افزایش سرسام‌آور قیمت‌ها، رکود بازار، کسادی کسب‌وکارها و کاهش قابل‌توجه قدرت خرید مردم در آستانه سال نو، زنگ خطر مصرف خوراکی‌های بی‌کیفیت، آلوده و حاوی مواد سمی را در میان اقشار مختلف جامعه به صدا درآورده است.

گزارش‌های میدانی از بازارهای ایران در روزهای پایانی سال نشان می‌دهد که بسیاری از مردم به خرید انواع خوراکی‌های شب عید، از آجیل و شیرینی گرفته تا گوشت، لبنیات و برنج، روی آورده‌اند که اگرچه قیمت پایین‌تری دارند، تقلبی و فاقد کیفیت مناسب‌اند.

بخش عمده‌ای از این خوراکی‌ها را خودروهای سیار، از جمله وانت‌ها، به‌صورت فله‌ای در بازارهای شب عید می‌فروشند. گزارش‌ها نشان می‌دهد که در پی کاهش شدید قدرت خرید مردم، تعداد خریداران این محصولات زیاد است.

آجیل‌های تقلبی و خطرات پنهان

یکی از مهم‌ترین اقلام خوراکی شب عید که اتفاقا بازار تقلبی آن نیز رونق دارد، آجیل شب عید است که در بازار بین یک تا یک‌ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان قیمت‌گذاری شده است، اما برخی وانت‌ها آجیل‌ کیلویی ۳۰۰ هزار تومان هم عرضه می‌کنند که مشتری زیادی هم دارد.

سایت فرارو در گزارشی تحت عنوان «راهنمای خرید نوروزی»، برخی از انواع تقلب در بازار خوراکی‌های شب عید را فهرست کرده و نوشته که حتی خریداران حرفه‌ای نیز ممکن است فریب بخورند. بر اساس این گزارش، برخی فروشندگان برای پنهان کردن کهنگی آجیل، آن را با رنگ‌های غیرمجاز رنگ می‌کنند. مخلوط کردن آجیل‌های نامرغوب با انواع مرغوب نیز یکی از شگردهای رایج در بازار است که تشخیص کیفیت را دشوار می‌کند.

افزودن مواد شیمیایی برای براق کردن آجیل برای سلامتی نیز یک تهدید محسوب می‌شود. خطر اصلی زمانی بیشتر می‌شود که بدانیم برخی از این آجیل‌ها ممکن است به سم آفلاتوکسین آلوده باشند؛ سمی که قارچ‌ها تولید می‌کنند و می‌تواند باعث سرطان کبد شود.

شیرینی‌ها و شکلات‌های غیراستاندارد

راز قیمت پایین برخی شیرینی‌ها و شکلات‌ها استفاده از مواد اولیه نامرغوب و تاریخ‌گذشته است. به‌ویژه، استفاده از روغن‌های نامرغوب و حتی روغن‌های صنعتی برای کاهش هزینه‌ها رایج است. برخی قنادی‌ها نیز از رنگ‌ها و اسانس‌های غیرمجاز استفاده می‌کنند که ممکن است در برخی افراد حساسیت و آلرژی ایجاد کند.

در تولید شکلات‌های ارزان‌قیمت هم به‌جای کره کاکائو از روغن‌های گیاهی کم‌کیفیت مانند روغن پالم استفاده می‌شود. شکر مصنوعی نیز به دلیل قیمت پایین‌تر، جایگزین شکر طبیعی شده است.

تقلب در بازار لبنیات و زعفران

تقلب در لبنیات فقط محدود به ایام عید نیست. برخی فروشندگان تحت عنوان لبنیات محلی حجم شیر را با افزودن آب، نشاسته و مواد دیگر افزایش می‌دهند. در تولید ماست، به‌جای استفاده از شیر طبیعی، ممکن است از شیر خشک و سایر مواد برای ایجاد غلظت بیشتر استفاده شود. همچنین، برخی سودجویان به‌جای چربی شیر، از روغن‌های گیاهی برای تولید پنیر استفاده می‌کنند.

زعفران مرغوب در بسته‌بندی‌های یک مثقالی بین ۸۰۰ هزار تا یک‌ میلیون تومان قیمت دارد. برای همین، فروشندگانی که تبلیغاتشان بر قیمت پایین متمرکز است، معمولا تقلب‌هایی می‌کنند؛ مثل رنگ کردن قسمت‌های سفید زعفران، استفاده از گلرنگ به‌جای زعفران، تقلب در وزن و بسته‌بندی، افزودن رطوبت و حتی ترکیب زعفران با مواد سنگینی مانند شن، ماسه، شکر، نمک یا براده‌های آهن.

برنج‌های ناخالص، گوشت‌های فاسد و میوه‌های بی‌کیفیت

در بازار برنج، رایج‌ترین روش تقلب مخلوط کردن برنج‌های ارزان‌قیمت و بی‌کیفیت با برنج‌های مرغوب ایرانی مانند طارم یا هاشمی است. برخی فروشندگان هم از نام‌های جعلی مانند طارم شیرودی یا هاشمی پرمحصول استفاده می‌کنند که اساسا وجود خارجی ندارد.

