بیش از یک سال از ساقط شدن یک هواپیمای بوئینگ ۷۳۷-۸کِی وی (Boeing 737-8KV) پرواز شماره ۷۵۲ شرکت هواپیمایی بین‌المللی اوکراین تنها دقایقی پس از برخاستن از فرودگاه «امام خمینی» تهران، می‌گذرد. پروازی که با استفاده از دو موشک شلیک شده از یک سامانه پدافندی کوتاه‌برد «تور ام۱» نیروی هوافضای سپاه پاسداران مستقر در مجاورت پایگاه موشکی امیرالمونین این نیرو و مرکز تحقیقات معاونت جهاد خودکفایی نیروی هوافضای سپاه ساقط شد و ۱۷۶ نفر مسافر و خدمه آن را به کام مرگ فرستاد. سرانجام سازمان هواپیمایی کشوری گزارش نهایی و کامل بررسی سانحه این هواپیما را بعد از ظهر امروز ۲۷ اسفند ۱۳۹۹ برابر ۱۷ مارس ۲۰۲۱ منتشر کرد.
ساقط شدن این هواپیما توسط سپاه سریعا به یکی از مهمترین چالش‌های وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی و سایر ارگانهای سیاسی، نظامی و امنیتی آن تبدیل شد. مقامات جمهوری اسلامی از طریق فریب و بازی با افکار عمومی از جمله عدم تحویل جعبه سیاه و یا تاخیر در اعلام اطلاعات به دست آمده از آن و همچنین از طریق انتشار اخبار و اطلاعات غلط منجمله افشای یک فایل صوتی از سخنان جواد ظریف وزیر امور خارجه، که در آن از احتمال دخالت عوامل نفوذی در ساقط شدن این هواپیما سخن به میان آورده بود، سعی در انحراف افکار عمومی و پنهان کردن عوامل اصلی و دخیل در ساقط شدن این هواپیما داشتند. از مقامات کشوری که مخالف بسته شدن حریم هوایی کشور پس از انجام حمله موشکی سپاه به پایگاه هوایی عین‌الاسد در تاریخ ۱۸ دی ۱۳۹۸ بودند تا فرماندهان سپاه که با وجود مطلع بودن از ضعف‌های فرماندهی پدافند هوایی نیروی هوافضای سپاه و عدم بسته شدن حریم هوایی کشور و بخصوص مناطق حساس نظامی به روی پروازهای نظامی و غیر نظامی، تصمیم به حمله موشکی به پایگاه عین‌الاسد گرفتند.
حال گزارش نهایی از سانحه هواپیمای اوکراینی و آنچه مجتبی زنگنه رئیس سازمان هواپیمایی کشوری، مدعی می‌باشد «بدون سانسور» آن منتشر شده است. اما باز هم در این گزارش به هیچ‌یک از موارد پیشین شلیک سامانه‌های پدافند ضد هوایی تور ام۱ و اِچ کیو-۲جِی (HQ-2J) نیروی هوافضای سپاه به سمت هواپیماهای جنگنده نیروی هوایی ارتش و هواپیماهای مسافربری در حال پرواز در حریم هوایی کشور از سال ۱۳۸۶ که در نهایت منجر به ساقط شدن یک جنگنده رهگیر اف-۱۴آ تامکت نیروی هوایی ارتش در نزدیکی بوشهر در تاریخ ۶ بهمن ۱۳۹۰ و کشته شدن خلبان و ناوبر آن گردید، نشده است. سوانحی که اگر مسببان اصلی و دلایل بروز آنها شناسایی شده بودند و فرماندهان نیروی هوافضای سپاه منجمله امیرعلی حاجی زاده به علت ضعف مدیریت و فقدان دانش فرماندهی از سمت خود کنار گذاشته شده بودند شاید امروز شاهد بروز سانحه برای پرواز ۷۵۲ هواپیمای اوکراینی نبودیم.
