طبق اعلام قبلی سازمان انرژی اتمی ایران، ذخایر اورانیوم غنی شده پنجشنبه این هفته از سقف مجاز 300 کیلوگرم عبور می کند. هجدهم تیرماه نیز مهلت 60 روزه تهران به اروپا برای بازگشت به میز مذاکره و رفع نگرانی ها در مورد فروش نفت و مبادله های مالی، به پایان می رسد. عباس عراقچی، از مذاکره کنندگان ارشد هسته ای و معاون وزیر امور خارجه ایران، می گوید، کاهش تعهدات در برجام یک تصمیم ملی و غیر قابل بازگشت است. اولی هاینونن، معاون سابق مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در گفت و گو با ایندیپندنت فارسی، کاهش تعهدات ایران در برجام از جمله عبور از سقف مجاز ذخایر اورانیوم غنی شده را نقض برجام توصیف کرده و می گوید ایران با این اقدام بازه زمانی مورد نیاز برای دستیابی به سلاح هسته ای که در واقع قلب برجام است را کاهش می دهد. رئیس سابق تیم بازرسان آژانس در ایران و سوریه بر این باور است که ایران برای اهداف هسته ای صلح آمیز به غنی سازی نیاز ندارد و مذاکره کنندگان برای ترغیب تهران به مذاکره برای توافق بهتر باید تضمین های امنیتی ارایه کنند. هاینونن بر این گمان است که ایران در حال آماده شدن برای گفت و گوهای جدید است و در توافق جدید باید محدودیت های جدی تری برای غنی سازی در نظر گرفت. آنچه در زیر می خوانید متن گفت و گوی اختصاصی ایندیپندنت فارسی با اولی هاینونن است که هم اکنون با عنوان مشاور عالی علوم و منع اشاعه بنیاد دفاع از دمکراسی ها و استاد روابط بین الملل مرکز بلفر در دانشگاه هاروارد فعالیت می کند.
به عنوان رئیس سابق تیم بازرسان آژانس که برای سال ها برنامه های هسته ای ایران دنبال کردید، این روند را چگونه ارزیابی می کنید؟ از سال 2002 که این برنامه ها افشا شد تا امروز 17 سال می گذرد، پس از همه اقداماتی که آژانس و جامعه بین المللی انجام داد، آیا فعالیت های هسته ای ایران امن تر و شفاف تر شده است؟
نخست باید از همه بازرسان آژانس قدردانی کنم. همه آنهایی که در شرایط دشوار کار می کنند و برای حفظ اعتبار این مجموعه و راستی آزمایی هسته ای تلاش می کنند که متکی بر گزارش دهی به موقع، بدون غرض ورزی و واقعی است.
بدون تردید امروز جامعه بین المللی بیشتر در مورد فعالیت های هسته ای ایران می داند و در مقایسه با آگوست 2002 که برای نخستین بار نقض قوانین بین المللی از سوی ایران علنی شد، آگاه تر است. اما آنگونه که آرشیو توسعه تسلیحاتی که اخیرا افشا شد، نشان می دهد، کار تضمین ماهیت صلح آمیز اهداف هسته ای ایران هنوز به پایان نرسیده است. برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، محدودیت هایی برای برنامه هسته ای ایران ایجاد کرد، اما به طور همزمان ایران قادر است تکنولوژی های حساسی را تولید کند که به کاهش زمان دستیابی به سلاح هسته ای کمک می کند. ایران می گوید در برنامه های هسته ای اش تنها اهداف صلح آمیز را دنبال می کند. اما برنامه غنی سازی و نگهداری یک آرشیو از طراحی سلاح هسته ای و تجهیزات مربوط به آن نه تنها توجیه منطقی و اقتصادی ندارد، بلکه با اهداف مسالمت آمیزی که ایران می گوید نیز هماهنگ نیست.
