هرچند هدف عمده توافقنامه همکاری‌های نظامی و امنیتی تهران و دمشق توسعه سامانه پدافند هوایی سوریه تلقی می‌شود، اما پیامدهای این توافقنامه در همین محدوده منحصر نشده بلکه بر وضعیت روسیه و اسرائیل نیز تأثیرگذار می‌باشد، بنابر این، پرسشی مطرح می‌شود که موضع مسکو و تل‌آویو در قبال این توافقنامه چه خواهد بود؟

ایران اعلام کرده است که هدف از امضای توافقنامه اخیر با دمشق، مقابله با ده‌ها حمله اسرائیل و ایالات متحده به مواضع و پایگاه‌های نظامی سوریه است به ویژه پایگاه‌های که نیروهای ایرانی و یا شبه‌نظامیان وابسته به ایران در آن‌ها حضور دارند، اما عملی شدن این توافقنامه می‎تواند منجر به تنش میان تهران و مسکو شود. در حالی‌که میان ایران و سوریه توافقنامه‌های همکاری متعدد دیگری وجود دارد، اما توافقنامه اخیر متمرکز بر تقویت سامانه پدافند هوایی سوریه است و تهران قصد دارد در پرتو این توافقنامه، سامانه موشکی باور ۳۷۳ و سامانه پدافند هوایی سوم خرداد که در سال ۲۰۱۹، یک پهپاد آمریکایی را بر فراز تنگه هرمز سرنگون کرد را در دسترس سوریه قرار دهد. در نتیجه، ایران و سوریه سعی دارند بر اساس برآوردهای که انجام داده اند، هواپیماهای اسرائیلی که وارد حریم هوایی سوریه می‌شود را با استفاده از سامانه‌های پدافند هوایی ایران سرنگون کنند. اکنون آیا این توافقنامه می‌تواند باعث آزردگی روسیه و اسرائیل شود؟

البته پیش از آن‌که تهران و دمشق در صدد امضای توافقنامه همکاری‌های نظامی و امنیتی شوند، روسیه تأمین کننده اصلی سلاح‌های پدافند هوایی سوریه بود و مسکو برای تحقق این هدف، اقدام به نصب موشک‌های اس ۳۰۰ در پایگاه‌های نظامی که نیروهای روسیه در آن‌ها مستقر بودند کرده بود، اما این اقدام نتوانست مانع حملات هوایی اسرائیل در قلمرو سوریه شود و اسرائیل توانست پایگاه‌های نظامی ایران و حزب الله را در سوریه هدف حمله قرار دهد. در نتیجه، تلاش‌های سوریه برای مقابله با موشک‌ها و یا هواپیماهای اسرائیلی بر فراز این کشور ناکام ماند. ممکن است دلیل این امر، قدیمی بودن سامانه پدافند هوایی باشد که روسیه آن را به سوریه داده است که نمی‌تواند با سلاح‌های پیشرفته اسرائیل قابل مقایسه باشد و یا این‌که روسیه در چارچوب تفاهم‌ها و روابط نزدیکی که با اسرائیل دارد مانع اجرای عملیات پدافند هوایی در سوریه می‌شود. طوری‌که به رغم استقرار موشک‌های اس ۳۰۰ در خاک سوریه، این موشک‌ها نتوانست هیچ واکنشی در برابر حملات هوایی اسرائیل از خود نشان دهد. افزون بر آن، پدافندهای هوایی سوریه نتوانست هیچ اقدامی را به منظور مقابله با هواپیماهای ترکیه که مناطق غربی سوریه به ویژه استان‌های عفرین و ادلب را هدف حمله قرار دادند انجام دهد.

بنابر این، امضای توافقنامه همکاری‌های نظامی و امنیتی میان تهران و دمشق ممکن است اوضاع را دگرگون کند و در چارچوب این قرارداد، تهران سامانه پدافند هوایی که توسعه داده است را در اختیار دمشق قرار دهد. هرچند قابلیت این موشک‌ها تا به حال نامشخص است اما ایران با افتخار ادعا دارد که این موشک‌ها نسبت به پدافند هوایی اس ۳۰۰ روسیه برتر بوده و می‌تواند با موشک‌های پاتریوت آمریکا برابری کند.

