بلاروس و جمهوری اسلامی ایران از آغاز تهاجم نظامی روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، مشارکت راهبردی در حال گسترش خود را تقویت کرده‌اند و آنچه به‌عنوان یک همکاری عملی مبتنی بر انزوای اقتصادی و سیاسی مشترک ناشی تحریم‌های از ایالات متحده و متحدان اروپایی آن آغاز شد، حالا به یک رابطه نزدیک‌تر تبدیل شده که بر پایه نگرانی‌های امنیتی مشترک و همچنین حمایت‌های مادی و لفظی از جنگ روسیه در اوکراین استوار است.

تحولات اخیر در تولید مشترک دفاعی می‌تواند روابط دوجانبه بلاروس و جمهوری اسلامی را تقویت کند و در عین حال نشان دهد که روسیه چگونه کشورهای همفکرش را به سمت ساختارهای همکاری‌ مبتنی بر وابستگی‌های غیرغربی سوق می‌دهد. به عنوان نمونه، یکی از مهم‌ترین منفعت‌هایی که روسیه از این مشارکت امنیتی می‌برد، این است که به‌منظور تولید و ارسال فناوری‌های حیاتی ساخت هواپیماهای بدون سرنشین برای جنگ با کی‌یف، کوتاه‌تر شدن زنجیره تامین و ایجاد سایت‌های تولید کمتر آسیب‌پذیر، یک جریان امن فراهم می‌شود.

ایالات متحده و شرکایش برای جلوگیری از توسعه بیشتر این عامل بحرانی باید اقدام‌های جدی انجام دهند. اگرچه تحریم‌های اقتصادی علیه بلاروس و جمهوری اسلامی نقش بسیار مهمی دارند، به نظر می‌رسد برای مقابله با حمایت این دو کشور از تلاش‌های جنگی روسیه اقدام‌های بیشتری لازم است.

از جمله اقدام‌های لازم شاید بتوان به این اشاره کرد که غرب باید به طرق مختلف مانع توسعه و گسترش پهپادهای ایرانی و ارسال آن‌ها به بلاروس و سپس روسیه شود. ایالات متحده و اروپا همچنین باید به ارائه کمک‌های نظامی به اوکراین برای مقابله با پهپادهای ایرانی ادامه دهند و در عین حال توانایی کی‌یف را برای تولید پهپادهای بومی و قابلیت‌های دفاع هوایی افزایش دهند.

شراکت در حال رشد

شراکت بین بلاروس و جمهوری اسلامی ایران در طول سال‌ها شکل‌ گرفته است. پس از اینکه تلاش‌ها برای عادی‌سازی روابط بین بلاروس و اتحادیه اروپا در سال ۱۹۹۷ به دلیل نقض حقوق بشر شکست خورد، بلاروس به دوره‌ای از انزوای دیپلماتیک و اقتصادی نسبی از اروپا وارد شد. در نتیجه این انزوا، الکساندر لوکاشنکو، رئیس‌جمهوری بلاروس، در جستجوی شرکای بین‌المللی جدید برآمد و ضمن سفر به تهران،‌ روابط دیپلماتیک مستقیم با جمهوری اسلامی برقرار کرد؛ این در حالی است که پیش از آن از کی‌یف به عنوان واسطه استفاده می‌کرد.

جمهوری اسلامی هم از این ارتباط استقبال کرد و در سال ۲۰۰۴، محمد خاتمی، رئیس‌جمهوری وقت ایران، ضمن سفر به مینسک، در مورد گسترش روابط تجاری مذاکراتی دوجانبه‌ داشت.

پس از روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد، ایران سیاست «نگاه به شرق» خود را با هدف تقویت روابط با قدرت‌های غیرغربی شدت بخشید. تحت این رویکرد جدید بود که روابط روسیه و جمهوری اسلامی شکوفا شد و در همین حال، همکاری بین تهران و مینسک بر اساس خصومت مشترک غرب و همچنین نگرانی‌های مشترک در مورد ثبات سیاسی و بقای رژیم‌ها، نیز تشدید شد.

