مجموع اظهارات و موضع‌گیری‌های مقامات جمهوری اسلامی در ۴۸ ساعتی که از انفجار دوباره در تاسیسات غنی‌سازی نطنز می‌گذرد، حاکی از آن است که تهران نمی‌خواهد فرصت مطلوبی که برای مذاکره با چهره‌های آشنا در دولت جو بایدن فراهم شده است را از دست بدهد.

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه و دیگر مقامات یک روز پس از انفجار در تاسیسات تامین برق سانتریفیوژها در نطنز اعلام کردند که انتقام آن را از خود «اسرائیل» می‌گیرند.

در هیچ یک از این موضع‌گیری‌ها نام آمریکا یا کشورهای اروپایی که هم‌اکنون طرف مذاکرات هسته‌ای وین هستند به میان نیامده و تنها از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواسته شده موضع خود را به طور شفاف بیان کند. نامه‌ای هم برای آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل ارسال شده و در آن بر حق ایران برای دفاع از خود تاکید شده است.

همچنین تهران تهدید توقف مذاکرات هسته‌ای وین را مطرح نکرده و آمریکا و اروپا نیز بر ادامه دیپلماسی و پرهیز از تنش تاکید کرده‌اند.

اما این انفجار در فاصله ۱۰ ماه پس از انفجار اول در تاسیسات مونتاژ سانتریفیوژ‌های پیشرفته در نطنز و پس از آن کشته شدن محسن فخری‌زاده، چهره کلیدی برنامه‌های هسته‌ای-نظامی جمهوری اسلامی که همگی به پروژه نفوذ و رخنه امنیتی اسرائیل نسبت داده شده (اسرائیل این اتهام را تایید یا تکذیب نکرده است)، به اندازه‌ای سیستم امنیتی جمهوری اسلامی را زیر سئوال برده که تهران را به سوی واکنش سوق می‌دهد.

محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام، از جمله چهره‌هایی بود که در همان ساعات نخست انفجار به لزوم «سالم‌سازی سیستم امنیتی» اشاره کرد. کانال ۱۳ تلویزیون اسرائیل هم به نقل از خبرنگار ارشد نظامی خود از کاشت مواد منفجره در نطنز خبر داده است. اقدامی که بدون رخنه امنیتی اسرائیل امکانپذیر نیست و سناریوی مشابه آن در مورد انفجار اول در نطنز نیز مطرح شده بود. فریدون عباسی، رئیس کمیسیون انرژی مجلس در یک‌ گفت‌و‌گوی تلویزیونی که دوشنبه شب انجام شد، این سناریو را در مورد انفجار تیرماه در نطنز تایید کرد. به گفته او مواد منفجره در یک میز جاسازی شده بود.

واکنش تهران

هرچند روزنامه کیهان در شماره روز سه‌شنبه خود خواستار «خروج از مذاکرات وین و مجازات اسرائیل» شده است، به نظر نمی‌رسد بخش نخست این خواسته، هم اکنون مورد حمایت رهبر جمهوری اسلامی باشد.

انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران در پیش است و پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر خامنه‌ای از هفته‌های قبل مسیر مذاکرات با تمرکز بر لغو تحریم‌ها را تایید کرده است.

در چنین شرایطی بیانیه‌های شدید‌اللحن مجلس، سپاه و فرماندهان نظامی و اقداماتی مانند حمله‌های سایبری یا هدف قرار دادن کشتی‌ها‌ و دیگر منافع اسرائیل خارج از خاک این کشور که در هفته‌ها و ماه‌های اخیر نیز ادامه داشته، قابل پیش‌بینی است.

هرچند جمهوری اسلامی تا کنون با محافظه‌کاری تلاش کرده واکنش‌های مدیریت‌شده‌ای به «اقدامات خرابکارانه» اسرائیل داشته باشد،‌ همواره احتمال اینکه اوضاع از کنترل خارج شود، وجود دارد.

غنی‌سازی در نقش اهرم چانه‌زنی

علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران یک روز قبل از انفجار در تاسیسات نطنز گفته بود که «غنی‌سازی، قدرت چانه‌زنی ما را افزایش داده و هرگز این حق را واگذار نمی‌کنیم.»

هفت سال قبل (آبان ۱۳۹۳) هم عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای گفته بود که تاکید رهبر جمهوری اسلامی بر ایجاد ظرفیت ۱۹۰ هزار سو (واحد غنی‌سازی در سانتریفیوژ) در برنامه‌های غنی‌سازی عامل «افزایش قدرت چانه‌زنی ایران» در مذاکرات است. این مذاکرات یک سال بعد به امضاء برجام منتهی شد.

محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی در حمایت از مصوبه مجلس برای کاهش تعهدات در برجام شامل از سرگیری غنی‌سازی ۲۰ درصدی گفته بود که این اقدام موضع جمهوری اسلامی را در مذاکرات تقویت می‌کند.

غنی‌سازی همواره حساس‌ترین بخش برنامه‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی بوده تا جایی که در دور قبلی مذاکرات، خامنه‌ای انجام غنی‌سازی در خاک ایران را خط قرمزی اعلام کرد که مذاکره‌کنندگان مجاز به عبور از آن نبودند.

