مهاجرت‌های اقلیمی در ایران نزدیک ۱۰ برابر در ۲۰ سال اخیر افزایش داشته است. فاجعه‌های محیط‌زیستی که بعضا محصول عملکرد انسان‌ها هستند عامل اصلی مهاجرت‌های داخلی‌اند.

مهاجرت اقلیمی خود مشکلاتی هم به همراه دارد که خود را به صورت آسیب‌های اجتماعی نشان می‌دهد.

براساس گزارش سازمان امدادی آکسفام، فاجعه‌های اقلیمی عامل اساسی مهاجرت‌های داخلی‌اند. این حوادث سالانه ۲۰ میلیون انسان را مجبور به ترک خانه‌های‌شان می کند.

خشکسالی و بحران آب، آلودگی هوا، ریزگردها، خشکیدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها بحران های محیط زیستی چند ساله اخیر به ویژه ۳۰ ساله اخیر در ایران هستند که سبب‌ساز مهاجرت‌های اقلیمی شده است. تبعات این اتفاقات و نبود مدیریت صحیح این عوامل را بحران ساز کرده و بر اقتصاد و زیست بوم مناطق مختلف ایران تاثیرات منفی گذاشته است.

در چند سال اخیر، با اوج گرفتن بحران‌های زیست محیطی و تغییرات آب و هوایی ایران با پدیده نه چندان تازه‌ای به نام مهاجرت های اقلیمی مواجه شده است. مهاجرت از شهرهایی که هم نبود آب و هم بدی هوا و مشکلات اقتصادی، درمانی وبیکاری مردم را ناچار به جابجایی از شهر محل سکونت خود به سایر شهرها کرده است.

محمدرضا محبوب‌فر پژوهشگر مسائل اجتماعی در گفت و گو با خبرگزاری رکنا، درباره این مسئله که مهاجرت‌های اقلیمی در ایران در چه وضعیتی است و اکنون از کدام مناطق به چه  مقصدی است گفته است: «مهاجرت‌های اقلیمی بیشتر متوجه مناطقی است که با بحران آب و آلودگی هوا روبرو هستند و حتی بارندگی‌های چند سال اخیر نیز نتوانسته از این مهاجرت‌ها جلوگیری کند. بنابراین افراد زیادی از استان‌های خوزستان، اصفهان، کرمان، یزد و سیستان و بلوچستان در چند سال اخیر مهاجرت کردند.»

بیشتر مهاجرت‌ها در قدیم به صورت کوچ نشینی بوده است. یعنی مبدا مهاجرت در هیچ زمانی خالی از سکنه نشده است اما به گفته محبوب فر، مهاجرت های فعلی که با آن در داخل کشور رخ روبرو هستیم نزدیک ۱۰ برابر در ۲۰ سال اخیر افزایش داشته است.

از طرفی محمدقمی، رییس اتحادیه املاک مرکز استان البرز مهرماه سال گذشته با اشاره به افزایش مهاجرت‌های اقلیمی گفته بود:« افراد زیادی از استان‌های جنوبی کشور به دلیل مسائل زیست‌محیطی از جمله آلودگی هوا به کرج آمده‌اند.»

تغییر فرهنگ دستاورد مهاجرت اقلیمی

به گفته محمدرضا محبوب‌فر: «مقصد مهاجرت‌های اقلیمی بیشتر تهران و استان های شمالی کشور است. همین عامل باعث تغییر فرهنگ‌ها می‌شود؛ یعنی افراد از یک منطقه با فرهنگی متفاوت به منطقه ای وارد می‌شوند که مشکلات مبدا مهاجرت را ندارد. این نوع مهاجرت باعث تقابل فرهنگی بین مردم مبدا و مقصد می‌شود که همین عامل به صورت آسیب‌های اجتماعی خود را نشان می‌دهد.»

محبوب‌فر با بیان اینکه تکثر قومیتی در یک مقصد مهاجرتی، خود باعث ایجاد آسیب های اجتماعی می‌شود تصریح کرد: «مهاجرت اقلیمی جدای از بروز آسیب‌هایی در مقصد، آن منطقه را از حالت یکپارچگی و انسجام خارج می‌کند.

تهران یکی از مقصدهای مهاجران اقلیمی است اما در این شرایط تهران دیگر محلی برای زندگی نیست. بر خلاف آن چیزی که مقام‌ها و مسئولین می‌گویند که تهران ۱۵ میلیون جمعیت دارد اما این رقم با توجه به توسعه های نامتوازن به ۳۰ میلیون رسیده است. همین عامل باعث شده است تا تهران غرق در آسیب‌های اجتماعی باشد.»

تغییرات اقلیمی قابل مهار کردن نیست ،محبوب فر در خصوص اینکه در برابر این تحولات محیط زیستی چه باید کرد گفته است : «باید مبدا مهاجرت‌های اقلیمی را تقویت کنیم. یعنی اگر مشکلاتی در زمینه آب وجود دارد مدیریت آن را بر عهده کسانی بگذاریم که از آن برخوردار هستند. همچنین باید توانمند سازی و آگاه سازی صورت بگیرد تا آن افراد بدانند که مهاجرت به صلاح آنها نیست بلکه مشکلات را نیز افزایش می‌دهد.»

این آسیب‌شناس اجتماعی تاکید کرد: «مهاجرت‌های اقلیمی به این صورت بوده است که مسافران از مبدا خارج و به مقصدی رفته اند اما متاسفانه به مبدا مهاجرت بازنگشته اند و هم اکنون مبدا زندگی این افراد خالی از نیروی کار متخصص شده که مشکلاتی را متوجه این مناطق کرده است.»

او با اشاره به افزایش مهاجرت از مناطق مرز نشین توضیح داد: «مهاجرت از مناطق مرز نشین که از نظر امنیتی و تمامیت ارضی در یکپارچگی نقشه کشور ایران اهمیت دارند متاسفانه به حدی بوده است که بسیاری از مناطق دیگر خالی از سکنه شده و دیگر نیروی جوان و متخصص را نمی‌توان دید.»

جنگ بعدی، جنگ آب است

پطرس غالی، دیپلمات مصری و بعدها دبیرکل سازمان ملل، در سال ۱۹۸۵ پیش بینی کرده بود: «جنگ بعدی در خاورمیانه بر سر آب است، نه سیاست.»

از دهه ۱۹۶۰ شماری درگیری نه چندان مشهور و مناقشه بر سر آب رخ داده است. بر اساس آمار انستیتو پاسفیک که پایگاه اطلاعات جهانی در خصوص نزاع های مربوط به آب جمع آوری کرده است، تاکنون ۹۲ واقعه خشونت بار مرتبط با آب در خاورمیانه رخ داده است.

در حالی که جنگ بعدی در دنیا جنگ برسر آب است ولی بسیاری هم به دلایل دیگری منطقه زندگی خود را تغییر داده و دست به مهاجرت می‌زنند.

محبوب‌فر در گفت و گوی خود با "رکنا" توضیح داده است: «مهاجرت‌های اقلیمی در حال افزایش است که پیامدهای کوتاه مدت آن کمبود شغل و کمبود مسکن است که خود را به صورت معضل حاشیه نشینی نشان می‌دهد. از طرفی در بلند مدت نیز تمامیت ارضی و مشکلات امنیتی ایجاد می‌کند.»