوران ساسانی و هخامنشی را به‌صورت آنلاین به حراج خواهد گذاشت. این خبر بار دیگر موجی از نگرانی‌ها در میان فعالان میراث فرهنگی ایجاد کرد.
تصاویر منتشرشده از سکه‌های این حراجی با عکس‌هایی که سال گذشته از گنجینه‌های کشف‌شده در محوطه بیضا منتشر شده بود، مطابقت دارند. یکی از این سکه‌ها به نام سکه «آذرمیدخت» متعلق به دوران خسروپرویز، و دیگری سکه‌ای نقره‌ای از دوره هخامنشی با وزن ۱۷.۰۷ گرم است که از ضرابخانه تخت‌جمشید به دست آمده است.
محمدرضا زاهدی، رئیس اداره اموال فرهنگی و تاریخی اداره کل موزه‌ها، اصالت این سکه‌ها را تایید کرد و گفت: «وزارت میراث فرهنگی با جدیت پیگیری این موضوع را آغاز کرده و در تلاش است جلو این حراجی گرفته شود.»
این مقام وزارت میراث فرهنگی افزود: «مدارک مرتبط با این آثار آماده شده و اقدام‌های لازم برای استرداد این گنجینه‌های ارزشمند به ایران در جریان است.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
جزئیات سکه‌های در معرض حراج
یکی از سکه‌های حراجی سکه مشهور به آذرمیدخت است. این سکه ۳.۷۵ گرم وزن دارد و با قیمت پایه شش هزار دلار و براورد فروش ۱۰ هزار دلار در فهرست حراج قرار گرفته است.
طرح روی سکه تصویر خسروپرویز، تاج کیانی مزین به دو بال و یک آتشدان ساسانی است. آذرمیدخت، دختر خسروپرویز، تنها شش ماه بر تخت سلطنت نشست. همین کوتاهی دوره حکومت او سکه‌های ضرب‌شده در این زمان را به یکی از نادرترین آثار باستانی تبدیل کرده است.
سکه دوم متعلق به دوره هخامنشی و ضرب‌شده در ضرابخانه تخت‌جمشید است. طرح این سکه نقره‌ای که قدمتی بیش از دو هزار و ۳۰۰ سال دارد، تصویر یک جنگجوی هخامنشی در حال کشتن یک سرباز یونانی است. قیمت پایه این سکه ۴۵ هزار دلار تعیین شده و احتمال می‌رود که تا ۷۵ هزار دلار هم به فروش برسد.
آبان ۱۴۰۲ گزارش شد که حفاران غیرمجاز با دستبرد به محوطه باستانی بیضا بیش از ۶۰۰ سکه تاریخی از دوره‌های مختلف را به سرقت برده‌اند. در میان این مجموعه، سکه‌هایی از دوره اسکندر مقدونی، سلوکیان و حتی ساتراپ‌های هخامنشی دیده می‌شد. گزارش‌های بعدی نشان داد که این گنجینه از طریق واسطه‌ها به بازارهای بین‌المللی قاچاق شده است.
فقط ۱۹ سکه مشهور به «هورز» که در این محموله کشف شد، در بازار جهانی ارزش تقریبی ۳۸۰ هزار دلار معادل ۱۹ میلیارد تومان دارند.
خریداران بین‌المللی سکه‌های باستانی قاچاق
بر اساس گزارش پایگاه خبری صدای میراث، خریدارانی از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نظیر امارات متحده عربی و بحرین و حتی پسر یکی از مشهورترین دلالان اشیای تاریخی ایرانی برای بازدید این سکه‌ها به ایران آمده بودند.
این گزارش ادعا می‌کند شبکه‌ای از قاچاقچیان حرفه‌ای که در ماجرای گنجینه زرین نکا نیز نقش داشتند، پشت پرده این معاملات هستند.
قاچاق اشیای تاریخی از محوطه‌های باستانی ایران در سال‌های اخیر به معضلی تکراری تبدیل شده است. فقط چند ماه پیش از کشف محموله بیضا، گنجینه زرین نکا با قدمتی بیش از سه هزار سال در بازار زیرزمینی فروخته شد. این در حالی است که بسیاری از این محوطه‌ها تحت حفاظت سازمان‌های دولتی قرار دارند، اما همچنان در برابر حفاری‌های غیرمجاز آسیب‌پذیرند.
یکی از نگرانی‌های اصلی در ماجرای حراج نیویورک تغییر هویت این آثار است. فاطمه داوری، سخنگوی معاونت میراث فرهنگی، اعلام کرده پرونده‌ای برای استرداد این سکه‌ها تشکیل شده است. با این حال، به نظر می‌رسد مدیران حراجی سی‌ان‌جی برای دور زدن قوانین بین‌المللی، نام ایران را از این سکه‌ها حذف و آن‌ها را «سکه‌های یونانی شرقی» معرفی کرده‌اند. این اقدام بازگرداندن این آثار را بیش‌ازپیش دشوار کرده است.
