صائب عریقات، چهره کهنه‌کار فلسطینی‌ها در عرصه مذاکرات صلح، روز چهارشنبه هنگام غروب در زادگاهش، اریحا، به خاک سپرده شد. صدها نفر در مراسم یادبود و تشیع‌جنازه‌اش شرکت کردند.
آقای عریقات یک روز پیش از آن در سن ۶۵ سالگی در بیمارستان هاداسای عین کرم در بیت‌المقدس جان سپرده بود. او سه هفته با ویروس کرونا دست و پنجه نرم کرد.
دکتر سالم عریقات یکی از دو دختر دوقلوی صائب عریقات، در وصف پدر گفت: «خطاب به تمام مردم فلسطین می‌گویم که پدر من پدر شما هم هست؛ او پدر آرمان فلسطین بود.»
برای بسیاری از مردم اسرائیل، به خصوص در دهه ۱۹۹۰، عریقات چیزی شبیه یک پل بود. تسلطش بر انگلیسی، قابلیتش برای صحبت با همه، مهارتش در حرکت از حمله به دفاع و برعکس باعث شده بود دیپلماتی نادر باشد که نظیرش در فلسطین و اسرائیل کم پیدا می‌شد. به نظر می‌آمد هم نیاز طرف مقابل را می‌فهمد و هم با آمال، نگرانی‌ها و امیدهایش همدلی می‌کند.
اهود اولمرت، نخست‌وزیر سابق اسرائيل، درباره عریقات گفته بود: «در نمایندگی آرمان فلسطین طبق تفکر و اصول خودش درنگ نمی‌کرد. اما این‌کار را با احترام و افتخار انجام می‌داد.»
عریقات سال‌ها عضو حزب ناسیونالیست فتح بود. او در ضمن دبیر کل سازمان آزادی‌بخش فلسطین (ساف) و از نزدیک‌ترین‌ها به یاسر عرفات، رهبر سابق سازمان و جانشین او، محمود عباس، رئیس کنونی دولت فلسطین بود. اما گاه به نظر می‌رسید که عریقات فقط مترجم حرف‌های عرفات و عباس (که برای اسرائیلی‌ها به نظر سرسخت می‌آمد) نیست. انگار می‌خواهد تبلوری باشد از خواست بسیاری از مردم فلسطین و اسرائيل برای شتاب بخشیدن به صلح و عادی‌سازی روابط.
به عریقات حمله می‌کردند که موضع حداکثرطلبی دارد. او اما می‌گفت هدفش پایداری بر اصول است.
عریقات از زمان مذاکرات مادرید سال ۱۹۹۱ تا پایان عمرش پای ثابت تیم مذاکره فلسطینی‌ها بود. زندگی و حرفه‌اش انگار تصویری از تخاصم اسرائیل و فلسطین و تلاش برای صلح بود: امیدبخش، نومیدکننده، اصول‌مند، زیگزاگی و حالا راکد و متوقف.
او به ارزش توافق اسلو و تلاش صادقانه اسحاق رابین که در ۴ نوامبر ۱۹۹۴ ترور شد، باور داشت. همین یک ماه پیش بود که عریقات سخنانی تکا‌ن‌دهنده در بزرگداشت رابین به زبان آورد.
در دوره بعدی، از سال ۱۹۹۹ به این طرف، او در نشست‌های متعددی با مقامات اسرائيل و آمریکا شرکت کرد و به دنبال رسیدن به آرمان دیرین تشکیل دولت فلسطینی بود. اوج آن مذاکرات، نشست‌های صلح کمپ دیوید ۲۰۰۰ و طابای ۲۰۰۱ بودند که هر دو بی‌نتیجه ماندند. اسرائیلی و فلسطینی‌ها هر دو سماجت طرف مقابل را مورد انتقاد قرار دادند. اردوگاه صلح در اسرائیل از هم پاشید و انتفاضه دوم درگرفت.
