جبهه روسیه، چین، ونزوئلا و ایران به دنبال تجارت خارج از دلار

در حال حاضر حدود ۶۰ درصد اقتصاد دنیا بر روی تجارت با دلار استوار است. آمریکا ۵۰ درصد تولید جهان و ۷۰ درصد ذخایر طلا را در اختیار دارد. در طول چند دهه گذشته برخی از کشورها کوشیده‌اند از سایه دلار بعنوان ارز مسلط تجارت بیرون بیایند. اکنون روسیه، چین، ونزوئلا و ایران تلاش می‌کنند از سلطه دلار رهایی یابند. افزون بر آن کریس هدگس (Chris Hedges) روزنامه نگار و استاد مهمان دانشگاه پرینستون در کتابی (America: The Farewell Tour)  که اخیرا منتشر کرده پیش‌بینی کرده که امپراطوری آمریکا در یک تا دو دهه آینده فرو می‌ریزد. پایه این ادعا بر چه مبنایی است؟

کارگاه‌ها و پنل‌های «ِلفت فوروم»

هر ساله پلاتفرم چپ یا «لِفت فوروم» در فصل تابستان در نیویورک در سه روز که امسال از ۲۸ تا ۳۰ ژوئن است در بروکلین برگزار می‌شود. دهها گروه کار و پنل با نگاه آلترناتیو به کنکاش در مورد مسائل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و محیط زیستی می‌پردازند. امسال دو پنل در مورد موضوعاتی در پیوند با ایران است. یکی از آنها در مورد تحریم‌های ایران از زاویه سیاسی و اقتصادی با حضور دکتر رضا قریشی و دکتر حمیده صدیقی، بنام چالش آمریکا در سیاست‌های تحریمی است. پنل دیگر ایران و ونزوئلا: نقش چپ در محدودیت قدرت آمریکا با حضور دکتر بهرام زندی و دیگر سخنرانان آمریکایی است.

سقوط از اعتبار دهنده به کشوری مقروض

در سال ۱۹۸۵ آمریکا از یک کشور قرض دهنده تبدیل به یک کشور مقروض شد. ۵ سال قبل از این تاریخ ریگان بودجه نظامی آمریکا را افزایش داد و ۴ تریلیون دلار به قرض‌های آمریکا افزود. دکتر بهرام زندی معتقد است آمریکایی که در دهه ۶۰ میلادی بزرگترین اعتبار دهنده جهان بود در دهه ۸۰ میلادی به یک کشور مقروض تبدیل شد و ژاپن جای آنرا بعنوان کشور اعتباردهنده گرفت و چین هم با فاصله‌ای نزدیک به ژاپن قرار دارد: «کمبود بودجه آمریکا در نیمه دوم سال ۱۹۸۵ به ۳۱.۸ بیلیون دلار رسید. آمریکا هم اکنون ۷۲ تریلیون دلار مقروض است.»

بن مایه استدلال کسانی که سقوط امپراطوری آمریکا را پیش‌بینی می‌کنند بر دو پایه اقتصادی و سیاسی - نظامی استوار است. در زمینه اقتصادی خروج تدریجی کشورهای مختلف باعث تضیف دلار می‌شود. دکتر زندی می‌گوید: «جهان امروز پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی دیگر به قبول تنها یک ابرقدرت تن نمی‌دهد و می‌بینیم که جبهه‌های جدیدی مثل سازمان همکاری‌های شانگهای در مقابل آن قد علم کرده است.» از زاویه نظامی، وی بر این باور است که یکی از علل سقوط قذافی و صدام حسین این بود که هر دوی آنها تصمیم گرفتند از دلار خارج شوند و نفت را با یورو می‌فروختند. او پیش بینی می‌کند اگر ایران نیز این راه را درپیش بگیرد، احتمال سقوط آن از سوی آمریکا هست. عربستان سعودی از سال ۱۹۷۳ کلیه نفت خود را با دلار معامله می کند.»

دلار و سازمان همکاری‌های شانگهای

چین و روسیه بنیان‌گذار سازمان همکاری‌های شانگهای در سال ۱۹۹۶هستند. یکی از کارکردهای این سازمان به وجود آوردن قطبی در مقابل نفوذ ناتو و خروج قدم به قدم از تجارت با دلار است. روسیه پس از تهدیدات و تحریم‌های آمریکا یک سیستم پرداخت ملی را جانشین سویفت، ویزا و مسترکارت کرد. روسیه با اتحادیه اروپا با یورو معامله می‌کند. این کشور با هند، چین و ایران خارج از دلار معامله می‌کند. از اعضای دیگر این سازمان می‌توان از قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان، تاجیکستان، هند و پاکستان نام برد. دکتر زندی می‌گوید: «هند از روبل برای خریدهای دفاعی استقاده می‌کند و روپیه را جایگزین دلار در معامله با ایران پس از تحریم‌های یک جانبه آمریکا کرده است.» افزون بر آن هند و امارت متحده عربی معاملات دو جانبه خود را بدون دخالت دلار انجام می‌دهند. ترکیه نیز اعلام کرده است که به انحصار دلار در تجارت خود پایان می‌دهد و ارزهای غیر دلاری را در معاملات بین‌المللی با چین، روسیه، اوکراین و ایران به کار خواهد برد. ترکیه همکار دیالوگ رسمی در سازمان است. ایران به همراه کشورهایی مثل افغانستان و بلاروس عضو ناظر هستند.

دلار، ایران و ونزوئلا

جمهوری اسلامی سال‌هاست که تقاضای عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای را داده است. هر چند روسیه با عضویت ایران موافقت کرده است ولی چین بخاطر چالش‌های بین‌المللی ایران با عضویت دائم این کشور ملاحضاتی دارد. جمهوری اسلامی همه معاملاتش با دلار است ولی بخاطر تحریم‌ها مجبور شده است بدنبال ارزهای آلترناتیو باشد، با هند با ارز روپیه معامله می‌کند و درحال مذاکره با عراق برای تجارت پایاپای است. دیگر اعضای کشورهای همکاران دیالوگ رسمی، سریلانکا، ارمنستان، آذربایجان، نپال و کامبوج هستند. بالاخره ونزوئلا هم از سال ۲۰۱۷ بخاطر تحریم‌های آمریکا مجبور شد نفت خود را خارج از دلار بفروشد و پترو را که یک ارز اینترنتی است جایگزین دلار برای فروش در بازار کند.

نظام چند ارزی

دلار بعنوان ارزی که آمریکا می‌تواند هژمونی خود را در اقتصاد جهانی اعمال کند، نگریسته می‌شود. از دهه ۶۰ میلادی گفتمان «پایین کشیدن» دلار وجود داشت. دکتر رضا قریشی استاد اقتصاد سیاسی معتقد است امروزه به لطف کاهش نسبی توان اقتصادی آمریکا، قدرت گرفتن چین و سیاست «خاک پاشی به چشم همه»، آقای ترامپ و همینطور پیدایش ارزهای اینترنتی مثل بیت کوین، امکان حذف دلار بعنوان ارز پایه، بیشتر از هر زمان دیگر محتمل است. وی ادامه می‌دهد: «اما حتی امروز من شانس جایگزینی دلار با ارز دیگری را کمتر از ۵۰ درصد می‌دانم، نه اروپا حاضر است یورو را جایگزین دلار کند و نه چین می‌خواهد با یوان جانشین دلار شود. احتمال یک نظام چند ارزی بیشتر است.»