هفته گذشته خبرگزاری اینترفاکس روسیه خبری مبنی بر سفر وزیر دفاع ایران به همراه گروهی از همراهانشان به مسکو جهت مذاکره با همتایان روس خود به‌منظور خرید سامانه‌های پدافندی اس-۴۰۰ منتشر کرد.

روز گذشته نیز فیلمی از این هیئت به ریاست وزیر دفاع، امیر حاتمی منتشر شد  که بازدید آن‌ها از سامانه‌های پدافندی اس-۴۰۰ و پنتسیر اس۱ ارتقا یافته در جریان نمایشگاه ارتش ۲۰۲۰ در نزدیکی شهر مسکو نشان می‌داد که نشانگر این بود که ادعای مطرح‌شده توسط رسانه‌های روسی مبنی بر حضور هیئت ایرانی به‌منظور مذاکره جهت خرید سامانه‌های پدافندی جدید از روسیه صحت دارد.

خرید اس-۳۰۰پی ام یو-۲ از روسیه

در سال ۱۳۸۶ و به دنبال حمله هوایی  نیروی هوایی اسرائیل به یک رآکتور هسته‌ای در دست ساخت در استان دیرالزور سوریه در شهریورماه آن سال، مقامات جمهوری اسلامی به‌منظور جلوگیری از حملات مشابه به تأسیسات هسته‌ای ایران بخصوص در بوشهر و نطنز، چهار سامانه اس-۳۰۰پی ام یو-۱ به‌مبلغ یک میلیارد دلار از روسیه خریدند.

به دلیل فشارهای ایالات‌متحده بر روسیه به دنبال تحریم‌های تسلیحاتی مصوب شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران، تحویل این سامانه‌ها به ایران تعلیق شد و مقامات جمهوری اسلامی تهدید کردند که علیه روسیه در دادگاه لاهه شکایت خواهند کرد.   این قرارداد در سال ۱۳۸۹ توسط روسیه به‌طور یک‌جانبه لغو شد.

سرانجام در سال ۱۳۹۳ و به دنبال توافق هسته‌ای و کاهش فشارهای سیاسی دولت ایالات‌متحده بر روسیه، وزارت دفاع ایران موفق شد تا قرارداد جدیدی منعقد کند برای خرید چهار سامانه اس-۳۰۰ پی ام یو-۲ به جای نمونه‌های قدیمی‌تر که قرارداد خریدشان لغو شده بود.

یک سال پس از آن در فروردین‌ماه ۱۳۹۵ چهار آتشبار سامانه پدافندی برد بلند اس-۳۰۰ پی ام یو-۲ سفارش داده شده با استفاده از کشتی به بندر انزلی منتقل و پس از ترخیص از گمرک در تاریخ ۲۳ فروردین‌ماه به فرماندهی نیروی پدافند هوایی ارتش (پداجا) در تهران تحویل شدند.

پس از مدتی سامانه‌های مورد نظر در شهرهای تهران، اصفهان و بوشهر مستقر شدند تا بتوانند در کنار سامانه‌های پدافندی فرسوده و غیرقابل‌اعتماد اس-۲۰۰وی ئی که از سال ۱۳۷۰ شمسی در خدمت بودند به حراست از حریم هوایی ایران بپردازند.

آموزش خدمه سامانه‌های اس-۳۰۰پی ام یو-۲ تا دی‌ماه سال ۱۳۹۵ ادامه یافت و متعاقباً پس از پایان آن، یک رزمایش به نام دماوند در روز ۱۴ اسفندماه در سمنان برگزار شد تا خدمه اقدام به شلیک موشک‌های هوا به سطح علیه اهداف پروازی چون پهپادهای کرار نمایند.

