قتل تزار نیکلای دوم از ننگین‌ترین قتل‌های تاریخ بود که به سه قرن حکومت خاندان رومانف در روسیه پایان داد.

دهه‌های متوالی قتل نیکلای دوم و خانواده‌اش در سال ۱۹۱۸ در شهر «یکاترین برگ» در مرکز روسیه، در هاله‌ای از رمز و راز پیچیده شده بود.اما پس از حدود یک قرن جست‌وجو برای یافتن سرنخی در مورد آن واقعه، کارآگاهان توانستند از جمله با کمک نمونه خونی که شاهزاده فیلیپ (همسر متوفای ملکه انگلستان) اهدا کرده بود، آن معما را حل کنند.

در سال ۱۹۹۱، بقایای اجساد نیکلای، همسرش الکساندرا (ملکه روسیه) و سه تن از پنج فرزندشان در یک گور کم‌عمق کشف شد.

محل دفن آن‌ها در یک بیشه، ده سال قبل از اعلام رسمی آن، توسط مردی به نام الکساندر آودوُنین کشف شده بود، اما انتشار خبر آن کشف تا فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی محرمانه نگاه داشته شد.

اجساد دو تن دیگر از فرزندان تزار و همسرش  در گور جمعی آن‌ها یافت  نشده بود، و به این شایعه دامن زده بود که آناستازیا، کوچکترین دختر آن‌ها، از اعدام جسته است. اما اجساد آنان نیز در سال ۲۰۰۷ در گور دیگری در نزدیکی محل دفن خانواده‌شان یافت شد. 

در شب ۱۶ ژوئیه سال ۱۹۱۸ِ، به تزار نیکلای و خانواده‌اش دستور داده شد به زیرزمین محلی که در آن در بازداشت بودند، بروند. در آن محل بود که تزار و خانواده‌اش تیرباران شدند. آن‌هایی که بلافاصله در اثر تیرباران کشته نشدند، با ضربات چاقو جان سپردند.

تیم کارشناسان به ریاست دکتر پیتر ژیل، متخصص ژنتیک وابسته به اداره خدمات علمی پزشکی قانونی بریتانیا، «دی ان ای» نمونه‌های ۹ گروه استخوان را از محل دفن اجساد جدا کرد. 

با آزمایش «دی‌ان‌ای» استخوان‌های ملکه الکساندرا و سه فرزندش و مقایسه آن با «دی‌ان‌ای» خون دوک ادینبرو که تبار مستقیم ملکه بود، تشابه آن‌ها و هویت قربانیان تثبیت شد. 

همگنی «دی‌ان‌ای» دوک ادینبورو و «دی‌ان‌ای» جدا شده از استخوان‌های یافت شده در گور جمعی، هویت کلیه پنج کودک و والدینشان را که به دست بلشویک‌های انقلابی کشته شده بودند، ثابت کرد.

دکتر ژیل که اکنون استاد ژنتیک پزشکی قانونی در دانشگاه اسلو است، در یک بلاگ در سال ۲۰۱۸ نوشت: «برای کسب اطمینان از این که باقیمانده اجساد (در گور جمعی) متعلق به خانواده رومانف است، باید آن‌ها را با نمونه‌های مشابه از اقوامشان مقایسه می‌کردیم. بخت یار ما بود که توانستیم نمونه خون شاهزاده فیلیپ، دوک ادینبورو را که تبار مستقیم ملکه الکساندرا بود، بگیریم. نمونه خون دوک «فایف» و شاهزاده خانم «رِنیا شِرِمِتِف اسفیری» را هم که آن‌ها نیز اقوام تزار نیکلای بودند، به دست آوردیم.»  

«نمونه «دی‌ان‌ای» باقیمانده از اجساد، با «دی‌ان‌ای» خون اقوامشان می‌خواند و بنابراین ما به این نتیجه رسیدیم که استخوان‌های یافت شده، متعلق به خانواده رومانف است.»

«اما این پایان ماجرا نبود. دانشمندان از این که توانسته بودیم «دی‌ان‌ای» اجسادی را که دهه‌ها قبل درگذشته بودند به دست بیاوریم، متعجب شدند. از این گذشته، بخش بسیار کوچکی از «دی ان ای» تزار نیکلای هم با «دی‌ان‌ای» اقوام زنده‌اش همخوانی نداشت.

«یک سال دیگر هم برای تثبیت نتیجه‌گیری‌مان تلاش کردیم، اما هنوز برخی از کارشناسان کشفیات ما را جنجال برانگیز توصیف می‌کردند. گروه‌هایی از دانشمندان در آمریکا و روسیه در جهت رد یا تثبیت نتایج تحقیقات ما کار می‌کردند. یک گروه از کارشناسان حتی گور جورج (برادر تزار نیکلای که در کلیسای سن پترزبورگ دفن شده بود) را نبش قبر کرد، اما تمامی آزمایش‌ها موید نتیجه‌گیری نخست بود.

«آزمایش‌های ما برای تشخیص هویت بقایای پیکر تزار، به ایجاد یک بانک ملی «دی‌ان‌ای» در بریتانیا انجامید و کشف روش‌های جدید آزمایش روی نمونه‌های کوچک «دی‌ان‌ای» را تسریع کرد. این روش‌ها امروز در تمام تحقیقات پزشکی قانونی به منظور حل هزاران معمای جنایی استفاده می‌شود.»

در نمایشگاهی که در سال ۲۰۱۸ به مناسبت یکصدمین سال معمای قتل تزار در موزه علوم بریتانیا برگزار شد، جزئیات تحقیقات مربوطه به عنوان یکی از نخستین موارد تجزیه «دی‌ان‌ای» برای حل یک معمای تاریخی توصیف شد.

نمایشگاه «آخرین تزار: خون و انقلاب»، نشان داد که چگونه تجزیه و تحلیل کارشناسان ژنتیک بریتانیایی به حل یکی از پیچیده‌ترین معماهای قرن بیستم کمک کرد.