ایران و روسیه به عنوان کشورهای عمده دارای ذخایر غنی نفت و گاز، سیاست‌های متفاوتی را در بخش تولید و صادرات انرژی در پیش گرفته‌اند. روسیه تحت زمامداری پوتین از صادرات انرژی بارها به عنوان ابزاری برای رسیدن به اهداف سیاسی استفاده کرده است. وی که فارغ التحصیل رشته اقتصاد از دانشگاه مسکو است، همواره به مساله استفاده از منابع انرژی در سیاست خارجی و بالا بردن نفوذ سیاسی روسیه با استفاده از اهرم انرژی در بین کشورهای صادر کننده توجه ویژه‌ای داشته است. از این رو صادرات انرژی و اتخاذ سیستم قیمت گذاری ویژه برای هر کشور، پس از به قدرت رسیدن پوتین جزو اصلی سیاست شرکت گازپروم روسیه شد. اولین اقدام عملی پوتین، انتخاب "الکسی میلر" به عنوان رئیس شرکت گازپروم بود که تا کنون این سمت را حفظ کرده است.
علاوه بر سیاست‌های داخلی، پوتین در زمینه سیاست خارجی و در ارتباط با همسایگان تولیدکننده و صادر کننده انرژی نیز سیاست‌های متفاوتی اتخاذ کرده است. ایران یکی از این کشورهاست که با توجه به منابع غنی انرژی جایگاه ویژه‌ای در سیاست خارجی روسیه دارد. در خصوص روابط میان دو کشور در بخش انرژی می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
وضعیت نیروگاه اتمی بوشهر
در سال‌های گذشته روابط ایران و روسیه در بخش انرژی با فراز و نشیب‌های بسیاری همراه بوده است. مهم‌ترین سرمایه‌گذاری روسیه در صنعت انرژی ایران، نیروگاه اتمی بوشهر است. فاز اول این پروژه بعد از تأخیر ۱۵ ساله، در شهریور ماه ۱۳۹۰ به بهره‌بردای رسید. ظرفیت این نیروگاه ۱۰۰۰ مگاوات برق است و طبق گفته مسئولین وزارت نیرو می‌تواند بین ۲ تا ۳ درصد برق مورد نیاز مصرفی شبکه سراسری را تأمین کند. بر اساس آمار به دست آمده مبلغ کل قرارداد احداث نیروگاه اتمی بوشهر در ابتدا یک میلیارد و دویست میلیون دلار بود که با گذشت زمان و تجدید نظرها، مبلغ آن ده درصد افزایش داشت. سوخت این نیروگاه نیز ۵۲ میلیون دلار به انضمام کل هزینه‌های حمل تا محل نیروگاه پیش‌بینی شده بود، که با همین حجم سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدید پذیر، ایران می‌توانست به قطب صادرات برق در منطقه تبدیل شود.
سرمایه گذاری شرکت‌های روس در دوران پسابرجام در میادین نفتی ایران
در دوران پسا برجام ایران امیدوار بود برای افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه و تکنولوژی خارجی جذب کند. اکثر چاه‌های نفت ایران در نیمه دوم عمر تولید خود قرار دارند و با کاهش سالیانه هشت درصد تولید مواجه هستند. ایران برای جبران کاهش تولید، نیاز به تکنولوژی پیشرفته شرکت‌های خارجی، بوِیژه شرکت‌های اروپایی دارد. ایران از شرکت‌های انرژی روس هم دعوت کرد تا در میادین نفتی این کشور سرمایه‌گذاری کنند. وزارت نفت ایران ۵۰ طرح سرمایه‌گذاری در میادین نفتی تهیه کرده بود و با استفاده از قراردادهای جدید نفتی درصدد جذب سرمایه‌گذاری خارجی بود. در سال ۲۰۱۷ (سپتامبر) و در جریان سفر رئیس شرکت نفت «لوک اویل» روسیه به ایران، مذاکراتی میان مقامات وزارت نفت ایران و شرکت لوک اویل روسیه در خصوص نهایی‌کردن توسعه دو میدان بزرگ نفتی (میدان‌های نفتی منصوری و منگوله) در جنوب ایران صورت گرفت. در جریان این سفر، علی اکبروف، رئیس لوک اویل، ضمن ابراز علاقه به فعالیت در صنعت انرژی ایران، اولویت این شرکت را در مرحله اول به سرمایه‌گذاری در توسعه میدان‌های نفتی منصوری و منگوله عنوان کرد. وسعت زیاد میدان‌های نفتی ایران و همچنین حجم بالای ذخایر این میادین، باعث شد تا لوک اویل نتواند در طرح توسعه همه میادین نفتی ایران مشارکت داشته باشد.