متعاقباً، پس از رزمایش، چهار سایت دائمی پداجا مجهز به سامانه اس-۳۰۰پی ام یو-۲ در فرودگاه مهرآباد تهران، منطقه خاوران تهران، پایگاه ششم شکاری یاسینی در بوشهر و پایگاه هشتم شکاری بابایی (خاتمی) در اصفهان دایر شد تا از این شهرهای مهم، پایگاه‌های هوایی و تأسیسات نظامی پیرامون آن‌ها و همچنین سایت‌های هسته‌ای بوشهر و نطنز محافظت کند.

استقرار اس-۳۰۰ پی ام یو-۲ تنها در سه نقطه از ایران

هر آتشبار سامانه پدافندی اس-۳۰۰پی ام یو-۲ متشکل از چهار پرتابگر عمودی چهارتایی موشک با قابلیت حمل و شلیک چهار موشک سطح به هوا از یک نوع و یا چند نوع مختلف برای اهداف مختلف است.

به‌عنوان مثال موشک سوخت جامد و هدایت نیمه فعال راداری ۴۸ ان ۶ئی ۲ این سامانه می‌تواند بر ضد اهداف پروازی از موشک‌های بالستیک با سرعت حداکثر ۹ ماخ تا هواپیماهای نظامی در حداکثر ۲۰۰ کیلومتر برد استفاده شود.

هر آتشبار اس-۳۰۰ پی ام یو-۲ مجهز  به یک پست فرماندهی متحرک، یک خودروی مورد استفاده خدمه جهت جابجایی در بخش‌های مختلف سایت پدافندی، یک رادار آشکارساز اهداف پروازی به نام ۳۰ ان ۶ ئی ۲  موسوم به «سنگ قبر»، یک رادار جستجوگر و کشف اهداف پروازی ۶۴ان۶ئی۲ موسوم به «پرنده بزرگ»، یک رادار سه‌بعدی هشدار زودهنگام ۹۶ام۶ئی موسوم به «سینی پنیر»، یک اتاقک برای کاربران سامانه‌های راداری و پرتابگرهای موشک، دو جرثقیل جهت نصب محفظه‌های موشک بر روی پرتابگرها، دو دستگاه تبدیل جریان برق و یک دستگاه مولد برق ۲۰۰ کیلووات دیزلی است.

هر سایت دائمی اس-۳۰۰پی ام یو-۲ مجهز به صفحات سیمانی است که این تجهیزات به‌خصوص چهار پرتابگر چهارتایی موشک‌ها، سه رادار و پست فرماندهی متحرک بر روی آن‌ها قرار گیرند تا از استهلاک لاستیک‌های آن خودداری و در صورت بروز درگیری نظامی سریعاً جابه‌جا شوند.

همچنین دو سکو جهت قرار گرفتن رادارهای پرنده بزرگ و سنگ‌قبر این سامانه ایجاد می‌شود که حدود ۴ متر بالاتر از سطح زمین قرار می‌گیرند. نخستین سایت دائم در پایگاه پداجا در منطقه خاوران تهران در شهریور و مهر ۱۳۹۵ ساخته شد و از آذرماه همان سال پذیرای یک آتشبار شد.

پس از سایت خاوران، دومین سایت دائم اس-۳۰۰پی ام یو-۲ در مهرماه ۱۳۹۵ این بار در غرب فرودگاه مهرآباد ساخته شد و پس از تکمیل پذیرای یک آتشبار در دی‌ماه همان سال شد.

سومین سایت دائم اس-۳۰۰پی ام یو-۲ در پایگاه ششم شکاری بوشهر در اردیبهشت ۱۳۹۶ ساخته شد و از خردادماه همان سال پذیرای یک آتشبار شد و در نهایت سایت چهارم در پایگاه هشتم شکاری اصفهان در تیرماه ۱۳۹۶ دایر و از مردادماه همان سال آخرین سامانه به آنجا منتقل شد. البته آتشبار سابت بوشهر از بهار سال گذشته به منطقه امیدیه در جنوب‌غرب ایران منتقل شده است.

