سرانجام، نخستین بارقه واقعی امید!  در حالی که همه‌گیری کرونا همچنان در سطحی گسترده ادامه دارد و تاکنون دست کم ۱.۲ میلیون نفر از عوارض آن جان سپرده‌اند، خبر تولید واکسنی موثر نقطه عطفی مهم در مبارزه علیه کووید-۱۹ محسوب می‌شود. این لحظه‌ای است که جهان سخت در انتظار آن بود. 

شرکت تولید داروی «فایزر» و شریک آلمانیش «بیونتک» نخستین موسسه‌های جهانند که به این مرحله از مسابقه تولید واکسن کرونا رسیدهاند. طبق داده‌های منتج از تحلیل‌های مقدماتی، داوطلبانی که در آزمایش آن‌ها شرکت کرده‌اند تا ۹۰ درصد در مقابل ویروس کرونا مصونیت پیدا کرده‌اند، بدون آن که هیچ باشه گونه موردی از فقدان ایمنی در تلقیح این واکسن مشاهده شود؛ همه نشانه‌ها در مورد این واکسن مثبت است. 

البته هشدارهایی نیز در مورد آن داده شده است. هیچ‌کس جز تیم پژوهشگران و دانشمندان به این اطلاعات دسترسی ندارند. دیگر دانشمندان و کارشناسان هم آن را مطالعه و در موردش اظهارنظر نکرده‌اند… و با توجه به این که مرحله سوم آزمایشات گسترده فایزر همچنان در جریان است، این احتمال وجود دارد که میزان تاثیر نهایی واکسن (که در حال حاضر ادعا می‌شود) کاهش یابد. به همین گونه معلوم نیست مدت تاثیر واکسن در مقابل ویروس چه اندازه است. 

این‌ها سؤال‌هایی هستند که باید ظرف هفته‌ها و ماه‌های آینده به آن پاسخ داده شود. اما فعلا جای خوشوقتی است. در میان ناهنجاری‌ها و مصائب سال ۲۰۲۰، بی‌تردید به نظر می‌آید گام نخست به سوی نوری که در آخر تونل سیاه دیده می‌شود، برداشته شده است. 

از این واکسن چه می‌دانیم؟ 

فایزر می‌گوید این واکسن تا ۹۰ درصد از ابتلا به ویروس کرونا جلوگیری می‌کند. تحلیل‌های مقدماتی تاکنون ۹۴ مورد عفونت در مرحله سوم آزمایشات فایزر را که در آن ۴۴ هزار نفر در آمریکا و پنج کشور دیگرشرکت کرده‌اند، ردیابی کرده است. 

بنا به اعلامیه روز دوشنبه، سیاه‌پوستان، آسیایی‌ها و دیگر اقوام اقلیت هم در مقابل این واکسن واکنش مثبت نشان داده‌اند. اقلیت‌های نژادی و سیاه‌پوستان در مقایسه با سفیدپوستان بسیار بیشتر در معرض عواقب ابتلا به کووید-۱۹ بوده‌اند. 

اما هیچ نشانه‌ای حاکی از این که این واکسن از روند سرایت ویروس جلوگیری می‌کند وجود ندارد. بنابراین، مردم همچنان ویروس کرونا را به یکدیگر منتقل می‌کنند اما عارضه‌ای از خود نشان نمی‌دهند. این عاملی بسیار مهم در کاهش موارد ابتلا به عوارض سخت کرونا و برداشتن فشار از روی خدمات بهداشتی است. 

فایزر می‌گوید مصونیت حاصل از این واکسن پس از ۲۸ روز و دو دوز تلقیح آن به وجود می‌آید. 

و سرانجام این که می‌دانیم این واکسن بی‌خطر است. فایزر و بیونتک می‌گویند هیچ موردی از نگرانی در مورد خطرات واکسن و واکنش منفی در مقابل آن مشاهده نشده است. 

از این واکسن چه نمی‌دانیم؟ 

این که مصونیت ناشی از تلقیح واکسن چه مدت طول می‌کشد. در این مرحله نمی‌توان گفت مصونیت ناشی از واکسن تا چه مدتی در بدن باقی می‌ماند. شش ماه؟ هشت ماه؟ یک سال؟ بسیاری از کارشناسان پیش‌بینی کرده‌اند که احتمالا واکسن کرونا باید به ویژه در سالمندان که سیستم ایمنی صعیف‌تری دارند، تجدید شود.  