شما اخیرا این آرشیو هسته ای را که سرویس های اطلاعاتی اسرائیل از تهران به دست آوردند، بررسی کرده و در مورد آن ابراز نگرانی کرده اید. چرا گمان می کنید که ایران گذشته را رها نکرده است؟
دلایل متعددی وجود دارد. نخست، مقامات ایرانی وجود چنین فعالیت هایی را تکذیب کرده بودند. همین ابهام موجب اعمال تحریم های بیشتر شد؛ تحریم ها که بهای آن را مردم عادی ایران می پردازند. درک این نکته بسیار دشوار است. دوم، وجود اطلاعاتی از این دست می تواند به عنوان یک تهدید علیه دشمنان ایران مورد استفاده قرار گیرد. سوم، اگر ایران تصمیم بگیرد از تعهدات خود خارج شود و به سوی تولید سلاح هسته ای یا نزدیک شدن به ساخت سلاح هسته ای گام بردارد، هم اکنون اطلاعات زیادی در مورد آن دارد که می تواند زمان مورد نیاز برای دستیابی به این توانایی را کمتر کند. چهارم، جنبش عدم تعهد (NAM)، تا کنون از ایران حمایت کرده است، اما با اطلاعات جدید در مورد آرشیو طراحی سلاح هسته ای ایران، اعضای این جنبش باید در حمایت خود تجدید نظر کنند.
یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی بر خلاف گزارش های قبلی در گزارش اخیر خود اعلام نکرده که ایران به طور کامل به تعهدات خود در برجام پایبند بوده است. آیا نصب 33 سانتریفوژ IR-6 و افزایش غنی سازی به معنی نقض برجام است؟
آژانس بین المللی انرژی اتمی یک سازمان تکنیکی است که در گزارش های اش یافته های خود مانند افزایش شمار سانتریفیوژها یا ظرفیت غنی سازی را منعکس می کند. این وظیفه شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی و دیگر طرف ها در برجام است که برداشت خود را از این اقدامات ایران داشته باشند و متناسب با آن برای ترغیب تهران به پایبند ماندن به تعهدات اش عمل کنند.
اما اروپا و آمریکا به گام نخست ایران در کاهش تعهدات واکنش نشان ندادند و می گویند منتظر گزارش بعدی آژانس هستند. به راستی نقطه جوش آنها کجاست؟
در حال حاضر همه طرف ها اوضاع را زیر نظر داشته و می خواهند ببینند ایران واقعا و در عمل، چه اقداماتی انجام می دهد. البته آنها بر مبنای برآورد ریسک ها تصمیم گیری خواهند کرد. برای مثال اگر بازه زمانی دستیابی ایران به سلاح هسته ای به زیر شش ماه برسد، آنها به طور حتم اقدام جدی انجام خواهند داد.
کمتر از دو هفته مانده به پایان مهلت 60 روزه ایران؛ نشانه ای از مصالحه از جانب اروپا یا آمریکا مشاهده نمی شود. تهران تا کجا می تواند بدون خروج از برجام، فعالیت های هسته ای خود را گسترش دهد؟
ایران در سال 2005 به این نتیجه رسید که توافقنامه پاریس همه انتظارهای اش را برآورده نکرده و تصمیم گرفت به تعلیق غنی سازی اورانیوم پایان دهد. اکنون ایران در مقایسه با آن سال ها در موقعیت فنی بهتری قرار دارد و به لطف ناوگان بزرگ سانتریفیوژها و تجربه 15 ساله در کار کردن با آنها، می تواند بدون خارج شدن از توافق هسته ای به تدریج ظرفیت های خود را افزایش دهد. البته بخش قابل توجهی از محدوده مانور ایران نیز به دیگر طرف های برجام بستگی دارد و اینکه آنها تا کجا می خواهند یا می توانند نقض تعهدات را تحمل کنند.
ایران اعلام کرده که در پنجشنبه این هفته از ظرفیت مجاز 300 کیلوگرم اورانیوم غنی شده، عبور می کند. آیا عبور از سقف مجاز ذخایر اورانیوم غنی شده و آب سنگین نقض برجام است؟ در این صورت واکنش طرف های برجام چه خواهد بود؟
بله عبور از سقف مجاز این ذخایر نقض برجام است. در صورتی که یکی از طرف ها در برجام به تعهدات خود عمل نکند، طرف های دیگر می توانند با ورود به یک روند از پیش تعیین شده، شکایت خود را پیگیری کنند. اما طرفین نمی توانند به طور یکجانبه تصمیم بیگرند که تعهدات خود را متوقف کنند. ایران با گام گذاشتن در این مسیر به سوی راهی سوق داده می شود که به سقوط برجام می انجامد.
البته به نظر شخصی من ایران هنوز چنین گام هایی را برنداشته است. نصب سانتریفیوژهای نسل ششم گامی در این مسیر است، اما از نقطه نظر منع اشاعه هسته ای، اقدامی جدی در نقض تعهدات به شمار نمی رود.