بار دیگر تلاش برای حذف نقش فرماندهان سپاه در بروز سانحه هواپیمای اوکراینی
در گزارش نهایی منتشر شده توسط سازمان هواپیمایی کشوری بار دیگر هیچ اشاره‌ای به نقش فرماندهان نیروی هوافضای سپاه نشده است و همچنین بر اساس اعلام آنها به بازرسان سازمان، ادعا شده که سامانه تور ام۱ مورد نظر نه تنها آتش به اختیار نبوده بلکه پیش از مورد هدف قراردادن هرگونه هدف متخاصم پرنده باید از ستاد فرماندهی خود کسب اطلاع کند این درحالی است که تصاویر ماهواره‌ای و اطلاعات موجود و اقرار فرمانده نیری هوافضای سپاه، امیرعلی حاجی‌زاده به اعزام و استقرار سامانه تور ام۱ مورد نظر تنها دقایقی پیش از حمله موشکی سپاه به پایگاه عین‌الاسد همگی نشانگر آن است که این سامانه بطور آتش به اختیار در آن محل حضور داشته است.
در صفحات ۱۰۴ الی ۱۰۶ گزارش منتشر شده توسط سازمان هواپیمایی کشوری به مهمترین موارد ساقط شدن هواپیماهای مسافربری توسط نیروهای نظامی اشاره شده است. از ساقط شدن یک فروند هواپیمای مسافربری پهن پیکر بوئینگ ۷۴۷ خطوط هوایی کره توسط یک جنگنده سوخو ۱۵ نیروی دفاع هوایی اتحاد جماهیر شوروی در تابستان سال ۱۳۶۲ و قتل ۲۶۹ خدمه و مسافر آن تا ساقط شدن پرواز شماره ۶۵۵ ایران‌ایر توسط نیروی دریایی آمریکا برفراز خلیج فارس که منجر به کشته شدن ۲۹۰ مسافر و خدمه آن شد. در این گزارش همچنین به پرواز اِم اِچ۱۷ شرکت هواپیمایی مالزی که توسط جدایی‌طلبان مورد حمایت روسیه با استفاده از یک موشک زمین به هوای شلیک شده از سامانه پدافند موشکی بوک ام ۱-۲ برفراز شرق اوکراین در تابستان ۱۳۹۳ که منجر به کشته شدن ۲۹۸ مسافر و خدمه آن شد نیز اشاره شده است.
با این وجود در این گزارش هیچ اشاره‌ای به تکرار بروز حوادث ناشی از شناسایی اشتباه هواپیماهای غیرنظامی و نظامی با هواپیماهای متخاصم و شلیک موشک به سمت آنها از سال 1386 توسط نیروی هوایی و سپس نیروی هوافضای تا به امروز نشده است. حوادثی که نخستین بار اطلاعات مربوط به آن توسط سرویس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) جمع‌آوری و توسط منابعی در وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا در اختیار نشریات آمریکایی چون نیویورک تایمز قرار گرفت. عدم درج سوابق سپاه پاسداران در شلیک به هواپیماهای خودی در این گزارش می‌تواند ناشی از عدم اطلاع تهیه‌کنندگان این گزارش از این مسئله باشد و یا مخالفت سپاه پاسداران با انتشار آنها. اطلاعاتی که به‌طور قطع بی‌کفایتی و فقدان دانش فرماندهی در میان فرماندهان سپاه و بخصوص امیر علی حاجی‌زاده را نشان می‌دهد.
چه نکات جدیدی در گزارش سازمان هواپیمایی کشوری دیده می‌شود؟
از مهمترین نکات جدیدی که در گزارش نهایی سازمان هواپیمایی کشوری مشاهده می‌شود تلاش برای توجیه اقدام اشتباه مبنی بر عدم بسته شدن حریم هوایی کشور بوده و معطوف کردن این مسئله به اشتباه خدمه سامانه تور ام۱ به خطای ۱۰۵ درجه‌ای در قرارگرفتن در موضع یا موقعیت جدیدشان دقایقی پیش از ساقط شدن هواپیمای اوکراینی است. در گزارش جدید گفته می‌شود که با توجه به آنکه خطر حمله هوایی ایالات متحده آمریکا به فرودگاه بین‌المللی «امام خمینی» تهران بسیار کم بوده است و با توجه به این هواپیمای پرواز ۷۵۲ اوکراینی جهت پرواز به سمت مقصد خود نه از فراز مرز ایران و عراق بلکه با استفاده از حریم هوایی کشور ترکیه قصد پرواز داشته است لذا حریم هوایی کشور بر روی این پرواز و پروازهای دیگر قبل و بعد از آن بسته نبوده است.
