همزمان با انتشار گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی در مورد افت صادرات نفت ایران به پایین ترین سطح در سه دهه گذشته، فردا (سه شنبه)، دو میلیون بشکه نفت خام سنگین با قیمت پایه 59 دلار و 59 سنت در بورس انرژی برای خریداران حقیقی و حقوقی عرضه می شود.
به دنبال خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم ها، از آبان ماه گذشته عرضه نفت در بورس انرژی از سر گرفته شد تا با ایجاد تنوع در روش های فروش نفت و استفاده از پتانسیل های بخش خصوصی، فشار تحریم ها بر صادرات نفتی ایران کاهش یابد. بررسی آمار منتشر شده در شبکه اطلاع رسانی نفت و انرژی(شانا)، نشان می دهد، در هشت ماه گذشته از مجموع 19 مرحله عرضه نفت خام و میعانات گازی در این بورس، 14 مرحله بدون انجام هیچ معامله ای پایان یافت. همچنین از مجموع 15 میلیون و 700 هزار بشکه نفت سبک (12 میلیون و 700 هزار بشکه) و سنگین (3 میلیون بشکه) عرضه شده در بورس انرژی، یک میلیون و 85 هزار بشکه خریدار پیدا کرد. از سوی دیگر از بهمن گذشته تا کنون، برای 7 میلیون بشکه میعانات گازی عرضه شده در این بورس هیچ معامله ای انجام نشده است.
با وجود تبلیغ های فراوان در مورد تبدیل این بورس به نسخه ای جهانی برای مقابله با فشارهای آمریکا و حتی به زیر کشیدن نقش دلار به عنوان مهمترین ارز در عرصه معامله های بین المللی، آمار ارایه شده از میزان عرضه و فروش در بورس انرژی نشان می دهد، این راهکار دست کم تا کنون موفق نبوده و کارشناسان چشم انداز روشنی برای آن پیش بینی نمی کنند.
ایده بورس انرژی با هدف دخالت دادن بخش خصوصی در فروش نفت، برای نخستین بار در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی در اواخر دهه 70 شکل گرفت، اما اولین دوره های آن در دولت محمود احمدی نژاد، همزمان با افزایش فشار جامعه بین المللی بر ایران به دلیل فعالیت های هسته ای، اجرا شد که موفق نبود و در اوایل دهه 90 متوقف شد.
در اطلاعیه جدید بورس انرژی آمده است، مشتریان با ارایه مشخصات فردی و تضمین های بانکی می توانند، 35 هزار تا دو میلیون بشکه نفت خام سنگین را در یک معامله خریداری کنند و آن را در در بازه 14 تیر تا 25 شهریور ماه در فوب جزیره خارک تحویل بگیرند. خریداران باید تا دو ساعت قبل از آغاز عرضه، شش درصد ارزش سفارش را به صورت ارزی یا ریالی به حساب شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار یا حساب های معرفی شده از سوی شرکت ملی نفت، واریز کنند و تا سه ماه بعد برای تسویه کامل فرصت دارند.
پایه قیمتی پایین تر از بازار، بازه زمانی سه ماهه برای تسویه حساب بدون در نظر گرفتن محدودیت های خاص برای خریداران، از نگاه حامیان پروژه بورس انرژی از نقطه های قوت آن در جذب مشتری به شمار می رود. بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران می گوید، موفقیت در عرضه نفت در بورس انرژی کمی زمانبر است و انتظار می رود، تسهیلاتی مانند امکان خرید محموله های کوچک نفتی (35 هزار بشکه) به افزایش معامله ها کمک کند.
در مقابل برخی کارشناسان به نقطه ضعف های بورس انرژی از جمله محدودیت نقل و انتقال های مالی و حمل و نقل نفت خریداری شده، اشاره می کنند. افزایش رانت و تکرار پدیده هایی مانند بابک زنجانی که در مسیر دور زدن تحریم های نفتی رشد کرد، از دیگر نگرانی های مربوط به بورس انرژی است که نام مشتریان و خریداران خود را برای حفاظت از آنها در برابر تحریم ها، محرمانه نگه می دارد.
بورس های انرژی سال هاست که در جهان و منطقه از جمله دوبی و ترکیه فعالیت می کنند. بورس کالایی دوبی که از اواسط دهه 80 شمسی حامل های انرژی را عرضه می کند، یکی از این بورس ها به شمار می رود که رشد سریع خود را مدیون همکاری با بورس های معتبر بین المللی از جمله بورس کالایی شیکاگو، جلب اعتماد سرمایه گذاران محلی و خارجی و برقراری سطح مطلوبی از روابط با با همسایگان و جهان است.
حال آنکه بورس انرژی تهران که به طور تلویحی راهکاری برای دور زدن تحریم ها معرفی می شود، در شرایط ادامه تحریم ها به سختی می تواند اهداف خود در جذب مشتریان و ورود به بازار جهانی را محقق کند. لازمه موفقیت چنین ابتکار عمل هایی علاوه بر لغو تحریم ها، بهبود روابط با جامعه بین المللی، اعتماد سازی و ایجاد شفافیت است، الگویی که ترکیه، کشور همسایه ایران دنبال می کند.
با این وجود مقامات تهران همچنان بر عرضه نفت در بورس انرژی تاکید دارند و فردا سومین مرحله عرضه نفت سنگین انجام می شود.