پس از یک نشست در سال ۲۰۰۷، دو رژیم شراکتی راهبردی تشکیل دادند که به بلاروس اجازه دسترسی به نفت ایران را داد و در عین حال دسترسی جمهوری اسلامی را به دانش هسته‌ای بلاروس فراهم می‌کرد. بلاروس در برابر تهدیدهای غرب، از جاه‌طلبی‌های هسته‌ای تهران حمایت کرد و در مقابل، احمدی‌نژاد هم به حمایت از مینسک در مقابل آنچه این دو رژیم قدرت‌طلبی آمریکا می‌نامیدند، پرداخت.

ظهور منافع امنیتی مشترک

جمهوری اسلامی ایران و بلاروس برای توسعه یک مشارکت نظامی‌ قابل‌توجه بر اساس حمایت دیپلماتیک متقابل تلاش کردند و در مسیر گسترش روابط تجاری هم قدم برداشتند.

 اگرچه طبق گزارش‌ها، بلاروس اوایل سال ۲۰۰۶ تسلیحاتی را به ایران منتقل کرد، این فعالیت‌ها ادامه نیافت؛ زیرا شورای امنیت سازمان ملل متحد تحریم‌های تسلیحاتی علیه جمهوری اسلامی را آغاز کرد. در سال ۲۰۱۱،‌ رژیم لوکاشنکو برای حمایت از تحقیق و توسعه برنامه موشکی بالیستیک تهران تلاشی ناکام انجام داد که به تحریم‌های بین‌المللی علیه بلاروس منجر شد. در نتیجه، تلاش‌های بلاروس برای مشارکت نظامی با جمهوری اسلامی بر اساس مشارکت راهبردی کنار گذاشته شد، همانطور که روسیه خود را از نزدیکی با جمهوری اسلامی دور نگه داشت.

روابط نظامی جمهوری اسلامی و روسیه در سال ۲۰۱۶ و در جریان جنگ سوریه به سمت همکاری مستقیم تغییر کرد. در آن سال، جمهوری اسلامی خرید تسلیحات از روسیه را از سر گرفت، اما در روابط ایران و بلاروس تغییر مشابهی رخ نداد و مینسک و تهران همچنان بر تقویت روابط اقتصادی و ادامه تقویت روابط دیپلماتیک متمرکز بودند.

با این حال سرانجام در سال ۲۰۲۲ شراکت راهبردی قدیمی بین جمهوری اسلامی و بلاروس در جریان حمایت مشترک این دو کشور از تهاجم روسیه به اوکراین، به یک رابطه نظامی قطعی‌تر تبدیل شد وهر دو رژیم از همان آغاز جنگ، به‌عنوان متحدان سرسخت مسکو ظاهر شدند و با آمریکا و متحدان اروپایی‌ آن به‌عنوان دشمنان مشترک رفتار کردند.

 بلاروس میزبان تسلیحات هسته‌ای روسیه است و از سوی دیگر مسیر ورود گروه‌های مهاجر به اتحادیه اروپا را فراهم کرده است؛ اقدامی که آن را بخشی از جنگ ترکیبی و چندجانبه روسیه علیه غرب می‌دانند. جمهوری اسلامی نیز که مشتاق گسترش همکاری نظامی با روسیه است، تسلیحاتی از جمله هواپیماهای بدون‌سرنشین و موشک‌های بالیستیک در اختیار این کشور قرار داده است تا در جنگ اوکراین از آن‌ها استفاده کند.

 در حالی که بلاروس و ایران ممکن است از اقدام‌هایشان انگیزه‌های متفاوتی داشته باشند، هر دو کشور ثابت کرده‌اند که در جنگ روسیه و اوکراین پشت مسکو ایستاده‌اند. این حمایت مشترک جمهوری اسلامی و بلاروس را به سمت ایجاد روابط امنیتی معنادارتر سوق داده است، چنانچه در دیدارهای دوجانبه بین مقام‌های نظامی جمهوری اسلامی و بلاروس در سال ۲۰۲۳  تفاهم‌نامه‌ای هم بین دو کشور منعقد شد.