در صفحه ۱۱۴ گزارش نهایی منتشر شده توسط سازمان هواپیمایی کشوری گفته شده که هم این سازمان و هم نیروی هوافضای سپاه همچون سایر ارگانهای نظامی جهت کاهش میزان خطای کلی سازمانی، اقداماتی در نظر گرفته بودند و دستورالعمل‌هایی در اختیار داشتند و به همین دلیل در زمان وقوع سانحه برای پرواز ۷۵۲ ریسک هدف قرار گرفتن تصادفی هواپیماهای تجاری توسط سامانه‌های پدافندی خودی را اشتباه ناچیز در نظر گرفته بودند. همچنین در صفحه ۱۱۷ گفته شده که برخی از شرکت‌های هواپیمایی بین‌المللی چون «بریتیش ایرویز» پس از انجام حمله هوایی سپاه به پایگاه عین‌الاسد، پروازهایشان را برفراز مناطق مورد مناقشه بنابر یک اطلاعیه سازمان هوانوردی فدرال آمریکا در رابطه با پرواز برفراز عراق لغو کردند اما مدیران شرکت هواپیمایی اوکراینی همچون بسیاری از شرکت‌های هواپیمایی دیگر به خطر پرواز برفراز تهران در آن روز بی‌توجه بودند و هیچ دستوری به خدمه هواپیما جهت عدم انجام پرواز را صادر نکردند.
سوختن خدمه و مسافران پیش از برخورد هواپیما به سطح زمین
تصاویر و اطلاعات منتشر شده در صفحات ۳۹ الی ۴۶ گزارش سازمان هواپیمایی کشوری در رابطه با لاشه بوئینگ ۷۳۷-۸کِی وی با علامت ثبت کشوری UR-PSR نشان دهنده آن است که آتش‌سوزی شدید هواپیما پس از برخورد موشک دوم به درون کابین سرایت کرده است و منجر به سوختن خدمه شده است. خروج دود ناشی از آتش‌سوزی درون کابین از کناره‌های پنجره و همچنین آثار سوختگی بر روی کارت شناسایی یک استاد خلبان بوئینگ ۷۳۷ شرکت هواپیمایی اوکراین اینترنشنال نشان‌دهنده این امر است.
بر اساس اطلاعات به دست آمده از بررسی لاشه هواپیما، آتش‌سوزی بوجود آمده پس از برخورد موشک دوم باعث سوختن محفظه اویونیک که محل نگهداری کامپیوترهای نشان‌دهنده آلات دقیق هواپیما در بخش جلوی بدنه و زیر کابین مسافران هستند بطور قطع باعث از کار افتادن نشان‌دهنده‌های آلات دقیق و از دست رفتن کنترل هواپیما در ثانیه‌های پایانی برخورد آن با زمین شده بوده است. همچنین دود شدید ناشی از آتش‌سوزی و درنهایت سرایت آن به درون کابین از حدفاصل در محفظه بار و در جلوی بدنه هواپیما بطور قطع مانع دید خلبانها شده و در نهایت قدرت کنترل پرواز را از آنها سلب کرده است.
در مجموع باید به این نکته اشاره کرد که بروز فجایع و سوانحی که ناشی از ضعف عملکرد و فقدان دانش مدیریت و فرماندهی مسئولان لشکری و کشوری جمهوری اسلامی در ۴۲ سال گذشته به ندرت سبب برکناری آنها از پست‌های مدیریتی‌شان شده است، همانطور که امیرعلی حاجی‌زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه با وجود ساقط شدن یک جنگنده رهگیر اف-۱۴ آ نیروی هوایی ارتش در سال ۱۳۹۰ خورشیدی و همچنین ساقط شدن هواپیمای اوکراینی در دی ماه سال گذشته توسط نیروهای تحت امر وی نه تنها مورد بازخواست واقع نشده بلکه محبوبیتش در نزد علی خامنه‌ای رهبر رژیم جمهوری اسلامی، بیشتر نیز شده است و به همین دلیل در گزارش نهایی بررسی سانحه هواپیمایی اوکراینی از ضعف مدیریتی وی و فرماندهان زیر دست او هیچ سخنی به میان نیامده است.