همچنین در اسفند ماه سال ۱۳۹۶ شرکت دولتی «زاروبژنفت» روسیه و وزارت نفت ایران برای توسعه میادین آبان و پایدار غرب قراردادی امضاء کردند. ارزش این قرارداد بالغ بر ۷۴۱ میلیون دلار بود و شرکت دانا انرژی هم در این پروژه مشارکت داشت. طبق قرارداد شرکت زاروبژنفت با ۸۰ درصد و شرکت دانا انرژی با ۲۰ درصد سهم، باید میادین را برای تولید بیشتر نفت توسعه می‌دادند. هدف از این قرارداد، دستیابی به تولید روزانه حداکثر ۴۸ هزار بشکه در روز و تولید حدود ۶۷ میلیون بشکه طی۱۰ سال آینده است. البته میدان نفتی آبان از حدود ده سال پیش و میدان پایدار غرب از ۲۵ سال پیش در حال تولید نفت هستند.
علاوه بر آن در ماه نوامبر سال ۲۰۱۷ شرکت «رزنفت» و شرکت ملی نفت ایران نقشه راهی برای همکاری استراتژیک در صنعت انرژی نفت و گاز ایران امضاء کردند. به گفته ایگور سچین، مدیر اجرایی شرکت رزنفت، این همکاری شامل ۳۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مشترک می‌شود. شرکت رزنفت روسیه و مقامات وزارت نفت ایران در نظر داشتند چندین قرارداد دیگر نیز امضاء کنند که در صورت اجرایی شدن این قراردادها، تولید حاصل از تمام این پروژه‌ها سالانه به ۱.۱ میلیون بشکه نفت در روز نفت می‌رسید، این در حالی است که نوامبر سال گذشته این شرکت نیز بدلیل تحریم‌های آمریکا، در قرارداد خویش با ایران تجدید نظر کرد.
وعده سرمایه گذاری ۵۰ میلیارد دلاری روسیه، در پی سفر ولایتی به این کشور
پس از خروج آمریکا از برجام، علی اکبر ولایتی مشاور رهبر ایران در امور بین‌الملل در تیرماه سال گذشته در سفری به مسکو با پوتین دیدار کرد. محور این مذاکرات سیاست مشترک ایران و روسیه در سوریه و همچنین تداوم همکاری دو کشور در زمینه انرژی عنوان شده بود، در پایان این سفر ولایتی به نقل از پوتین، از آمادگی روسیه برای سرمایه گذاری ۵۰ میلیارد دلاری شرکت‌های روس در میادین نفت و گاز ایران خبر داد. وی همچنین از احداث دو واحد نیروگاه توسط شرکت روس اتم در بوشهر خبر داد. به‌رغم اینکه نزدیک به یکسال از سفر ولایتی به مسکو می‌گذرد، اما تاکنون پیشرفت خاصی در مورد سرمایه‌گذاری ۵۰ میلیارد دلاری روس‌ها در میادین نفت و گاز ایران مشاهده نشده است.
تهاتر نفتی
ایران و رسیه در زمان تحریم‌های آمریکا علیه ایران در دوره ریاست جمهوری اوباما، قرارداد تهاتر نفتی امضا کردند که طبق این قرارداد روسیه روزانه ۵۰۰ هزار بشکه نفت از ایران را در ازای واردات تجهیزات و کالاهای روسی به ایران خریداری کند. همچنین بیژن زنگنه وزیر نفت ایران در اسفند ماه سال ۹۵ رسماً از امضای قرارداد صادرات روزانه ۱۰۰ هزار بشکه نفت به روسیه خبر داد. این در حالی است که تا امروز خبرهای متفاوتی در مورد سرنوشت تهاتر نفتی میان دو کشور از رسانه‌های داخلی ایران منتشر شده است و تکلیف نهایی این قرارداد مشخص نیست.
برآمد سخن:
تحریم نفتی ایران به نفع کشورهای عمده تولیدکننده انرژی از جمله روسیه است. کاهش سهم ایران در بازار منطقه‌ای و جهانی به معنای افزایش سهم روسیه و سایر کشورهای تولید کننده نفت است. روسیه همواره از اهرم سرمایه‌گذاری در میادین نفتی ایران برای افزایش نفوذ سیاسی خود استفاده کرده است. روس‌ها در میادینی سرمایه‌گذاری می‌کنند که بازار هدف این کشور را تهدید نکند. البته تکنولوژی مورد استفاده روس‌ها قابل قیاس با شرکت‌های بزرگ اروپایی نیست.
با این حال تداوم وضع موجود و تضعیف موقعیت ایران در بازار جهانی انرژی به نفع روسیه است.
