هدف‌گذاری عربستان برای اقتصاد بدون نفت
در سال ۲۰۱۵ «مکنزی» در گزارشی از فرصت‌های سرمایه‌گذاری در کشور عربستان، اشاره کرد که در صورت استفاده کامل از پتانسیل‌های سرمایه‌گذاری در آن کشور در چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان قادر به خلق ۶ میلیون شغل و دوبرابر کردن تولید ناخالص داخلی خود خواهد بود. برای رسیدن به این هدف، عربستان نیازمند ۴ تریلیون دلار سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصاد خود است. هشت محوری که این کشور برای سرمایه‌گذاری مد نظر دارد، شامل صنعت معدن و فلزات، پتروشیمی، تولید، تجارت خرده‌فروشی، گردش‌گری، سلامت، امور مالی و ساخت و ساز است. در جدول یک، با فرض قیمت ۶۰ دلاری برای هر بشکه نفت، وضعیت اقتصادی عربستان در چشم‌انداز ۲۰۳۰ تخمین زده شده است.
طراحی چشم‌انداز ۲۰۳۰ :
حکام حجاز در سال‌های اخیر برنامه‌ای را با چشم‌انداز سال ۲۰۳۰ تحت عنوان عربستان بدون نفت، رونمایی کردند. ولیعهد جوان و بی‌پروای آن کشور در چشم‌انداز سال ۲۰۳۰ قصد دارد وابستگی عربستان به نفت را کاهش دهد و منابع درآمد در اقتصاد آن کشور را متنوع کند. در کنار متنوع‌سازی اقتصاد، سرویس‌های عمومی همچون سلامت، آموزش، زیرساخت‌ها و خلاقیت و گردش‌گری را نیز توسعه دهد . بدیهی است که تنوع‌بخشی به اقتصاد، علاوه بر اصلاحات اقتصادی، نیازمند اصلاحات اجتماعی عمیقی نیز هست، اما حرکت ساختاری جدیدی در حوزه اجتماعی انجام نگرفته است.
چرا اقتصاد بدون نفت؟
«اندیش‌کده بروکینز» به نکته جالبی درباره کشورهای خاورمیانه دارای منابع غنی نفت اشاره کرده است. این اندیش‌کده اعتقاد دارد تاکنون به دلیل اهمیت نفت به‌عنوان یک منبع انرژی جدی برای جهان، قدرت‌های بزرگ همواره خواهان پایداری نسبی خاورمیانه بوده‌اند. همین امر هم باعث شده است که بسیاری از این کشورهای نفتی، از جمله ایران و عربستان، با وجود سیاست خارجی و درگیری با غرب، از حمایت آن‌ها نیز همچنان برخوردار باشند.
گفته می‌شود که در چند دهه آینده با کاهش نقش سوخت‌های فسیلی و به‌ویژه نفت، اهمیت پایداری خاورمیانه کاهش خواهد یافت. حکام حجاز نیز به‌درستی به این امر پی برده‌اند. حرکت عربستان و امارات به سوی انرژی‌های پاک و اکتشاف منابع گازی در راستای این هدف است. این کشورها دریافته‌اند که پول نفت را بهتر است صرف تنوع‌بخشی به اقتصاد و توسعه اقتصاد دانش‌بنیان بکنند. ایرانیان نیز در شرایط تحریم شدید اقتصادی، راهی جز تحول در اقتصاد و حرکت به سمت اقتصاد بدون نفت ندارند.
نفت شیل پایان رویای نفت ۱۰۰ دلاری؟:
در طول سال‌های متمادی کشور آمریکا به‌عنوان بزرگترین اقتصاد جهان، بزرگترین واردکننده نفت جهان بود. با انقلاب شیل و افزایش دوبرابری تولید نفت در آن کشور، ورق برگشت و در سپتامبر ۲۰۱۸ آن کشور بزرگترین تولید کننده نفت جهان شد. حتی پیش‌بینی می‌شود که در سال ۲۰۲۰ این کشور به صادرکننده خالص انرژی تبدیل شود. بر طبق گزارش‌های هفتگی اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده آمریکا، تولید نفت آن کشور از حدود ۵.۵ میلیون بشکه در ژوئیه ۲۰۱۱ به ۱۲.۲ میلیون بشکه در می ۲۰۱۹ رسیده است. در گزارشی دیگری که اداره اطلاعات انرژی آمریکا اخیرا منتشر کرده است، سال ۲۰۱۸ احتمالا بهترین سال از نظر میزان بهره‌وری برای شرکت‌های تولید کننده نفت، از سال ۲۰۱۳ تاکنون بوده است. روند سوددهی بالای شرکت‌های تولیدکننده نفت آمریکا، ادامه روند رو به رشد تولید نفت شیل را نوید می‌دهد. آخرین پیش‌بینی اداره اطلاعات انرژی آمریکا نیز تولید نزدیک به ۱۴ میلیون بشکه نفت خام را در سال ۲۰۲۰ نوید می‌دهد.