فارغ از اینکه انجام عملیات غنی‌سازی با صرف هزینه‌های کلان در کشوری که خود منابع اورانیوم کافی در اختیار ندارد و ناگزیر به واردات است تا چه اندازه‌ با اهداف صلح‌آمیز  مورد ادعای تهران توجیه‌پذیر است، غنی‌سازی مهمترین بخش از ایجاد ظرفیت برنامه‌های هسته‌ای نظامی به‌شمار می‌رود.

غنی‌سازی با خلوص بالا به کمک سانتریفیوژهای نسل جدید، نظیر زنجیره‌ای که روز شنبه (روز انرژی هسته‌ای در ایران) در نطنز آغاز به کار کرد، می‌تواند در تولید مواد لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای کاربرد داشته باشد.

هرچه ذخیره اورانیوم غنی‌شده با خلوص بالا بیشتر شود، زمان لازم برای تولید سلاح هسته‌ای کوتاه‌تر می‌شود. مرحله‌ای که به آن «گریز هسته‌ای» گفته می‌شود.

بسیاری از کارشناسان هسته‌ای بر این باورند که کاهش این زمان به زیر شش ماه، خط قرمز واقعی جامعه بیین‌المللی در برخورد با برنامه‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی است.

باراک اوباما، رئیس‌جمهور اسبق آمریکا با توجیه اینکه زمان گریز هسته‌ای ایران کاهش یافته، با کمک اروپا و با چشم‌پوشی از نگرانی‌های امنیتی کشورهای منطقه، مذاکرات هسته‌ای با ایران را پیش برد.

مقامات دولت بایدن که اتفاقا بسیاری از آنها همان مذاکره کنندگان سابق دولت اوباما هستند، نیز اکنون از همین توجیه استفاده می‌کنند. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه بایدن و از چهره‌های مذاکرات هسته‌ای در دولت اوباما، در دی‌ماه سال گذشته مدعی شده بود که زمان گریز هسته‌ای ایران به سه یا چهار ماه کاهش یافته است.

آنها ادعا می‌کنند که استراتژی فشار حداکثری دونالد ترامپ، دستاوردی جز کاهش تعهدات هسته‌ای و زمان گریز هسته‌ای ایران نداشته و به همین دلیل فرصت توافق با جمهوری اسلامی کوتاه است و باید عجله کرد.

یکی از دلایلی که انفجار دوباره در نطنز می‌تواند روند مذاکرات جاری را تحت تاثیر قرار دهد، از بین رفتن مبنای فنی و علمی برای همین توجیه است.

هرچند مقامات جمهوری اسلامی می‌گویند فعالیت سانتریفیوژها و غنی‌سازی ادامه می‌یابد، نیویورک‌تایمز می‌گوید حجم آسیب وارد شده در نتیجه انفجار دوباره در نطنز به اندازه‌ای زیاد است که ترمیم آن و از سرگیری تولید به ۹ ماه زمان نیاز دارد.

این به معنی ایجاد اختلال در روند غنی‌سازی و کم‌اثرتر شدن یکی از اهرم‌های اصلی تهران در چانه‌زنی با غرب است.

به این ترتیب با کاهش نگرانی‌ها درباره کاهش زمان گریز هسته‌ای ایران در نتیجه آسیب دیدن ظرفیت غنی‌سازی، لزوم دستیابی به یک توافق فوری و ارایه امتیازهایی که لازمه آن است از بین می‌رود. تهران تا پیش از این انفجار بر لغو همه تحریم‌ها تاکید داشت و مقامات دولت بایدن هم اعلام کرده بودند که آماده لغو تحریم‌های مغایر با برجام هستند.

در این بین واکنش تهران به انفجاری که به اسرائیل نسبت می‌دهد، می‌تواند پیامدهای برای مذاکرات هسته‌ای به دنبال داشته باشد. اسرائیل یک شریک مهم برای آمریکا و اروپا به‌شمار می‌رود و انفجار دوباره در نطنز نیز در شرایطی اتفاق افتاد که لوید آستین، وزیر دفاع آمریکا به اسرائیل سفر کرده و برای دیدار با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر این کشور آماده می‌شد. مشاوران امنیت ملی آمریکا و اسرائیل نیز قرار است امروز (سه‌شنبه) دور دوم مذاکرات درباره ایران را برگزار کنند.

از سوی دیگر در صورتی که تهران بخواهد حمله را با کاهش تعهدات در برجام جبران کند، باز هم پیامد آن متوجه روند مذاکرات هسته‌ای است.

در شرایط کنونی، به نظر نمی‌رسد انفجار دوباره در تاسیسات غنی‌سازی نطنز، روند مذاکرات ایران و غرب را متوقف کند. این انفجار در صورتی که تهران واکنش شدیدی نداشته باشد، می‌تواند با کاهش قدرت چانه‌زنی ایران از طریق آسیب به روند غنی‌سازی، در فضای مذاکرات که تا حدود زیادی به نفع جمهوری اسلامی برآورد می‌شد، توازن ایجاد کند و تلنگری باشد به مذاکره‌کنندگان وین که این بار نگرانی‌های امنیتی‌ کشورهای منطقه‌‌ را از فهرست موضوعات مذاکره با ایران حذف نکنند.