در سال ۲۰۲۴، نیز تهران و مینسک برای ایجاد دفاتر تجاری دائمی برای تسهیل مبادله کالا توافق و برای تجارت با استفاده از ارز محلی به جای دلارچارچوبی ایجاد کردند. در سال ۲۰۲۵ نیز انتظار می‌رود که جمهوری اسلامی روابط تجاری با بلاروس را تقویت کند.

 در حالی که این اقدام‌ها  موقعیت اقتصادی هیچ‌یک از این کشورها را به طور اساسی تغییر نمی‌دهد، به نوعی بیانگر آن است که روابط ایران و بلاروس در سال‌های اخیر تا چه حد، تحت هدایت روسیه، تغییر کرده است.

همکاری در تولید دفاعی

 مهم‌ترین عنصر تعمیق مشارکت جمهوری اسلامی و بلاروس همکاری نوپا در زمینه تولیدات دفاعی است. عواملی از جمله ملاحظات راهبردی ایران و نفوذ مستمر مسکو بر تهران و مینسک شرایط را برای تولید پهپادهای ایرانی در خاک بلاروس فراهم می‌کند.

تسریع برنامه‌های جمهوری اسلامی برای تولید پهپاد در جنوب شرقی بلاروس، هم‌مرز با اوکراین و روسیه، راه‌حل ایده‌آلی برای روسیه خواهد بود تا به‌سادگی به هواپیماهای بدون سرنشین دسترسی داشته باشد.

بلاروس نیز به نوبه خود در دو سال گذشته به دنبال تولید فناوری نظامی ایران در داخل این کشور بوده است. تولید پهپادهای ایرانی می‌تواند به مینسک اجازه دهد قدرت دفاعی خود را افزایش دهد. علاوه بر این، تولید پهپاد شاهدــ۱۳۶ و ارائه آن به روسیه، فشار بر بلاروس برای اعزام نیرو به اوکراین را خنثی می‌کند.

گزارش‌ها حاکی از آن است که یادداشت دفاعی دوجانبه سال ۲۰۲۳ بین بلاروس و جمهوری اسلامی حاوی دستورالعمل‌هایی برای آغاز تولید پهپاد شاهد‌ــ۱۳۶ بوده است اما در حال حاضر هیچ مدرک قطعی مبنی بر اینکه بلاروس به طور مستقل پهپاد ایرانی تولید می‌کند، وجود ندارد و به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی از سال ۲۰۲۳ فرایند برون‌سپاری تولید را متوقف و تنها یک گروه کارشناسی برای ارزیابی سایت‌های تولید اعزام کرده است.

جمهوری اسلامی برنامه‌هایش را برای آغاز تولید پهپاد در بلاروس احتمالا به دلیل نگرانی از کاهش اهرم فشار تهران بر مسکو یا امیدواری به حذف تحریم‌های بین‌المللی متوقف کرده است. با این حال، ملاحظاتی وجود دارد که به نظر می‌رسد ممکن است این تصمیم را از سر بگیرد.

تضعیف حزب‌الله در درگیری با اسرائیل، فروپاشی رژیم اسد در سوریه و همچنین انتظار بازگشت ایالات متحده به رویکرد «فشار حداکثری»، به تهران برای همکاری راهبردی بیشتر با بلاروس انگیزه‌ می‌دهد.

برای مقابله با مشارکت روبه‌رشد جمهوری اسلامی و بلاروس، ایالات متحده و شرکایش لازم است بازدارندگی کافی در برابر روسیه داشته باشند. اگرچه تحریم‌های اقتصادی موفق شده‌اند از دخالت برخی دولت‌های ثالث در جنگ اوکراین جلوگیری کنند، نتوانسته‌اند جمهوری اسلامی و بلاروس را از مشارکت با مسکو بازدارند.

تهدید ناشی از نزدیکی نظامی بین جمهوری اسلامی و بلاروس نشان می‌دهد مقابله با همکاری بین این دو رژیم مستلزم تشدید فشار دیپلماتیک، همراه با تلاش‌های جدید برای تقویت بازدارندگی تحت رهبری غرب است.

برگرفته از نشریه وار آن د راکس