عریقات بعدها به تلخی در مورد ایهود باراک، نخست‌وزیر وقت اسرائیل و نشست کمپ دیوید ۲۰۰۰ سخن گفت. او از این گفت که رسیدن به نتیجه نهایی در آن نشست ممکن بود اما «مشکل باراک این‌جا بود که می‌خواست تصمیم‌گیرنده نهایی باشد. مذاکرات این‌گونه جواب نمی‌دهند. در پایان او تقصیر را انداخت گردن فلسطینی‌ها. همین باعث شد روند صلح نابود شود.»
عریقات سپس شاهد مرگ عرفات و از دست رفتن نوار غزه بود که از سیطره ساف خارج شد و به دست حماس افتاد. با این همه هرگز امیدش را از دست نداد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
آخرین تلاش واقعی زمانی بود که ایهود اولمرت کوشید تخاصم را برای همیشه حل کند. این نخست‌وزیر اسرائیل بعدها در میان اتهامات رشوه‌گیری و جعل مجبور به استعفا شد. این‌دفعه اما ناکامی به جای این‌که حاصل مذاکرات باشد حاصل این واقعیت بود که اولمرت قدرت اخلاقی و سیاسی لازم را برای رقم زدن توافق نداشت.
عریقات در سال ۲۰۱۰ در سندی نوشت: «ناکامی تلاش‌های دیپلماتیک و سیاسی برای رسیدن به توافق بین تشکیلات خودگردان فلسطین و اسرائیل باعث می‌شود رهبری فلسطین مبارزه برای راه‌حل دو دولتی را کنار بگذارد، توافق اسلو را لغو کند و مبارزه برای برپایی دولت دوملتی را آغاز کند.»
عریقات در این سند هشدار می‌دهد که چون در اسرائیل تحت رهبری نخست‌وزیر جدید، بنیامین نتانیاهو، خبری از تحولات سیاسی نیست و در فلسطین نیز حماس ظهور کرده است، مردم فلسطین شاید مجبور شوند مبارزه خود را برای استقلال سیاسی کنار بگذارند و آرمان تک‌دولت دوملیتی را پیش بگذارند. عریقات در این مقاله از نارضایتی خود از میانجی‌گری آمریکایی‌ها و این‌که همیشه بیشتر متمایل به اسرائيل بوده‌اند، نیز سخن می‌گوید.
به بن‌بست خوردن مذاکرات صلح از زمان انتخاب نتانیاهو در سال ۲۰۰۹ به این معنی است که چهره‌هایی مثل عریقات که همیشه دنبال مذاکره بودند، به نومیدی کشانده شدند. برخی اسرائیلی‌ها راجع به فلسطینی‌ها می‌گفتند که آن‌ها «هرگز فرصتِ فرصت‌سوزی را از دست نمی‌دهند». آقای اولمرت در مقابل می‌گوید: «بعضی اسرائیلی‌ها اصلا چنین فرصت‌هایی را به رسمیت نمی‌شناسند.»
مرگ عریقات نمادی است از زوال روند صلح. ویروس کرونا که گرفت، او را به بیمارستانی در بیت‌المقدس غربی منتقل کردند. دنیاگیری ویروس کرونا نمادی است از ناکامی‌های اجتماعی و سیاسی کشور و کوتاهی‌های نظام خدمات درمانی. عریقات در حالی درگذشت که نتیجه تلاش عمر خود را ندید. اما بار دیگر طنز تلخ تاریخ به میان می‌آید: عریقات درست در زمانی درگذشت که جو بایدن به ریاست‌جمهوری آمریکا انتخاب شد تا فلسطینی‌ها امیدوار به گشودن راهی جدید به سوی مذاکرات باشند.
در سال ۲۰۰۸ که مذاکرات صلح به رهبری اولمرت ناکام ماند، برخی سیاستمداران هر دو طرف می‌گفتند پنجاه سال دیگر طول می‌کشد تا روند صلح دوباره فعال شود. اما امید نیز مثل طنز تلخ تاریخ گاه در غافلگیرکننده‌ترین دوران ظاهر می‌شود.