در سال‌های گذشته، تلاش‌های زیادی برای بازگرداندن اشیای قاچاق‌شده انجام شد، اما بسیاری از این اقدام‌ها به دلیل ضعف در پیگیری‌های حقوقی و دیپلماسی فرهنگی ناکام ماندند. از دست رفتن آثار تاریخی بیضا یادآور چالش‌های جدی در حفاظت از میراث فرهنگی ایران است.
آثار حراج‌شده در کریستیز لندن
حراج کریستیز لندن سال ۱۴۰۰ از عرضه دو پلاک زرین گاو بالدار هخامنشی متعلق به دوران اردشیر دوم، یک ریتون متعلق به هزاره اول پیش از میلاد و یک پلاک طلایی پلنگ متعلق به دوره اشکانی خبر داد.
این دو پلاک گاو بالدار، یکی سالم و دیگری آسیب‌دیده، به ترتیب به قیمت یک میلیون و ۹۰۰ هزار پوند و بیش از یک میلیون و ۶۵۰ هزار پوند فروخته شدند.
اگرچه کارشناسان معتقدند این دو شیء ارزشمند در جریان حفاری‌های سال ۱۲۹۹ در همدان کشف و سپس به مجموعه‌ای خصوصی در نیویورک منتقل شدند، در مورد چگونگی خروج آن‌ها از ایران همچنان سوالاتی باقی است.
تیرماه ۱۳۹۷ نیز سازمان میراث فرهنگی ایران از عرضه چهار شیء تاریخی ارزشمند متعلق به دوره اشکانی و ساسانی در حراجی کریستیز لندن خبر داد. این اشیاء سفال‌های لعابی، بزکوهی برنزی و سپر طلایی نقره‌ای بودند. براورد قیمت این آثار از ۱۵ هزار تا بیش از ۶۶ هزار دلار بود. با وجود اعتراض‌های گسترده و تلاش‌های حقوقی، این اشیاء در نهایت در حراجی به فروش رسیدند.
در میان شکست‌های متعدد برای بازگرداندن آثار باستانی، یک مورد موفقیت‌آمیز هم وجود دارد. سال ۱۳۹۶، ابراهیم شقاقی، مدیرکل حقوقی سازمان میراث فرهنگی، اعلام کرد با هماهنگی‌های بین‌المللی، حکم توقیف مجسمه سرباز هخامنشی که قرار بود در نیویورک به فروش برسد، گرفته و این مجسمه در نهایت به ایران بازگردانده شد. این موفقیت در میان ده‌ها پرونده مشابه موردی استثنایی بود.
چالش‌های حفاظت از میراث فرهنگی
مصطفی ده‌پهلوان، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی، معتقد است افزایش حفاری‌های غیرمجاز ناشی از فعالیت مافیای گنج‌یابی در کشورهای همسایه، به‌ویژه دبی، یکی از دلایل اصلی غارت آثار باستانی ایران است. او هشدار می‌دهد که کمبود بودجه و ضعف نظارت محوطه‌های باستانی را به مناطقی آسیب‌پذیر تبدیل کرده است.
ده‌پهلوان همچنین بر این باور است که اگر دولت سیاست‌هایی برای تشویق مردم به تحویل آثار کشف‌شده تدوین کند، می‌توان تا حدی از خروج این اشیا به بازارهای جهانی جلوگیری کرد.
احمد چایچی، باستان‌شناس و عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی، هم از روند نگران‌کننده قاچاق اسناد تاریخی خبر داده است. او تاکید دارد اسناد ارزشمند متعلق به دوره قاجار و پهلوی نیز در معرض خطر قرار دارند. برخی از این اسناد به دلیل شناخت ناکافی و ثبت نشدن به‌عنوان اسناد تاریخی، به‌راحتی در اختیار دلالان قرار می‌گیرند.
چایچی اشاره کرد اگر این اسناد و آثار در موزه‌ها نگهداری شوند، نه تنها به حفاظت از هویت فرهنگی و تاریخی ایران کمک می‌شود، بلکه می‌توان از طریق جذب گردشگران، درآمد اقتصادی قابل‌توجهی نیز کسب کرد.
آثار باستانی ایران، از سکه‌های تاریخی گرفته تا پلاک‌های زرین و ریتون‌های منحصربه‌فرد، می‌توانند زینت‌بخش ویترین موزه‌های داخلی باشند و تاریخ پرشکوه ایران را به جهانیان معرفی کنند. اما نبود نظارت کافی، کمبود بودجه و غفلت مدیران این گنجینه‌ها را به‌راحتی در اختیار قاچاقچیان قرار می‌دهد.