افزون بر این، نمی‌دانیم واکنش ایجاد مصونیت آن در بدن جوامع مختلف چگونه عمل می‌کند. کارشناسان و دولت‌ها به ویژه علاقه‌مندند بدانند تاثیر این واکسن در بدن افراد بالای ۶۰ سال چیست.  

به همین گونه، کارشناسان گفته‌اند تاثیر واکسن روی توانایی سرایت ویروس در میان جوامع تا هنگامی که به جریان نیفتاده و داده‌های مرتبط به آن جمع‌آوری نشده است، امکان‌پذیر نیست. 

در عین حال از میزان تاثیر این واکسن هم اطمینان نداریم. مرحله سوم این آزمایش همچنان ادامه دارد. فایزر می‌گوید بررسی نهایی داده‌های موجود را پس از ثبت ۱۶۴ مورد عفونت در میان داوطلبان انجام خواهد داد. 

این آمار به هیات نظارت بر واکسن، تصویر روشن‌تری از موثر بودن آن می‌دهد، اما این احتمال هم وجود دارد که شاخص تاثیر این واکسن در هفته‌های آینده کاهش یابد. فایزر می‌گوید انتظار دارد تا اوایل ماه دسامبر به حدنصاب لازم دست یابد.  

گام بعدی چیست؟ 

هنگامی که موارد عفونت به حد لازم رسید، کلیه اطلاعات مربوط به آن در اختیار اداره نظارت بر دارو و غذای آمریکا قرار خواهد گرفت که مجوز عرضه واکسن را به بازار صادر کند. پیش‌تر فایزر گفته بود تقاضانامه خود را به اداره استفاده اضطراری داروی ایلات متحده تسلیم خواهد کرد تا داده‌های مرتبط با واکسن سریع‌تر مورد بررسی قرار گیرد.  

اگر استفاده از واکسن جدید تایید شود، فایزر به سرعت روند تولید و عرضه آن را به بازارهای جهانی تسریع خواهد کرد که انتظار می‌رود تا نتیجه نهایی چند ماه به طول بیانجامد. 

فایزر قصد دارد در طول سال ۲۰۲۱ مجموع ۱.۳ میلیارد دوز این واکسن را در سطح جهانی تولید و عرضه کند

واکسن کرونا در ابتدا کمیاب و جیره‌بندی شده و اولویت تلقیح آن به کارکنان بخش‌های درمانی و کسانی که در خط مقدم تماس با ویروس هستند، داده خواهد شد. 

آیا باید در انتظار چالش‌هایی در روند توزیع واکسن در سطح جهانی بود؟ 

قطعا! در تولید واکسن فایزر از فناوری موسوم به «ام آر ان اِی» استفاده شده که شامل تزریق بخشی از مختصات ژنتیک ویروس در بدن انسان است که شاخک‌های پروتئینی ویروس کرونا را تکثیر کرده است و در نتیجه نظام ایمنی بدن را تحریک می‌کند. اما این گونه واکسن بسیار بی‌ثبات است و باید در دمای زیر ۸۰ درجه سانتیگراد نگاه‌داشته شود. این امر نقل و انتقال و ذخیره آن را دشوار و پرهزینه می‌کند.  

اندرو هیل، پژوهشگر در بخش فارماکولوژی دانشگاه لیورپول می‌گوید: «این (مشکل) چالش‌های تدارکاتی عمده‌ای در راه تلقیح واکسن در خارج از شهر‌های عمده و کشورهای کمدرآمد یا با درآمد متوسط به وجود می‌آورد.»  

زندگی عادی در چه زمانی به بریتانیا بازخواهد گشت؟ 

به گفته سِر جان بِل، یکی از اعضای هیات علمی مشاورات اضطراری دولت، زندگیِ تا حدی عادی تا بهار سال آینده رفته‌رفته به بریتانیا باز خواهد گشت. 

سر جان که دارای کرسی استادی در دانشکده پزشکی دانشگاه آکسفورد است می‌گوید: «احتمالا نخستین کسی هستم که چنین چیزی را می‌گویم اما این را با قدری اطمینان می‌گویم.» 

