تحولات ماه‌های اخیر در بازار نفت و کاهش تدریجی قیمت نفت باعث بروز نگرانی در  بین کشورهای عمده تولیدکننده نفت شده است. افزایش رقابت بین عربستان و روسیه برای کسب سهم بیشتر در بازار جهانی نفت و همچنین تلاش روسیه برای تاثیرگذاری بر صنعت شیل آمریکا، به تداوم نوسان در بازار نفت انجامیده است. این در حالی‌ست که ونزوئلا، ایران و لیبی، به خاطر مشکلات تحریم‌ها، ضعف سیستم سیاسی و بحران داخلی، قادر به تولید بیشتر نفت نیستند و با بازگشت هر یک از این کشورها به بازار، رقابت در میان کشورهای عمده تولید‌کننده نفت افزایش خواهد یافت.  بازگشت چنین کشورهایی به بازار نفت، به معنی عرضه مازاد نفت و کاهش قیمت آن در میان‌مدت خواهد بود. 

کاهش قیمت نفت، زنگ خطر جدی برای صنعت شیل

پس از اجلاس  اخیر اوپک و اعلام صریح مقامات روسیه و عربستان برای افزایش تولید از ماه آوریل، می‌توان شاهد تداوم کاهش قیمت نفت در بازار بود. با توجه به برنامه دولت ترامپ برای استفاده از استقلال انرژی در روابط این کشور با همپیمانان، و نیز تلاش برای افزایش صادرات انرژی، کاهش قیمت نفت باعث شده است تا این روزها تولید نفت شیل به تدریج غیراقتصادی شود. چنان امری، تاثیر مستقیمی بر امنیت انرژی آمریکا خواهد گذاشت. زیرا هم می‌تواند باعث وابستگی آمریکا به منابع خارجی شود و هم با تعطیلی تدریجی چاه‌های نفت شیل، به افزایش بیکاری کارگران در آن صنعت بینجامد. افزایش بیکاری در صنعت شیل، می‌تواند در انتخابات ریاست جمهوری ترامپ دردسرساز شود.

ذخایر استراتژیک نفت آمریکا

طرح ذخایر استراتژیک نفت، پس از بحران نفتی در دهه ۱۹۷۰ مطرح شد. تاسیس آژانس بین‌المللی انرژی توسط کشورهای عمده مصرف کننده نفت نیز در همان دهه صورت گرفت. کشورهای صنعتی و عمده مصرف کننده نفت، پس از تاسیس آژانس بین‌المللی نفت، اقدام به تدوین سیاست‌هایی کردند تا از نوسانات بازار نفت آسیب کمتری ببیند. اولین گام آن‌ها در آن راستا، اقدام به ایجاد ذخایر استراتژیک نفت بود. بر اساس مقررات آژانس بین‌المللی انرژی، کشورهای عضو باید به اندازه ۹۰ روز واردات و ۶۰ روز مصرف خود، نفت ذخیره کنند.

در این بین، کنگره آمریکا  نیز در سال ۱۹۷۵ قانون حفظ و سیاست انرژی، و نیز طرح ذخایر نفت استراتژیک را  تصویب کرد. بخش عمده ذخایر استراتژیک آمریکا در چهار مخزن زیرزمینی در حاشیه خلیج مکزیک قرار دارد. دو مخزن با نام‌های بایو چاکتا و وست هاکربری در ایالت لوئیزیانا، و دو مخزن بیگ هیل و برایان ماوند هم در ایالت تگزاس قرار دارند. ظرفیت کلی مخازن نفتی و ذخایر استراتژیک نفت آمریکا، در مجموع بیش از ۷۰۰ میلیون بشکه تخمین زده شده است. این رقم به علت تغییر در حجم مخازن، متغیر است.

ظرفیت برداشت از این مخازن، حدود ۴.۴  میلیون بشکه در روز است. بنابراین، این مخازن می‌توانند برای  حدود ۱۶۰ روز بخشی از نفت مورد نیاز ایالات متحده را تامین کنند تا دستکم شریان‌های حیاتی این کشور خالی نمانند. با توجه به استقلال انرژی آمریکا  در سال‌های اخیر، برخی کارشناسان وجود ذخایر استراتژیک را ضروری نمی‌دانستند و حتی برخی معتقد بودند که دولت نباید برای ذخیره‌سازی نفت هزینه کند.