برای افزایش وزن برنج، برخی فروشندگان میزان رطوبت آن را بالا می‌برند که این کار باعث کاهش کیفیت پخت و فاسد شدن سریع‌تر آن می‌شود. فروش برنج‌های کهنه یا شکسته و ترکیب آن‌ها با نمونه‌های سالم نیز یکی دیگر از روش‌های تقلب در بازار برنج است.

فروش گوشت ارزان‌قیمت مانند گوشت بز یا گاو پیر به‌جای گوشت گوسفند یا گوساله جوان یکی از تقلب‌های رایج در بازار گوشت است. تشخیص این نوع تقلب برای مشتریان عادی بسیار دشوار است.

علاوه بر این، برای افزایش وزن گوشت، ممکن است به آن آب یا موادی مانند ژلاتین و نشاسته تزریق شود. برخی فروشندگان نیز گوشت‌های منجمدی را که چندین بار آب و دوباره منجمد شده‌اند، به فروش می‌رسانند. فروش گوشت فاسد یا تاریخ‌گذشته با استفاده از روش‌هایی مانند رنگ کردن یا افزودن مواد نگهدارنده نیز در بازار مشاهده می‌شود.

در روزهای نزدیک به عید، فروش میوه‌های نامرغوب، له‌شده، پلاسیده یا دارای لک و خرابی افزایش می‌یابد. برخی خرده‌فروشان به‌ویژه در فروش آنلاین، از این روش استفاده می‌کنند، زیرا مشتری امکان بررسی حضوری را ندارد.

دستفروشان و وانت‌بارها هم میوه‌های درشت و خوش‌رنگ را بالای سبدها می‌چینند و میوه‌های نامرغوب را زیر آن‌ها پنهان می‌کنند. استفاده از مواد شیمیایی مانند موم، رنگ‌های غیرمجاز یا سموم قارچ‌کش برای افزایش ماندگاری و جذابیت ظاهری میوه‌ها نیز یکی دیگر از روش‌های رایج تقلب است.

در برخی موارد، میوه‌های نارس با استفاده از مواد شیمیایی مانند گاز اتیلن، به‌صورت مصنوعی رسیده می‌شوند که این کار بر کیفیت و طعم آن‌ها تاثیر منفی می‌گذارد.

افزایش تقلب در بازار خوراکی‌ها، به‌ویژه در ایام عید، نشان‌دهنده نظارت ضعیف بر کیفیت مواد غذایی است. به عبارت دیگر، جمهوری اسلامی نه‌تنها امکان خرید امن و به‌صرفه را در آستانه سال نو برای مردم فراهم نکرده است که بر تولید، توزیع و فروش محصولات خوراکی نیز نظارت موثر و دقیقی ندارد. مردم هم که قدرت خریدشان به‌شدت کاهش پیدا کرده است، به ناچار خرید اقلام خوراکی بی‌کیفیت، غیراستاندارد و خطرناک را جایگزین خرید خوراکی‌های باکیفیت کرده‌اند.

البته این رویه به روزهای سال نو محدود نیست و تحلیلگران اقتصادی و فعالان بازار از مدت‌ها پیش هشدار داده‌اند که در پی افزایش بی‌رویه قیمت گوشت، برنج، لبنیات، میوه و دیگر اقلام خوراکی سالم، مردم به مصرف غذاهای بدون کیفیت اما حجیم روی آورده‌اند.

داده‌های پیمایشی در وزارت بهداشت نیز این موضوع را اثبات می‌کند، زیرا آشکار می‌کند میلیون‌ها ایرانی فشار خون، اضافه ‌وزن یا دیابت دارند یا در معرض ابتلا به این عوارض‌اند. این آمار که طبق ادعای وزارت بهداشت، از غربالگری ۴۶ میلیون ایرانی به دست آمده، نشان می‌دهد ایرانیان زیادی در مواجهه با خطر فزاینده فقدان پروتئین، کلسیم، ویتامین دی و دیگر مواد مغذی سالم قرار دارند و برای پر کردن سفره‌های خالی، به مصرف قند و نان روی آورده‌اند.

بر مبنای نتایج پیمایش وزارت بهداشت، ۲۲ درصد از جمعیت بالای ۱۸ سال در ایران یعنی حدود ۱۰ میلیون نفر مبتلا به فشار خون‌اند و بیش از ۱۴ درصد از مردم ایران که جمعیت آن‌ها به حدود هفت میلیون نفر می‌رسد، دیابت نوع ۲ دارند. آمار اضافه وزن در ایران هم بالاتر از میانگین جهانی است؛ به‌ طوری‌ که اعلام شده است حدود ۱۶ میلیون نفر اضافه وزن دارند.

مجموع این داده‌ها آشکار می‌کنند ابتلا به بیماری‌هایی که به‌طور مستقیم با تغذیه ارتباط‌ دارند، در حال افزایش‌ است؛ بیماری‌هایی که معمولا به دلیل عادات‌ غذایی ناسالم به‌ وجود می‌آیند و در نتیجه فقر و نبود غذاهای سالم به افراد تحمیل می‌شوند.