البته ذخایر اورانیوم غنی شده موضوع دیگری است. زمانی که ایران از یکی از پارامترها یعنی ذخایر اورانیوم غنی شده مجاز عبور کند، بازه زمانی دستیابی به سلاح هسته ای را کاهش داده که قلب برجام به شمار می رود. باید به این نکته توجه کنیم که هیچ دلیل فنی یا اقتصادی برای افزایش ذخایر اورانیوم غنی شده وجود ندارد. ایران برای تامین سوخت نیروگاه بوشهر قراردادهایی منعقد کرده که تا چند سال دیگر اعتبار دارند. از سوی دیگر ذخیره اورانیوم غنی شده ایران در خارج برای مدتی طولانی- احتمالا یک دهه- پاسخگوی راکتور تحقیقاتی تهران است.
شما بر این باور هستید که ایران ظرف شش تا هشت ماه می تواند مواد کافی برای ساخت بمب هسته ای را تولید کند. پس اوباما اشتباه می کرد که می گفت برنامه هسته ای ایران را بدون شلیک یک گلوله به کام مرگ کشیدیم؟
تهران اگر بخواهد – بستگی به سناریو دارد- با توجه به اطلاعاتی که از تعداد سانتریفیوژ های کنونی ایران داریم، می تواند در مدت شش تا هشت ماه مقادیر کافی اورانیوم غنی شده با خلوص بالا برای ساخت یک سلاح هسته ای تولید کند. اما اینکه چقدر طول می کشد تا این سلاح هسته ای ساخته شود، کاملا مشخص نیست.
به همین دلیل است که در شرایط کنونی حضور بازرسان آژانس در سایت هایی که در آرشیو هسته ای افشا شده ایران به آنها اشاره شده، اهمیت زیادی دارد. آنها باید بتوانند از این سایت ها بازرسی کنند و گزارش تحقیقات خود را به شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی ارایه کنند. البته جای تردیدی وجود ندارد که باید تجهیزات و موادی که در این سایت ها تنها به دلیل اهداف تسلیحاتی نگهداری می شوند، به خارج از ایران انتقال یابند یا زیر نظر آژانس معدوم شوند.
همچنین نباید فراموش کنیم که اوباما این اظهارات را مطرح کرده بود و ایران به لطف کاهش نظارت ها اجازه یافت ظرفیت غنی سازی خود را افزایش دهد. معنی اظهارات اوباما این بود که در زمان امضاء برجام ایران چند ماه تا دستیابی به سلاح هسته ای فاصله داشته است. در نتیجه برجام تنها بر مبنای امید اجرا شد. امید به اینکه ایران با گذر زمان رفتار خود را تغییر دهد. البته به نظر می رسد، دست کم تا کنون این امیدواری بی نتیجه بوده است.
به نظر می رسد آمریکا می خواهد ایران از توافق هسته ای خارج شود. آیا ایران این هدیه را به ترامپ می دهد یا تحرک های اخیر تاکتیکی برای خرید زمان تا انتخابات ریاست جمهوری 2020 آمریکاست؟
من نشانه های آماده شدن ایران برای مذاکره بر سر توافق جدید را مشاهده می کنم، اما ایران می خواهد هزینه آن را افزایش دهد. تحولات چند سال اخیر نشان می دهد که باید در ایجاد محدودیت های واقعی برای برنامه های غنی سازی و موشکی ایران تجدید نظر کنیم.
رئیس جمهور آمریکا برجام را بدترین توافق تاریخ آمریکا می خواند و به دنبال توافق جدید است. بهترین توافق هسته ای با ایران چه ویژگی هایی دارد و آیا شانس پذیرش آن از سوی تهران وجود دارد؟
ایران به غنی سازی اورانیوم نیاز ندارد. برای اهداف دفاعی ساخت موشک ها قابل پذیرش است اما موضوع این است که این موشک ها چه چیزی حمل می کنند و برد آنها چقدر است. مذاکره کنندگان برای ترغیب تهران به پذیرش این شرایط باید تضمین های امنیتی به ایران ارایه کنند. البته ارایه این تضمین ها آسان نیست و هزینه خواهد داشت. تنها در نظر گرفتن برخی پارامترهای قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل مشکل را حل نمی کند. این راه حل های سطحی شاید برای مدتی مشکل را به تاخیر بیاندازند، اما در عین حال آن را بزرگتر خواهند کرد.
