حسن فحص
اظهارات حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس کمیته امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران، مبنی بر لزوم گشودن شدن دریچه مذاکرات مستقیم میان تهران و واشنگتن، شاید سخنی بیهوده یا بیرون از چارچوب تصمیم‌گیری‌های راهبردی رژیم ایران نباشد. اشاره وی به این‌که برخی از کشور‌ها و به‌طور مشخص عراق و قطر می‌توانند در این زمینه نقش میانجی را بازی کنند، نیز در همین چارچوب جای می‌گیرد.
در همین راستا، نخست وزیر عراق، عادل عبد‌المهدی، کمیته‌ای را برای میانجی‌گری میان تهران و واشنگتن تشکیل داده است که اعضای آن عبارتند از: محمد علی، وزیر امور خارجه، مصطفی کاظمی، مدیرکل اطلاعات عمومی (استخبارات عمومی) و فالح الفیاض، مشاور امنیت ملی. انتخاب شخصیت‌های یادشده برای این امر، متضمن پیام‌هایی به طرفین درگیر است، زیرا این افراد روابط چندجانبه‌ای هم با واشنگتن دارند، هم با ایران، و هم با دیگر کشورهای خلیج فارس. همین این امر می‌تواند مسئولیت آنان را در ایفای نقش میانجی و کاستن از شدت تنش‌ها میان دو طرف درگیر تسهیل کند.
هم‌زمان با این اقدام عراق، منابع مرتبط با حزب کمونیست ایرانی «توده» اعلام کردند که اخیرا فرود غیرعادی هواپیماها در فرودگاه تهران مشاهده شده است. بنا به گفته این منابع، ۲۸ اردیبهشت‌ماه هواپیمای ویژه‌ای حامل هیئتی از یکی از کشورهای منطقه، در فرودگاه تهران فرود آمده و هیئت مذکور، به‌مدت هفت ساعت از ایران بازدید به‌عمل آورده است. اما هویت اعضای این هیئت، دلیل سفرشان و همچنین هویت شخصیت‌های ایرانی‌ای که با آنان دیدار کرده‌اند، افشا نشده است. منابع یاد شده همچنین افزوده‌اند که تحرکات بین‌المللی و منطقهای به‌منظور میانجی‌گری بین طرفین برای یافتن نقاط مشترک، گشودن دریچه گفت‌وگو، کاستن از میزان تنش، خروج از بحران، و دور کرن گزینه نظامی از منطقه شدت گرفته است.
در همین چارچوب، حمید بعیدی نژاد، سفیر ایران در انگلیس، اظهار داشت که کشورش به توافق «برجام» پایبند بوده و حتی پس از پایان مهلت ۶۰ روزه‌ای که ایران، برای برداشتن گام‌های عملی در مسیر همکاری‌های اقتصادی و فعال ماندن سازوکار مالی اروپا (اینس‌تکس)، به قدرت‌های اروپایی داده بود، از «برجام» خارج نخواهد شد. بعیدی نژاد افزود که ایران در چارچوب «برجام» به تعهدات خود عمل خواهد کرد، اما وی در عین حال، احتمال خروج از «برجام» را در آینده منتفی ندانست.
واکنش‌های منفی
موضع این سفیر ایرانی، واکنش‌های منفی تندی را در میان رهبران جریان محافظه کار که طرفدار تشدید تنش و رویارویی و خروج از «برجام» هستند، برانگیخته است. این افراد معتقدند چنین سخنانی ایران را در موضع ضعف نشان می‌دهد. آنان به فلاحت پیشه تذکر داده‌اند که تصمیم نهایی در این مورد، از صلاحیت‌های انحصاری شورای عالی امنیت ملی است که اجرایی شدن تصمیم این شورا نیز نیازمند تایید رهبری نظام جمهوری اسلامی است.
رقابت با زمان
به‌نظر می‌رسد که ایران و طرف‌های علاقمند به میانجی‌گری، با زمان وارد رقابت شده‌اند. آنان از وقوع حوادث و تصادفات پیش‌بینی نشده‌ای نگران هستند که ممکن است به مشتعل شدن آتش یک جنگ تمام عیار و ویرانگر منجر شود و منطقه را وارد تونل تاریکی کند که هیچ‌کس خواهان آن نیست. فرود آمدن یک فروند موشک کاتیوشا در منطقه سبز بغداد، محلی که سفارت آمریکا در آن واقع شده است، می‌تواند دلیلی باشد بر احتمال از دست رفتن زمام امور پس از یک اقدام نظامی، و ناتوانی از پیش‌گیری تبعات و واکنش‌های احتمالی آن.