خردادماه هرسال به مناسبت سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای در مراسم سالگرد مرگ روح‌الله خمینی در بهشت‌زهرای تهران، سه پرتابگر و سه رادار متعلق به آتشبار مستقر در فرودگاه مهرآباد از طریق زمینی به یک سایت پدافندی سامانه مرصاد پداجا در ضلع جنوبی بهشت‌زهرا منتقل می‌شود تا از این منطقه در برابر تهدیدات ناشی از حمله هوایی محافظت کند. همچنین مردادماه هر سال و به مناسبت سفرهای دوهفته‌ای آیت‌الله خامنه‌ای به شهر مشهد و اقامت او در کاخ ملک‌آباد، دو پرتابگر و سه رادار آتشبار مستقر در مهرآباد به فرودگاه بین‌المللی مشهد منتقل شده  تا از این شهر و باغ ملک‌آباد در برابر حملات هوایی در زمان حضور وی محافظت نمایند.

نیازمندی به خرید اس-۴۰۰

در سال ۱۳۹۴، مقامات روسیه به ایران پیشنهاد فروش چهار آتشبار سامانه اس-۴۰۰ به جای اس-۳۰۰پی ام یو-۲ را دادند. اما به علت تعجیل ایران در دریافت سامانه‌های پدافندی برد بلند و همچنین احتمال تأخیر در ساخت و تحویل اس-۴۰۰، تصمیم به خریداری سامانه قدیمی‌تر اس-۳۰۰پی ام یو-۲ گرفته شد زیرا تعداد چهار آتشبار آن‌که به سفارش وزارت دفاع سوریه ساخته شده بودند اما به دلیل تحریم‌ها از تحویلشان به نیروی پدافند هوایی ارتش عربی سوریه خودداری به عمل آمده بود به‌طور آماده در روسیه موجود بودند و ایران می‌توانست سریعاً پس از عقد قرارداد آن‌ها را تحویل بگیرد.

چهار آتشبار اس-۳۰۰پی ام یو-۲ به‌طورقطع جوابگوی نیاز پداجا به سامانه‌های پدافندی برد بلند جهت محافظت از سرتاسر ایران و یا حداقل شهرهای پرجمعیت و مناطقی که در آن اماکن، پایگاه‌ها و تأسیسات راهبردی قرار دارند به‌طور طولانی‌مدت نبوده و از سال ۱۳۹۷ مقامات لشکری ایران در ملاقات رسمی‌شان با همتایان روس از نیاز به خرید سامانه‌های پدافندی اس-۴۰۰ سخن به میان آورده‌اند. سرانجام پس از دو سال، به نظر می‌رسد که مقامات ایرانی بخصوص وزیر دفاع مذاکرات جدی جهت خرید حداقل چهار آتشبار اس-۴۰۰ از روسیه را آغاز کرده‌اند، آتشبارهایی که می‌توانند با استقرار در شهرهای مشهد، تبریز، شیراز و بندرعباس به محافظت از پایگاه‌های هوایی، دریایی، موشکی و تأسیسات حیاتی ایران بپردازند.

خرید و تحویل سامانه‌های پدافندی اس-۳۰۰پی ام یو-۲ در سال ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ موجب نگرانی کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای شد زیرا امکان انجام حملات هوایی و بخصوص تهاجم عمقی به حریم هوایی ایران و مورد هدف قرار دادن تأسیسات نظامی و غیرنظامی در شهرهای بزرگی چون تهران، اصفهان و بوشهر را از نیروهای هوایی کشورهایی چون اسرائیل سلب می‌کرد. متعاقباً خرید سامانه‌های اس-۴۰۰ توسط ایران باعث دوچندان شدن نگرانی‌های این کشورها به علت ناتوانی بیش‌ازپیش در انجام آسان حملات هوایی علیه تأسیسات نظامی و زیرساخت‌های ایران می‌شود و انتظار آن می‌رود که اعتراض شدید آن‌ها و بخصوص دولت ایالات‌متحده آمریکا را به همراه داشته باشد.