با افزایش دما و شرایط بهینه یخ‌های قطبی، حجم کشتیرانی در آب‌های قطب شمال در سال ۲۰۲۰ افزایش یافت. آب شدن یخ‌های قطب به کشتی‌های بیشتری امکان داد از مسیرهای حمل‌ونقل قطب شمال که اصطلاحا به آن «مسیر دریای شمال» (ان اس ار) اطلاق می‌شود، استفاده کنند که مسافت میان اروپا و مراکز فعالیت‌های اقتصادی آسیا را کمتر می‌کند.  

خبرگزاری رویترز در اشاره به پژوهشی که در «مرکز تدارکات نهایت شمال» (سی‌اچ‌اوال) در دانشکده بازرگانی دانشگاه «نوُرد نُروِی» انجام گرفته است، گزارش می‌دهد که در مقایسه با تردد ۳۷ شرکت کشتیرانی بازرگانی در این مسیر در سال ۲۰۱۹،  تعداد کشتی‌های تجارتی که مسیر «ان اس ار» را در برهه زمانی ژانویه و دسامبر ۲۰۲۰ پیموده‌اند بالغ بر ۶۲ فروند بوده است (مسیر «ان اس ار» که یکی از خطوط کشتیرانی در آب‌های قطب شمال است، از آب‌های ساحلی روسیه عبور می‌کند).

تعداد کشتی‌های بازرگانی که از این مسیر استفاده کرده‌اند، در سال ۲۰۱۹ از ۲۷۷ فروند به ۳۳۱ فروند افزایش یافت. گزارش شده که در سال ۲۰۲۰ تعداد یک هزار و ۷۰۰ کشتی (از جمله کشتی‌های ماهیگیری، نفت‌کش، کشتی‌های حمل گاز و کشتی‌های تفریحی) از مسیرهای دیگر تردد دریایی در آب‌های قطب شمال استفاده کرده‌اند. این بیشترین شاخص کشتیرانی در آب‌های این منطقه است که دلیل آن عمدتا ذوب سریعتر یخ‌های قطبی و نیز رونق بیشتر بازرگانی است.

چه کشورهایی از مسیرهای آبی قطب شمال استفاده می‌کنند؟

نهادهای تجارتی به دلیل آن که مسیرهای دریایی قطب شمال زمان تردد کشتی‌ها به‌ویژه کشتی‌هایی که میان اروپا و آسیا حرکت می‌کنند را کاهش می‌دهند به‌گونه‌ای فزاینده به استفاده از این مسیرها علاقه نشان می‌دهند. عبور از مسیرهای قطب، زمان سفر دریایی میان آسیا و اروپا را در مقایسه با مسیر کانال سوئز، بین ۱۰ تا ۱۶ روز (درصورت شرایط مساعد یخ‌های منطقه) کاهش می‌دهد.

در حال حاضر، به گفته رویترز، مسیرهای دریایی قطب شمال عمدتا توسط روسیه، چین و کانادا برای تجارت کالاهایی از جمله آهن، سنگ فلز، نفت یا گاز مایع (ای ان جی) مورد استفاده قرار می‌گیرد. در سال ۲۰۲۰ ، ۳۰ میلیون تُن کالا از طریق مسیر آب‌های دریای شمال (ان اس ار) انتقال یافت که ۲۰ میلیون تن آن، صادرات گاز مایع بوده است. روسیه برای انتقال نفت و گاز صادراتی‌ خود بیشترین تردد را در آب‌های قطب شمال دارد. پس از روسیه، کشتی‌های متعلق به شرکت کشتیرانی چین (کوُسکوُ) بالاترین موارد عبور از «ان اس ار» را داشته اند.   

درحال حاضر دریای شمال بیش از گذشته به روی کشتیرانی گشوده شده است. به گفته دانشمندان، دمای هوای قطب شمال دو برابر سایر نقاط کره زمین افزایش یافته است. به همین دلیل، یخ‌های قطبی به‌مراتب سریعتر ذوب می‌شوند. برخی پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که یخچال‌های قطب شمال تا پایان قرن حاضر به‌کلی از میان خواهند رفت. انتظار می‌رود این روند، مسیرهایی را که پیش‌ازاین غیرقابل‌عبور بودند به روی کشتی‌های عادی (کشتی‌هایی که به دستگاه مسیریاب شرایط یخی مجهز نیستند) بگشاید و تردد در آب‌های قطب شمال را افزایش دهد. ذوب یخ‌ها همچنین دستیابی به منابع طبیعی قطب شمال را ممکن می‌کند و بر فعالیت کشتیرانی در این منطقه می‌افزاید.  

خطر آلودگی بیشتر

افزایش کشتیرانی در آب‌های قطب شمال خطر آلودگی ناشی از تصادفات و نشت نفت را بیشتر کرده و زیست‌بوم آسیب‌پذیر این منطقه را در معرض تهدید قرار داده است. تقریبا ۸۰ درصد کشتی‌های جهان حامل نفت خام سنگین، یعنی کثیف‌ترین نوع نفت خام هستند که پاک کردن آن پس از نشت، بسیار دشوار است. غلظت و چسبندگی نفت خام سنگین، قابلیت آلودگی آن را در شرایط قطبی را تشدید می‌کند زیرا یا ته‌نشین می‌شود یا در میان قطعات یخ محصورشده و همراه با باد به مسافت‌های دور رانده می‌شود. از آن گذشته، موقعیت دورافتاده جغرافیایی قطب شمال و نبود زیربناهای لازم، نظارت بر عملیات پاکسازی نشت نفت را به یک چالش مبدل می‌کند.

این موجب نگرانی است زیرا گزارش اخیر «شورای بین‌المللی ترابری پاک» (آی سی سی تی) حاکی از آن است که استفاده از نفت خام سنگین در قطب شمال در سال‌های میان ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹، ۷۵ درصد افزایش یافته است. سازمان دریانوردی بین‌المللی (آی ام اوُ) وابسته به سازمان ملل، به‌منظور رفع نگرانی‌های محیط‌زیستی، ممنوعیت استفاده از نفت خام سنگین در منطقه قطب شمال را تایید کرده است. با وجود این، گروه‌های طرفدار محیط‌زیست ممنوعیت «آی ام اوُ» را کافی نمی‌دانند. یک دلیل آن این است که این ممنوعیت تا سال ۲۰۲۴ قدرت اجرایی نخواهد داشت. دیگر آن که در متن آن مواردی خلاء قانونی دارد و استثناهایی برای کشورهای حوزه قطب شمال درنظر گرفته شده است که به آن‌ها امکان می‌دهد تا سال ۲۰۲۹ از نفت خام سنگین استفاده کنند. این همچنین بدان معنا است که استفاده از نفت خام سنگین در منطقه  به روند افزایشی خود ادامه خواهد داد.  

با توجه به این که روسیه در مقابل اقدامات گسترده‌تر بین‌المللی مقاومت می‌کند، حال برعهده تک تک کشورهای حوزه قطب شمال از جمله نروژ، سوئد، فنلاند، ایالات‌متحده، کانادا، دانمارک و ایسلند است که تصمیم بگیرند آیا می‌خواهند برای حفاظت از محیط‌زیست قطب، اقدامات بیشتری در نظر گیرند یا نه. این امر با توجه به رقابت‌های تجارتی در منطقه، کاری دشوار است.