تهدید دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا به حکومت ایران که گفته است هر جنگی که جمهوری اسلامی آتش آن را بیافروزد به ویرانی کامل ایران خواهد انجامید، هشدار روشنی است به تهران که باید متوجه رفتار خود در منطقه باشد. به نظر می‌رسد هدف این است که ایران دست به عملیات نظامی بر ضد منافع آمریکا نزند تا آمریکا نیز گزینه جنگ را انتخاب نکند.
شروط مذاکره
در حالی که ترامپ تأکید می‌کند که در انتظار تصمیم ایران برای نشستن بر سر میز مذاکرات است، ایران از شروط خود برای مذاکره عقب‌نشینی نکرده است. این شروط را رهبر جمهوری اسلامی در دوام برنامه موشکی و نفوذ منطقهای، عدم مداخله در امور کشورهای دیگر و اجتناب از تهدید امنیت و استقرارآمریکا در منطقه، و همچنین دستیابی ایران به موارد الحاقی توافق پیشین خلاصه کرده است. علاوه بر آن، ایران سقف رویارویی سیاسی با واشنگتن را بالا برده است و بر آن مبنا، بازگشت به میز مذاکرات را به بازگشت آمریکا به توافق برجام، پوزش‌خواهی برای خروج از آن، لغو تحریم‌ها، و پذیرش نقش و جایگاه ایران در منطقه، مشروط کرده است.
پیام ایران به کاخ سفید
علاوه بر این، ایران در اقدامی که شاید به مداخله در امور داخلی آمریکا تعبیر شود، از طریق کانال‌هایی که برای آرام کردن اوضاع و گشودن باب گفت‌وگو فعالیت می‌کنند، پیامی به کاخ سفید فرستاده است و در آن، از دولت آمریکا خواسته است که مشاور امنیت ملی، جان بولتون، و وزیر امور خارجه، مایک پمپئو، را از پرونده ایران دور کند، زیرا آنان از نظر ایران متهم هستند که در تبانی با بنیامن نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، سعی بر آن دارند تا رئیس جمهوری آمریکا را به اتخاذ تصمیم نظامی و انتخاب گزینه جنگ با ایران تشویق کنند. در همین راستا محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، نیز در سفر خود به آمریکا و چین و ژاپن، همین موضع را اتخاذ و بولتون و پمپئو را به کشاندن تهران و واشنگتن به رویارویی نظامی، متهم کرد.
شایان ذکر است که شاید ایران برای تماس با آمریکا به کانال‌های بین‌المللی نیاز چندانی نداشته باشد؛ زیرا وزیر خارجه‌اش از شخصیت‌هایی محسوب می‌شود که از آغاز هزاره سوم و از زمان حمله آمریکا به افغانستان به این طرف، با سازوکارهای تماس با دولت آمریکا آشنا است و در صورت برخورداری از حمایت سیاسی رهبری ایران، قادر به برقراری تماس مستقیم با مراکز نفوذ و تصمیم‌گیری در آمریکا خواهد بود. چنین به نظر می‌رسد که مسئولیت و جایگاه کنونی ظریف در دولت، او را در انجام این مهم یاری خواهد کرد.
بر همین مبنا، گزارش اخیر خبرگزاری کار ایران، ایلنا، مبنی بر تماس ظریف با سناتور آمریکایی دایان فاینستین، دلیلی است بر آمادگی ایران برای گفت‌وگوی مستقیم با آمریکا. سناتور نامبرده پس از تماس با ظریف، در بیانیه‌ای اظهار داشت: «زمانی که دو طرف اعلام می‌کنند که در جست‌وجوی راه حل هستند، دیگر نیازی به جنگ برای حل مسائل نیست. من بر گفت‌وگو میان وزیر امور خارجه پمپئو و وزیر امور خارجه ظریف تأکید می‌کنم، زیرا می‌دانم که ظریف، خواهان تنش با ایالات متحده نیست».