تردیدی نیست که تهران و دمشق سعی خواهند کرد با استفاده از هرگزینه ممکن، مانع حملات اسرائیل شوند تا این که امنیت پایگاه‌های نظامی سوریه، مواضع نیروهای ایرانی مستقر در خاک سوریه و روند انتقال سلاح به این کشور را تأمین کنند، این در حالی است که تل‌آویو انتقال اسلحه به سوریه را به عنوان خط قرمزی تعیین کرده است که نباید به هیچ صورتی مورد تجاوز قرار گیرد.

اکنون آیا روسیه موضع کنونی که در برابر سوریه و اسرائیل دارد را ادامه خواهد داد و یا این‌که در صورت اجرایی شدن توافقنامه همکاری‌های نظامی و امنیتی تهران و دمشق، موضع متفاوتی را اتخاذ خواهد کرد، به ویژه این‌که مسکو در قبال حملات ترکیه و اسرائیل در سوریه تفاهم و هماهنگی دارد.

از سوی دیگر، شکی نیست که ایران و سوریه زمانی در صدد امضای توافقنامه همکاری‌های نظامی و امنیتی شدند که اسرائیل حملات خود را علیه مواضع ایران و پایگاه‌های نظامی سوریه افزایش داده و سعی می‌کرد مانع حضور ایران در مناطق نفت خیز در شرق سوریه شود و بعید نیست که حملات یادشده اسرائيل در هماهنگی با مسکو صورت گرفته باشد.

البته هدف تهران از اجرای توافقنامه نظامی و امنیتی اخیر با دمشق، تأمین امنیت منافع و پایگاه‌های ایران در سوریه است، بنابر این، بعید به نظر می‌رسد که اسرائیل اجازه عملی شدن این قرارداد را بدهد. شکی نیست که اسرائيل سعی خواهد کرد به منظور جلوگیری از استقرار سامانه‌های دفاعی ایران در سوریه، میزان حملات خود را علیه مواضع حزب الله و پایگاه‌های نظامی سوریه افزایش دهد و یا در صدد نابودی کامل این پایگاه‌ها شود طوری‌که دو سال پیش هنگامی‌که ایران قصد جابجایی و انتقال موشک‌های بالستیک به شبه‌نظامیان عراقی را داشت، تل‌آویو دست به حمله علیه مواضع موشکی شبه‌نظامیان وابسته به ایران در عراق زد.

در واقع، سوریه و ایران قصد دارند با عملی کردن توافقنامه همکاری‌های نظامی و امنیتی، در برابر قانون "سزار" واکنش نشان دهند و در این میان، تهران سعی می‌کند تحریم‌های آمریکا را به چالش کشد و به استقرار پایگاه‌های موشکی خود در سوریه مشروعیت بخشد تا مانع ادامه حملات اسرائیل شود، این در حالی است که تل‌آویو برای اخراج ایران از سوریه تصمیم جدی اتخاذ کرده است. از سوی دیگر، توافقنامه نظامی و امنیتی میان تهران و دمشق در حالی منعقد می‌شود که ایران در موارد متعددی در معرض حمله و آتش‌سوزی قرار گرفته که گفته می‌شود اسرائیل نقش اساسی در وقوع این حوادث داشته، اما ایران تا کنون هیچ واکنشی در برابر رخدادهای یادشده از خود نشان نداده است. بدین ترتیب، ممکن است ایران تصمیم داشته باشد تا از طریق حضور نظامی خود در سوریه دست به حمله متقابل بزند و تردیدی نیست که در صورت چنین اقدامی، ایران و متحدانش (سوریه و حزب الله) با اسرائیل درگیر خواهند شد، از همین رو، ایران با امضای توافقنامه همکاری‌های نظامی و امنیتی برای مقابله با چنین رویارویی آمادگی می‌گیرد.