پرفسور دیوید نابارو، فرستاده ویژه سازمان بهداشت جهانی مرتبط با کووید-۱۹ در ارزیابی‌های خود به این اندازه خوش‌بین نیست. 

او می‌گوید: «حتی اگر در آینده نزدیک واکسن کرونا به بازار عرضه شود، ما همچنان برای ماه‌ها با ویروس به عنوان یک خطر دائمی روبه‌رو خواهیم بود. واکسن کمک می‌کند اما أوضاع را به کلی تغییر نمی‌دهد.» 

پیتر هوربی، استاد عفونت‌های نوین در دانشگاه آکسفورد نیز می‌گوید: «پیش از آن که واکسن (أوضاع) را به گونه‌ای موثر تغییر دهد، راه بسیار بسیار درازی در پیش است.» 

دفتر نخست وزیری بریتانیا گفته است انتظار دارد تا پیش از پایان سال جاری میلادی به ۱۰ میلیون دوز واکسن فایزر دسترسی پیدا کند که به معنی آن است که می‌توان پنج میلیون نفر (هر یک دو دوز) را واکسینه کرد. قرار است ۳۰ میلیون دوز دیگر نیز در طول سال ۲۰۲۱ در بریتانیا توزیع شود. 

نخستین واکسن‌ها طبق راهبرد دولت به کارکنان مراکز درمانی در خط مقدم مبارزه با ویروس کرونا و اقشار آسیب‌پذیر جامعه تلقیح خواهد شد. 

اگر واکسن دانشگاه آکسفورد نیز موثر اعلام شود، بریتانیا به ۶۰ میلیون دوز دیگر واکسن دسترسی پیدا خواهد کرد، اما تولید و توزیع این واکسن هم مدتی به طول خواهد انجامید (همچنین با فرض تعدد واکسن‌ها، این سؤال مطرح است که کدام قشر از جامعه به کدام نوع واکسن دسترسی خواهد داشت).  

به هر صورت، این تصور که بریتانیایی‌ها تا فصل بهار در مقابل ویروس کرونا واکسینه خواهند شد، بعید است. اما این امیدواری وجود دارد که پیامد همه‌گیری بر زندگی روزمره مردم تا تابستان آینده کاهش یابد. 

برتری فناوری به کار گرفته شده در واکسن فایزر چیست؟ 

در این نوع واکسن برای ایجاد «ام آر ان ای» به استفاده و حضور ویروس کرونا نیازی نیست که به معنی امکان تولید سریع آن است. در نتیجه، واکسن‌های «ام آر ان ای» به عنوان راه حلی بالقوه سریع برای مقابله با بیماری‌های عفونی است.  

به فرض، این واکسن‌ها را می‌توان همچنین در مقابل موتاسیون یا جهش ژنتیکی ویروس نسبتا به سرعت ترمیم و تغییر داد. 

واکسن‌های «ام آر ان ای» همچنین نسبت به واکسن‌های سنتی ارزان‌تر است اما هردو می‌توانند در مقابله با کووید-۱۹ نقشی مهم ایفاء کنند. 

خبر خوش دیگری در راه است؟ 

بله. واکسن‌های دیگری از جمله واکسن «مدرنا» نیز در جریان تولید است که از همان فناوری فایزر استفاده کرده‌اند. انتظار می‌رود آن‌ها نیز به زودی مرحله سوم آزمایشات خود را تکمیل کنند. 

با توجه به این، کارشناسان اطمینان دارند در آینده بیش از یک واکسن قابلیت ایجاد مصونیت را در مقابل ویروس کرونا خواهد داشت. 

ریچارد هَچِت، مدیرعامل نهاد موسوم به «ائتلاف برای ابتکارات و تدارکات مرتبط با همه‌گیری» می‌گوید: «به اعتقاد ما این نتایج مقدماتی همچنین احتمال موفقیت واکسن‌های دیگر کووید-۱۹ را که از همان روش‌ها استفاده کرده‌اند، افزایش می‌دهد.» 

سِر جان بل نیز می‌گوید: «این احتمال موفقیت دیگر واکسن‌ها را افزایش می‌دهد. دلیلی نمی‌بینم که اکنون نتوانیم از مجموعه‌ای واکسن خوب بهره‌مند شویم.»