غول نفتی جهان:
با انتشار داده‌های مالی «آرامکو»، برای اولین بار مشخص شد که این شرکت در سال ۲۰۱۸ بیشترین سود را در میان تمامی شرکت‌های جهان داشته است. هرچند، به دلیل مالیات بالایی که آرامکو پرداخت می‌کند، این شرکت به ازای هر بشکه نفت سود بیشتری نسبت به سایر کمپانی‌های بزرگ کسب نمی‌کند، اما سود ۱۱۱.۱ میلیارد دلاری این شرکت بیشترین میزان سود یک شرکت در طول سال ۲۰۱۸ است و از مجموع سود شرکت‌های «اپل» و «گوگل» و «اکسون موبیل» در سال ۲۰۱۸ بیشتر بوده است
عرضه آرامکو تامین مالی چشم‌انداز ۲۰۳۰:
دوران طلایی نفت در حال اتمام است و این کشور برای حفظ جایگاه خود در بین ۲۰ اقتصاد بزرگ جهان، باید دست به اصلاحات ساختاری بزند. سعودی‌ها چاره‌ای جز اصلاحات اقتصادی - اجتماعی ندارند. همچنین، آنان دریافته‌اند که قشر جوان مطالباتی متفاوت‌تر از نسل‌های گذشته خود دارد و با پول‌پاشی نمی‌توان دل این قشر را به‌دست آورد. در صحاری خاورمیانه که مملو از شورش‌ها و رقابت‌های منطقه‌ای است، کشوری که نتواند از نظر نظامی و مردمی قوی باشد، یا توسط سایر کشورهای منطقه، یا با شورش‌های گسترده مردمی داخلی، نابود می‌شود.
عرضه اولیه سهام «آرامکو»، نخستین بار در سال ۲۰۱۶ توسط ولیعهد جوان اعلام شد. عربستان مدعی ارزش‌گذاری ۲ تریلیون دلاری این شرکت بود، و ولیعهد جوان قصد داشت با عرضه پنج درصد این شرکت، بزرگترین عرضه اولیه در تاریخ جهان را رقم بزند و ۱۰۰ میلیارد دلار از این راه تامین مالی کند، و سپس از آن طریق، بتواند پروژه‌‌های چشم‌انداز ۲۰۳۰ را با قدرت پیش ببرد. این چندمین بار است که وعده عرضه اولیه سهام «آرامکو» به تاخیر می‌افتد و در آخرین خبرها، سال ۲۰۲۱ را سال عرضه اولیه «آرامکو» اعلام کرده‌اند. در کنار این، ارزش ۲ تریلیون دلاری آرامکو محل تردید جدی است؛ حتی انتشار داده‌های مالی و سود ۱۱۰ میلیارد دلاری این شرکت در سال ۲۰۱۸ نیز این مدعا را تایید نمی‌کند. عده‌ای اعتقاد دارند که عرضه اولیه «آرامکو» این غول نفتی عربستان، مهر تاییدی بر پایان عصر نفت است و نشان می‌دهد که حتی خود عربستان نیز به آینده این بازار امیدی ندارد و قصد دارد با خروج از بازار نفت در زمان مناسب، به توان مالی برای تنوع‌بخشی به اقتصاد خود دست یابد.
توازن قوا در منطقه:
در رقابت‌های منطقه‌ای حکام حجاز با ایرانی‌ها نیز تردیدی نیست. در منطقه‌ای که هزینه‌های نظامی کشورهای آن، بالغ بر ارقام چند ده میلیارد دلاری است و کشورها به صورت نیابتی مدام در حال جنگ با یکدیگر هستند، صحبت از صلح به شوخی شبیه است. در این جهنم خاورمیانه با این حجم خرید تجهیزات نظامی، یک جرقه کافیست تا جنگی تمام عیار و طولانی مدت رقم بخورد. در چنین شرایطی، هر کشوری که زودتر بتواند اقتصاد خود را متنوع کند، خواهد توانست از این مهلکه رقابت جان سالم به‌در برد. فروش «آرامکو» و تامین مالی طرح‌های چشم‌انداز ۲۰۳۰ می‌تواند نشان‌گر اراده سعودی‌ها برای تغییر مسیر سکان اقتصادی کشور باشد. تحلیلگران، عربستان را به عرضه سریع‌تر سهام «آرامکو»، به‌منظور افزایش سرعت تنوع‌بخشی اقتصاد این کشور، تشویق می‌کنند