 برخی از دولت‌های قبلی آمریکا هم از ذخایر استراتژیک بهره گرفته‌اند. در زمان جنگ خلیج فارس، جورج دبیلو بوش، رئیس جمهوری وقت آمریکا در سال ۱۹۹۱، با برداشت از ذخایر استراتژیک نفت موافقت کرده بود. بعدها نیز پس از طوفان کاترینا، جورج دبیلو بوش پسر اجازه فروش ۱۱ میلیون بشکه نفت را از این منبع صادر کرده بود. ذخایر استراتژیک برای جبران کسری بودجه فدرال نیز مورد استفاده قرار گرفته است. در سال ۱۹۹۷، در زمان ریاست جمهوری بیل کلینتون، از محل ذخایر استراتژیک  ۲۸  میلیون بشکه نفت برای کاهش کسری فروخته شده بود.

دولت ترامپ هم در چند مرحله در صدد استفاده از ذخایر استراتژیک برآمده بود. ترامپ در سال ۲۰۱۷ درخواست کرد تا نیمی از  ذخایر استراتژیک برای کمک به  کاهش کسری بودجه فروخته شود. در ماه سپتامبر گذشته و پس از حملات پهپادها به تاسیسات پالایشگاهی عربستان که باعث کاهش۵۰ درصدی  ظرفیت تولید  و صادرات نفت عربستان شد، آمریکا آمادگی خود را برای عرضه نفت خام از دخایر استراتژیک خود اعلام کرد تا کمبود نفت در بازار جبران شود و ضمن بازگشت توازن به بازار، قیمت نفت نیز که در اثر اآنین حمله افزایش یافته بود، کاهش یابد. 

خرید نفت ارزان برای ذخایر استراتژیک

با توجه به شیوع ویروس کرونا در آمریکا، دولت ترامپ برای مقابله با  تاثیر این ویروس بر اقتصاد آمریکا  ضمن اعلام حالت فوق‌العاده در کشور، از طرح دولت خود برای خرید نفت برای پر کردن ذخایر استراتژیک آمریکا خبر داد.  ترامپ در گفت‌وگو با خبرنگاران در کاخ سفید در مورد طرح دولت برای خرید نفت ارزان گفت: «با توجه به قیمت نفت، من به وزیر نفت دستور داده‌ام مقادیر بالایی از نفت خام را با قیمت خیلی خوب برای ذخیره در ذخایر استراتژیک آمریکا خریداری کند. ما این ذخایر را پر خواهیم کرد.»

رقابت روسیه و آمریکا در بازار جهانی انرژی باعث شده است تا هر دو کشور برای تاثیرگذاری بر میزان تولید و صادرات و بازار هدف کشور مقابل، امکانات لازم را به‌کار گیرند. در این بین، نقش کشورهای عضو اوپک هم باید مد نظر قرار گیرد که باعث افزایش رقابت در بازار نفت شده‌اند. خرید نفت ارزان، یکی از اقدامات دولت ترامپ در حمایت از صنعت شیل در قبال کاهش تدریجی قیمت نفت ارزیابی شده است. هرچند، واکنش بازار نفت نسبت به تصمیم ترامپ هم مطابق انتظار نبود. نوسانات روزهای اخیر در بازار نشان داد که اقدامات دولت ترامپ برای حمایت از صنعت شیل و تاثیرگذاری بر روند نوسانات قیمت نفت، ناموفق بوده است. برخی از کارشناسان برجسته انرژی نیز معتقدند که این اقدام ترامپ کمکی به صنعت نفت شیل نخواهد کرد.  دانیل یرگین، با اظهار تردید نسبت به موفقیت طرح ذخیره استراتژیک نفت، معقتد است که پر کردن ذخایر استراتژیک نفت  کمکی به تولیدکنندگان نفت نمی‌کند.

با توجه به تداوم کاهش قیمت نفت، آمریکا تمامی امکانات لازم را برای حفاظت از صنعت شیل به‌کار خواهد گرفت. تا امروز به نظر نمی‌رسد که اقدامات دولت ترامپ برای جلوگیری از کاهش قیمت نفت و حفظ سهم این کشور در بازار، موفق بوده باشد. تصمیم آمریکا برای خرید نفت به منظور پر کردن ذخایر استراتژیک نفت، شاید بتواند در کوتاه‌مدت مفید واقع شود، اما با توجه به تصمیم  جدی عربستان و روسیه به تولید مازاد و تقاضای کم برای نفت در بازار، نمی‌توان انتظار داشت که بتواند تاثیر زیادی در بازار نفت بگذارد و بر صنعت شیل نیز تاثیرگذار شود.  افزایش تولید نفت از سوی روسیه، فرصت مناسبی برای واکنش آن کشور به اقدامات آمریکا علیه پروژه‌های «نورد استریم ۲ و ترک استریم» خواهد بود. با توجه به ذخیره ارزی روسیه، به نظر می‌رسد که روسیه در تصمیم خود برای افزایش ظرفیت تولید نفت جدی است و در صورت تداوم، تاثیر خود را بر صنعت شیل آمریکا خواهد گذاشت.