از مراسم پرطمطراق امضای توافقنامه صلح آمریکا و طالبان بین ملا برادر، معاون گروه طالبان و زلمی خلیلزاد، فرستاده ویژه آمریکا برای صلح افغانستان، که در ۲۹ فوریه ۲۰۲۰ جلو چشمان وزیران خارجه، دیپلمات‌ها و جامعه جهانی در دوحه برگزار شد، درست یک سال گذشت. در این مدت هرچند طالبان و آمریکا علیه یکدیگر دست به ماشه نشدند، اما مردم افغانستان همچنان از صلح و آرامش فاصله زیادی دارند.

امروز بار دیگر سراج‌الدین حقانی، رئیس شبکه حقانی، تهدید ‌کرد که جنگ طالبان پایان نیافته و درجه بالاتری ازخشونت در انتظار مردم افغانستان است.

محور اساسی توافقنامه صلح دوحه که انتظار می‌رفت هدف نهایی آن هموار کردن راه دستیابی به توافقی سیاسی برای پایان خشونت در افغانستان باشد، حول این مسئله است: پیمان صلح طالبان را به قطع رابطه با تروریسم، کاهش خشونت و گفت‌وگوهای معنادار با دولت افغانستان متعهد کند.

از سوی دیگر، آمریکا تعهد کرده بود که در صورت اجرایی شدن تعهدات طالبان، پنج هزار زندانی طالبان را آزاد، نام رهبران طالبان را از فهرست سیاه سازمان ملل متحد حذف و نیروهایش را ظرف ۱۴ ماه پس از امضای توافقنامه صلح یعنی تا ماه مه سال ۲۰۲۱ از افغانستان خارج کند. اما این تعهدات به برآورده شدن قول و قرارهای طالبان مشروط است.

هرچند در سال گذشته هیچ سرباز آمریکایی کشته نشد و هیچ عملیاتی علیه آمریکایی‌ها انجام نگرفت، گزارش تازه‌ سازمان ملل متحد که اوضاع افغانستان در سال ۲۰۲۰ را بررسی کرده، حاکی از آن است که سطح خشونت در این کشور همچنان بسیار بالا است.

بر اساس این گزارش که در پنجم اسفند منتشر شد، سازمان ملل تلفات غیرنظامیان در سال ۲۰۲۰ به‌خصوص ربع آخر این سال را «وحشتناک و نگران‌کننده» خوانده است. فقط در سال گذشته میلادی سه هزار و ۳۵ غیرنظامی در افغانستان کشته و پنج هزار و ۷۸۵ نفر زخمی شدند. هرچند این آمار نسبت به سال ۲۰۱۹ و ۲۰۱۸ کاهش یافت‌ اما این تغییر بسیار اندک است. مسئول ۴۶ درصد تلفات غیرنظامیان هم طالبان است. گروه داعش مسئول هشت درصد و دولت و نیروهای طرفدارش هم مسئول ۲۴ درصد تلفات بوده‌اند.

بنابراین، با وجود ادعای طالبان که از حملات انتحاری، انجام عملیات به مراکز استان‌ها و پایگاه‌‌های نظامی خودداری کرده و سطح خشونت را کاهش داده است، واقعیت این است که سال بعد از امضای توافقنامه صلح با سال‌های خشونت‌بار دیگر، تفاوت زیادی نداشته است.

در مورد قطع رابطه طالبان با القاعده نیز گزارش‌های متعدد نشان می‌دهد که هیچ اقدامی در این راستا صورت نگرفته است. هرچند همین هفته پیش رهبری طالبان با صدور فرمانی از افراد خود خواست تا اجازه ندهند جنگجویان خارجی در صفوف آن‌ها فعالیت کنند،‌ اما گزارش‌های زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد طالبان رابطه خود با گروه‌های تروریستی را قطع نکرده است. یکی از این گزارش‌ها، نتیجه تحقیقات کمیته ۱۲۶۷ نظارت بر تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد است که می‌گوید نشانه‌های زیادی وجود دارد که بیانگر روابط تنگاتنگ گروه طالبان با شبکه القاعده است. در این گزارش آمده‌ است که شبکه القاعده بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ عضو فعال دارد که در ۱۱ استان بدخشان، غزنی، هلمند، خوست، کنر، قندوز، لوگر، ننگرهار، نورستان، پکتیا و زابل پخش شده‌اند و تحت حمایت گروه طالبان فعالیت می‌کنند. بر اساس گزارش یاد شده، این افراد در کنار طالبان می‌جنگند و فعالیت‌های تروریستی مانند ساخت بمب و مین‌گذاری را به جنگجویان طالبان آموزش می‌دهند.

