هراس از روی‌آوردن کشاورزان افغانستانی به کشت مواد مخدر

این روزها کارزار استفاده از محصولات کشاورزی داخلی افغانستان در شبکه‌های اجتماعی بازتاب وسیعی پیدا کرده است.

تعدادی از فعالان مدنی و کاربران شبکه‌های اجتماعی می‌خواهند با انعکاس تلاش‌های کشاورزان داخلی، علاقه به استفاده از محصولات کشاورزی افغانستان را افزایش دهند. موضوع از جایی شروع می‌شود که قیمت تولیدات زراعتی داخلی در این روزها به شدت کاهش پیدا کرده است و این مساله نگرانی‌هایی را در میان مردم و دولت افغانستان ایجاد کرده که مبادا کشاورزان افغان، به دلیل نبود بازار فروش محصولات زراعتی، دوباره به کشت مواد مخدر، بویژه تریاک مبادرت ورزند.

استان «فراه» در غرب افغانستان که حالا به نام باغ محصولات کشاورزی افغانستان شهرت پیدا کرده، در چند سال گذشته منطقه اصلی تولید محصولات کشاورزی کشور بوده است. بهویژه امسال که افغانستان با بارندگی‌های پی‌درپی و افزایش سطح آب در سراسر کشور مواجه بوده، سطح تولیدات زراعتی بیشتر شده و میوه و سبزیجات فراوانی روانه بازار شده است. اما از سوی دیگر افزایش محصولات کشاورزی باعث سقوط قیمت‌ها شده است. تا جایی که ارزش یک کیلو هندوانه در شهر فراه به یک افغانی (معادل کمی بیشتر از یک سنت آمریکایی) یا دویست تومان ایران رسیده است. در کنار آن، قیمت یک کیلو گوجه فرنگی و بادمجان سیاه، دو افغانی و یک کیلو خیار، یک و نیم افغانی شده است. در حالی‌که در بازار کابل، که بزرگ‌ترین بازار خرید و فروش در افغانستان است‌، هنوز یک کیلو هندوانه از ۲۰ افغانی پایین‌تر نیامده و قیمت خیار و گوجه فرنگی و بادمجان سیاه هم بالا است.

اما مشکل اساسی این است که بخش عمده‌ای از میوه و سبزیجات موجود در شهرهای بزرگ افغانستان حاصل تولید داخلی نیستند بلکه میوه‌ها و سبزیجاتی است که از خارج، وارد افغانستان شده است. همچنین مردم، بهویژه طبقه ثروتمند افغانستان، به دلیل ظاهر بهتر، بیشتر محصولات وارداتی خارجی خریداری و مصرف می‌کنند، در حالی که اکثرمحصولات کشاورزی افغانستان ارگانیک و بدون استفاده از شیوه‌های هورمونی تولید شده است.

این مساله باعث شده تا کشاورزان افغان نتوانند محصولات خود را به قیمت مناسب به فروش برسانند. حتی گزارش‌هایی منتشر شده که نشان می‌دهد کشاورزان مجبور شده‌اند به دلیل فروش نرفتن، تولیدات خود را به حیوانات بدهند. کشاورزان دراستان فراه می‌گویند خریداران عمده، آنها را مجبور می‌کنند تا محصولات خود را به قیمت بسیار پایین بفروشند و اگر خودداری کنند، به دلیل اینکه محصولات کشاورزی زود فاسد می‌شود، مجبور خواهند شد آنها را دور بریزند. متاسفانه هنوز در افغانستان سردخانه‌های نگهداری میوه و سبزیجات در حدی نیست که کشاورزان بتوانند محصولات فروش نرفته یا مازاد بر نیاز روز را در آنجا نگهداری کنند.

سیاست‌های گمرکی اشتباه از طرف دولت

از سال‌ها پیش، سرمایه‌گذاران افغان از سیستم دمپینگ (پایین آوردن قیمت محصول وارداتی توسط صادر کننده برای ضربه زدن به تولید داخلی) کشورهای همسایه به شدت ضربه دیده‌اند. در سال‌های نخست دهه هشتاد، شور و شوق سرمایه‌گذاری در افغانستان بیش از حد بود. سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی با این منطق که افغانستان در مسیر رشد اقتصادی خواهد بود، میلیاردها دلار برای ساخت کارخانه‌های بزرگ و کوچک سرمایه‌گذاری کردند.

ده‌ها شهرک صنعتی در گوشه و کنار افغانستان ایجاد شد و زمین دولتی به نرخ پائین به سرمایه‌گذاران داده شد. اما خراب شدن روافزون وضعیت امنیتی و به دنبال آن سیاست دمپینگ کشورهای همسایه و نیز مدیریت نادرست سیستم گمرکی دولت، این سرمایه‌گذاران را با شکست روبه رو کرد. فقط در شهرک صنعتی، در شهر هرات در غرب افغانستان، بیش از یک میلیارد دلار سرمایه گذاری شد و بیش از ۴۰۰ کارخانه آغاز به فعالیت کرد. حالا پس از گذشت ۱۵ سال از ایجاد شهرک صنعتی در هرات کمتر از ۲۰۰ کارخانه در این شهرک فعال است و بیش از ۲۰۰ کارخانه تعطیل شده است.

دولت افغانستان با این که می‌دانست تولیدات داخلی با حمایت و نظارت می‌تواند با محصولات وارداتی رقابت کند، اما دروازه‌های افغانستان را برای ورود محصولات مشابه تولید داخلی باز گذاشت و این گونه بود که سرمایه‌گذاران در افغانستان در مقابل کارخانه‌های بزرگ خارجی نتوانستند مقاومت کنند و از گردونه خارج شدند. در عرصه کشاورزی نیز اوضاع به همین منوال است. هندوانه تولید فراه که اتفاقا کیفیت بسیار خوبی دارد، از بازار قابل توجهی در داخل کشور برخوردار نیست. در حالی‌که هندوانه ایرانی و پاکستانی و همچنین دیگر تولیدات کشاورزی از میوه گرفته تا سبزیجات، با قیمت ده برابر هندوانه داخلی، به وفور در بازارهای افغانستان موجود است.

ایجاد مسیرهای هوایی برای صدور تولیدات افغانستان به کشور‌های منطقه هم نتوانسته در این رابطه تأثیر مثبتی داشته باشد. زیرا سیاست‌های ترانزیتی کشورهای همسایه این روش را ناکارآمد کرده است. به طور مثال با بسته شدن حریم هوایی پاکستان به روی پروازهای افغانستان، ۳۰ درصد از صادرات افغانستان به کشور هند کاهش یافته است.

با اینکه دولت افغانستان و وزارت کشاورزی این کشور تلاش‌های زیادی را برای جایگزین کردن کشت تریاک در افغانستان به راه انداخته‌اند، اما به دلیل بی‌توجهی به تولیدات داخلی، بهویژه محصولات زراعتی، بیم آن می‌رود که بار دیگر کشاورزان افغان در استان‌هایی نظیر فراه و هلمند، که اتفاقاً استان‌های ناامن افغانستان هستند، دوباره به کشت مواد مخدر رو بیاورند و تمام رشته‌های دولت افغانستان دوباره پنبه شود.