آیا سناریوی خلیج تونکن در خلیج فارس تکرار می‌شود؟

در اوت سال ۱۹۶۴ قایق‌های دریایی ویتنام به ناو جنگی مادوکس آمریکایی، در خلیج تونکن، حمله کردند که منجر به جنگ و مبادله آتش میان ویتنام و آمریکا شد و در اثر آن ۴ نفر از نیروی دریایی ویتنام کشته و شش نفر دیگر زخمی شدند. در پی آن آمریکا اقدام به بمباران ویتنام شمالی کرد.

ماجرای خلیج تونکن، شباهت‌های زیادی به ماجرای خلیج فارس دارد که میان ایران و دشمنان غربی‌اش رخ داده و به زودی از تصادم میان آمریکا و ایران، فراتر رفته بریتانیا را نیز در بر می‌گیرد.

بالا گرفتن نزاع در خلیج فارس

رویارویی نخست میان واشنگتن و تهران به طور جزئی زمانی رخ داد که ایران در تنگه هرمز و دریای عمان نفتکش‌های اماراتی، سعودی، نروژی و دانمارکی را مورد حمله قرار داد. شبیه به کاری که در دهه هشتاد قرن گذشته در جریان جنگ اول خلیج فارس انجام می‌داد. پس از آن در ماه ژوئیه جاری‌، توقیف نفتکش گریس ۱ ایرانی که به سوریه نفت می‌برد، توسط نیروهای دریایی بریتانیا در سواحل جبل الطارق، به وقوع پیوست. در پی آن تنش میان لندن و تهران شدت پیدا کرد و فرمانده سپاه محسن رضایی در توئیتی تهدید کرد که اگر بریتانیا نفتکش ایرانی را رها نکند، ایران اقدام به توقیف یک نفتکش بریتانیایی خواهد کرد. از طرف دیگر بریتانیا اعلام کرد که برای محافظت از امنیت کشتیرانی، حضور نظامی خود را با اعزام متناوب دو ناوگان جنگی در خلیج فارس، تقویت خواهد کرد.

وقتی این حوادث را با حادثه سرنگونی پهپاد آمریکایی توسط ایران و تلاش آن برای جلوگیری از عبور نفتکش بریتانیایی در تنگه هرمز، کنار هم قرار دهیم، با حادثه خلیج تونکن، قابل مقایسه می‌شود.

خلیج تونکن ۱۹۶۴

پس از حمله نیروهای دریایی ویتنام شمالی به ناوگان آمریکایی «مادوکس» در خلیج تونکن، در ۱۹۶۴ رئیس جمهور وقت آمریکا، لیندون جانسون، پس از اخذ موافقت از مجلس سنا، دستور حمله هوایی و زمینی بزرگی را به ویتنام شمالی صادر کرد. این حمله سر‌آغاز جنگی شد که تا یک ده ادامه یافت و ۳ میلیون نفر از ویتنامی‌ها و ۵۷ هزار نفر از سربازان آمریکایی، قربانی گرفت و منتهی به شکست آمریکا شد.

وقتی میان اوضاع و شرایط سیاسی داخلی آمریکا در آن زمان و زمان کنونی، مقایسه می‌کنیم، می‌بینیم که در آن زمان رئیس جمهور جانسون به‌خاطر انتخابات، اقدام به جنگ کرد، در حالی که در زمان کنونی، رئیس جمهور ترامپ، نیاز دارد به‌ خاطر انتخابات ۲۰۲۰ از جنگ خود داری کند. در عمل هم دیده می‌شود که وی به‌رغم فشارهای برخی از اعضای دولت‌اش، تمایلی به جنگ نشان نمی‌دهد. بریتانیا هم بدون اشاره آمریکا اقدام به جنگ نخواهد کرد. گذشته از این‌که بریتانیا در اثر خروج از اتحادیه اروپا درگیر مشکلات سیاسی داخلی است و در وضعیتی قرار ندارد که وارد یک جنگ تازه در منطقه شود. چنان‌چه روز شنبه جرمی هانت، وزیر خارجه انگلیس به همتای ایرانی خود، پیام فرستاد که اگر تضمین داده شود که نفتکش گریس ۱ به سوریه نخواهد رفت، بریتانیا آن را رها خواهد کرد.

احتمال درگیری نظامی

اما با توجه به تجمع و حضور نیروهای آمریکایی و بریتانیایی، در خلیج فارس که شامل شش ناو هواپیمابر مجهز با ۵۰ هواپیمای جنگی، موشک‌های پاتریوت، بمب‌افکن‌های ب ۵۲ و سلاح‌های هسته‌ای است و با توجه به چهار حادثه‌ای که در دو ماه گذشته به وقوع پیوست، امکان درگیری و رویارویی از احتمال دور نیست.

پول بیلار، عضو ارشد «مرکز مطالعات امنیتی» دانشگاه جورج واشنگتن و عضو «مرکز ژنو برای مطالعات سیاسی امنیتی» در این باره می‌گوید: «شباهت حیرت انگیزی میان حالت کنونی و آنچه نیم قرن پیش رخ داده است وجود دارد و با توجه به گذشته مشاور امنیت ملی، جان بولتن، در سیاسی کردن صریح سازمان اطلاعات، تکرار سناریوی تونکن محتمل است.»

در حالی که ایران و ایالات متحده آمریکا، هر دو تأکید می‌کنند که تمایلی برای آغاز جنگ ندارند، اما ناظران و تحلیل‌گران، اتفاق نظر دارند که استناد به این‌گونه اظهارات برای پیش‌بینی آینده، برداشتی سطحی و کوتاه نظرانه است.

یکی از آگاهان سیاسی ایالات متحده می‌گوید: « به‌عنوان مثال، وقوع جنگ جهانی اول، به این دلیل نبود که کسی آن‌را می‌خواست، بلکه به سبب اشتباه در ارزیابی‌ها بود. در میثاق یونسکو آمده است که جنگ، از افکار انسان‌ها آغاز می‌شود. این مقوله یونسکو، زبان حال عقاب‌های دولت آمریکا است.» وی می‌افزاید: « در صورت وقوع درگیری‌نظامی، ایران توسط نمایندگان خود در منطقه، (حماس در غزه، حزب‌الله در لبنان و گروه‌های مسلح شیعه در عراق) نیروهای آمریکا در منطقه و اسرائیل را هدف قرار خواهد داد که در این حالت آمریکا اقدام به بمباران پایگاه‌های نظامی ایران، خواهد کرد.»