این کمیته تصریح کرده است: «کشته شدن فرماندهان القاعده در مناطق تحت کنترل طالبان، نشان می‌دهد که این دو گروه چقدر با هم نزدیک هستند. در ۲۰ اکتبر ۲۰۲۰، حصام عبدالروف، رئيس رسانه‌ای القاعده که به نام محسن مصری نیز شناخته می‌شد، در شهرستان اندر استان غزنی کشته شد. دهم نوامبر ۲۰۲۰ هم محمد حنیف، معاون شبکه القاعده در شبه‌قاره هند، که به عبدالله نیز مشهور بود، در شهرستان بکواه استان فراه و در حال آموزش ساخت بمب به شورشیان طالبان کشته شد. این دو رهبر القاعده در پناه و موردحمایت طالبان بودند.»

در مورد تعهد سوم گروه طالبان به گفت‌وگوهای صلح بین‌الافغانی نیز، چنان چه بارها گزارش شد، هیچ پیشرفتی صورت نگرفته و این گفت‌‌وگوها ماه‌ها است به بن‌بست رسیده و تازه تنها یک جلسه آن از سر گرفته شده است.

با توجه به این وضعیت، بعید است طرف آمریکایی که اجرایی شدن روند خروج کامل نیروهایش را به برآورده شدن تعهدات طالبان مشروط کرده است، تا ماه مه سال جاری خورشیدی از افغانستان رخت سفر ببندد. از همین رو طالبان در حال بررسی گزینه‌های دیگر است. نمایندگان این گروه در سفرهای منطقه‌ای به تهران و مسکو و اسلام‌آباد بر خروج نیروهای آمریکایی تاکید کردند. فرماندهان و والی‌های سایه طالبان برای آمادگی جنگ بهاری احضار شدند و زبان تهدید شورشیان نیز تندتر شده است.

از طرف دیگر، نیروهای دولتی هم نشان داده‌اند که به‌رغم تلاش طالبان، شورشیان هیچ پیشرفت چشمگیری در میدان نبرد نداشته‌اند. روحیه نیروهای امنیتی و حمایت‌های بین‌المللی از آن‌ها همچنان بالا و قابل اتکا است.

با وجود آن، طالبان و متحدان منطقه‌ای‌ آن و دولت افغانستان و جامعه جهانی منتظر اعلام سیاست جدید دولت جو بایدن هستند و زلمی خلیلزاد نیز در مقامش به عنوان معمار اصلی طرح صلح افغانستان، ابقا شده، صحبت از تمدید توافقنامه دوحه است تا بلکه طالبان در عمل نشان دهد که تغییر کرده‌اند.

این گروه امروز با انتشار بیانیه‌ای به مناسبت امضای توافقنامه صلح دوحه گفت: «با وجود بعضی کمبود‌های عملی باز هم توافقنامه به سوی مثبت روان است که از نتایج آن همه جهت‌ها برخوردار هستند. بنا بر همین توافقنامه بخش زیادی از نیروهای خارجی به‌خصوص نیروهای ایالات‌متحده آمریکا از کشور ما خارج شده‌اند. نیروهای باقیمانده نیز باید در وقت تعیین شده از کشور ما بروند. امارت اسلامی نیز به تکمیل تعهدات خود التزام کامل نشان داده و بر تعهدات خود ایستاده است.»

به نظر می‌رسد اکنون که تمام مهره‌های اصلی رهبری طالبان رو شده و آن‌ها منافع خود را در سهم بردن از قدرت می‌دانند، همچنان در فکر سیطره در میدان سیاست هستند.