سخنان رضا اردکانیان، وزیر نیروی دولت ایران در مصاحبه با خبرگزاری ایلنا جنجال ساز شده است. اردکانیان در این مصاحبه «علت تحریم» ایران را «بدعادتی در مصرف» دانسته و گفته است: «علت اینکه تحریم شدیم همین بدعادتی در مصرف است. تحریم کنندگان فهمیده‌اند نقطه ضعف ما، مصرف است. ما جامعه‌ای مصرفی هستیم. چرا چین این‌گونه تحریم نمی‌شود؟ چون با یک وعده غذا هم رفع گرسنگی می‌کنند.»
وی در ادامه درآمد نفتی را عامل «بد مصرفی» در ایران دانسته و گفته است: «۴۰سال فرصت داشته‌ایم خودمان را از شیر نفت جدا کنیم و نکردیم. آن‌ها نقطه ضعف ما را فهمیده‌اند و دائم از همان ناحیه فشار وارد می‌کنند. چون بیشتر از متوسط کشورهای صنعتی و توسعه یافته غذا می‌خوریم، بیشتر می‌پوشیم و سرانه مسکونی بالاتری داریم، در مقابل احساس رضایت‌مندی و خوشبختی‌مان هم یک‌صدم است. باید چارچوب‌های ذهنی را اصلاح کنیم.»
پس از انتشار این سخنان، موج انتقادات از اردکانیان در فضای مجازی آغاز شد. برخی کاربران با انتشار مصاحبه‌ای از وی که در آن می‌گوید که فرزندانش در بریتانیا و آلمان مشغول تحصیل و زندگی هستند، او را هدف انتقاد خود قرار داده‌اند. درخواست انتشار فیش حقوقی، عکس از سفره و یخچالِ خانه وزیر و همچنین انتشار آدرس محل و مخارج زندگی او، بخشی دیگر از واکنش‌ها به سخنان وزیر نیروی دولت روحانی بوده است.
ایران در یک سال گذشته تحت شدیدترین تحریم‌ها از سوی آمریکا قرار داشته است و مسئولان ایرانی، از رهبر جمهوری اسلامی ایران تا اعضای کابینه و نمایندگان مجلس، مردم را به «مقاومت» در برابر تحریم‌ها دعوت کرده‌اند. پیش از اردکانیان، حسن روحانی، در مصاحبه‌ای با صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در روز عید فطر، عیدی دولت خود به مردم را «مقاومت یک‌سال گذشته مردم ایران در برابر تحریم آمریکا» اعلام کرد. این اظهارنظر نیز با واکنش‌های تندی از سوی کاربران فضای مجازی مواجه شد.
آیا زیاد غذا می‌خوریم؟
اردکانیان در آن مصاحبه جنجالی، با پیش کشیدن این ادعا که چینی‌ها «یک وعده غذا» می‌خورند، دلیل تحریم نشدن چین را کم غذایی آن‌ها و دلیل تحریم ایران را بیش مصرفی ایرانی‌ها دانسته است. اردکانیان همچنین مدعی شده است که ایرانی‌ها بیش از متوسط کشورهای صنعتی غذا می‌خورند. ولی آیا در واقعیت امر ایرانی‌ها بیشتر از مردم چین یا شهروندان کشورهای صنعتی غذا می‌خورند؟ نگاهی به آخرین آمار رسمی منتشر شده توسط فائو تا مقطع وضع نخستین تحریم‌های فراگیر شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران، خلاف بودن این ادعا را نشان می‌دهد.
با مراجعه به آمارهای رسمی، سرانه تولید روزانه غذا جهت مصرف عمومی برای چینی‌ها در سال ۱۳۹۲، حدود ۳۱۰۰ کیلوکالری بوده است، درحالی‌که این رقم برای ایران حدود ۳۰۰۰ کیلوکالری است. به بیان دیگر، ایرانی‌ها نه تنها بیشتر از چینی‌ها غذا مصرف نمی‌کنند، بلکه روزانه ۱۰۰ کیلوکالری هم کمتر از آن‌ها به کالری‌های غذایی دسترسی دارند.
همچنین، با افزودن اطلاعات مربوط به چند کشور صنعتی و ترکیه، به‌عنوان کشور همسایه، در این چارت، به بررسی صحت ادعای وزیر نیروی ایران درباره مصرف غذایی بیشتر ایرانی‌ها نسبت به کشورهای صنعتی پرداختیم. بر این اساس، سرانه غذایی روزانه ترکیه‌ای‌ها ۳۷۰۰ کیلوکالری، آمریکایی‌ها ۳۶۰۰ کیلوکالری، و آلمان، فرانسه و بریتانیا، ۳۵۰۰ کیلوکالری است. کشورهای اروپایی دیگر هم به صورت میانگین حدود ۳۴۰۰ کیلوکالری سرانه غذایی روزانه دارند.
بنابراین، ایرانی‌ها نه تنها کم‌غذاتر از چینی‌ها هستند، بلکه روزانه بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ کیلوکالری نسبت به کشورهای صنعتی، و ۷۰۰ کیلوکالری نسبت به مردم کشور همسایه خود، ترکیه، کم غذاترند.
سرانه روزانه دسترسی به پروتئین (اعم از گوشت و شیر و ...) نیز از شاخص‌های مهم در بررسی صحت ادعای اردکانیان است. بر آن اساس، دسترسی روزانه ایرانی‌ها به پروتئین، تا پیش از وضع تحریم‌ها ۸۷ گرم بوده است. این شاخص برای چینی‌ها ۹۸ گرم، برای فرانسوی‌ها ۱۱۰ گرم، برای آمریکایی‌ها ۱۰۹ گرم، برای آلمانی‌ها و انگلیسی‌ها بین ۱۰۱ تا ۱۰۳ گرم، و برای ترکیه‌ای‌ها ۱۰۸ گرم بوده است. بنابراین، ایرانی‌ها کمتر از تمام کشورهای مورد ادعای اردکانیان، به پروتئین دسترسی دارند.
مقایسه سرانه تولید و مصرف میوه و سبزیجات میان ایران و چین نیز یکی دیگر از شاخص‌های مورد بررسی بود. سرانه تولید و مصرف سالانه سبزی و میوه‌‌جات در چین ۴۰۰ کیلوگرم و در ایران کمتر از ۲۵۰ کیلوگرم است. به‌عبارت دیگر، هر ایرانی در طول یک سال به‌طور متوسط ۱۵۰ کیلوگرم کمتر میوه و سبزیجات برای مصرف در اختیار دارد.
نکته مهم در بررسی ادعاهای وزیر نیروی ایران آن است که بنا به آمار رسمی اعلام شده از سوی مقامات رسمی، با تاثیر از دو موج تحریمی سال ۱۳۹۱ و ۱۳۹۷ و درنتیجه تورم ایجاد شده در اثر سقوط ارزش ریال در برابر ارزهای خارجی، دسترسی شهروندان ایران به مواد غذایی، میوه و سبزیجات، کاهش یافته است. به بیان دیگر، ارقام بررسی شده در بالا، صرفا نشان‌گر وضعیت مصرفی مردم ایران تا پیش از تحریم‌های فراگیر جهانی بوده است و این ارقام به احتمال فراوان برای سال ۱۳۹۸ پایین‌تر خواهد بود.
