در حالی که تلاش‌های دیپلماتیک در وین، پایتخت اتریش برای نجات توافق‌ هسته‌ای بین قدرت‌های غربی و ایران ادامه دارد، تهران تصمیم گرفت میزان غنی سازی اورانیوم را به ۶۰  درصد افزایش دهد، اقدامی که غنی‌سازی اورانیوم را به سطح مورد نیاز برای ساخت سلاح هسته‌ای نزدیک می‌کند.

به باور ناظران، اعلام غنی‌سازی ۶۰ درصدی اورانیوم، پاسخ به هدف قراردادن تأسیسات هسته‌ای نطنز در ۱۱ ماه آوریل جاری و تلاش برای افزایش فشار بر دولت جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا است که قصد دارد توافق هسته‌ای را احیا کند، علاوه بر آن، تهران می‌کوشد با این اقدام، موقعیت خود را در مذاکرات بهبود بخشد، در حالی‌که این مسئله می‌تواند پرونده هسته‌ای را بیشتر از پیش پیچیده کند.

این در حالی است که توافق هسته‌ای که ایران در سال ۲۰۱۵ با شش قدرت جهانی امضا کرد، محدوده مجاز غنی‌سازی اورانیوم را برای کابردهای صلح آمیز هسته‌ای با خلوص ۳.۶۷ درصد تعیین کرده است. با این حال، غنی‌سازی ۶۰ درصدی تهران اقدامی بی‌سابقه است، زیرا این میزان قبل از توافق به ۲۰ درصد رسیده بود، در حالی‌که سطح غنی‌سازی مورد نیاز برای استفاده نظامی ۹۰ درصد است.

غنی‌سازی ۶۰ درصدی چه مفهومی دارد؟

روز جمعه گذشته ۱۶ آوریل و چند روز پس از انفجار در تأسیسات هسته‌ای نطنز که ایران، اسرائیل را مقصر شناخت، علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی هسته‌ای ایران اعلام کرد که فرایند غنی‌سازی ۶۰ درصدی در تأسیسات نطنز آغاز شده است. وی گفت که "در حال حاضر در هر ساعت ۹ گرم اورانیوم ۶۰ درصد غنی‌شده تولید می‌کنیم، اما باید میزان تولید را به پنج گرم در ساعت کاهش دهیم."

در همین راستا، روزنامه "نیویورک تایمز"، نوشته است اگر ایران ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم خود را تا سطح ۶۰ درصد افزایش دهد، قادر خواهد بود سریع‌تر به سمت داشتن اورانیوم غنی شده ۹۰ درصد یا بیشتر حرکت کند و این میزان مورد نیاز برای استفاده از اورانیوم برای کاربردهای نظامی است.

ناظران عقیده دارند که هدف قرارگرفتن تأسیسات هسته‌ای نطنز در هفته گذشته تنها عامل افزایش میزان غنی‌سازی اورانیوم نیست، به ویژه این که ایران در سال ۲۰۱۹ و یک سال پس از خروج واشنگتن از برجام، روند کاهش تدریجی تعهدات توافق‌نامه هسته‌ای و چشم پوشی از محدودیت‌های تعیین شده برای تحقیقات هسته‌ای، سانتریفیوژها و سطح غنی‌سازی اورانیوم را آغاز کرد. سپس در سال ۲۰۲۰، اقدام به تصویب قانون "قانون اقدام راهبردی لغو تحریم‌ها" کرد که شامل تشدید فعالیت‌های هسته‌ای به هدف رفع تحریم‌های اِعمال شده علیه ایران بود. بر اساس قانون جدید، دانشمندان هسته‌ای ایران غنی‌سازی اورانیوم را به سطخ ۲۰ درصد، همان‌گونه که قبل از توافق سال ۲۰۱۵ بود، رساندند و افزون بر نصب سانتریفیوژهای قوی‌تر، از ۲۳ فوریه گذشته میزان دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را برای بازرسی محدود کردند.

پیامدهای افزایش میزان غنی‌سازی اورانیوم

هرچند تهران تأکید دارد که هرگز به دنبال تولید سلاح هسته‌ای نیست، اما میزان بالای اورانیوم غنی‌شده، طبق آن‌چه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گوید، سرعت دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای را تسریع می‌کند، زیرا دستیابی به ۲۰ درصد (اورانیوم بسیار غنی‌شده)، به این معنی است که فرایند تولید سلاح هسته‌ای در حدود ۹۰ درصد انجام شده است.

البته با افزایش درصدی میزان غنی‌سازی اورانیوم، مقدار مورد نیاز آن برای تولید سلاح هسته‌ای کاهش می‌یابد، طوری‌که مقدار لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای از اورانیوم غنی‌شده ۲۰ درصدی، حدود ۴۰۰ کیلوگرم تخمین زده می‌شود، در حالی‌که ۲۸ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده ۹۰ درصدی می‌تواند برای تولید سلاح هسته‌ای کافی باشد.

جمعه گذشته، خبرگزاری تسنیم به نقل از بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران، گفت که "عملیات اولیه غنی‌سازی ۶۰ درصدی اورانیوم در رآکتور نطنز از امشب آغاز می‌شود." وی افزود  که تهران از اورانیوم ۲۰ درصد غنی‌شده در تولید عنصر مولیبدن جهت به کارگیری در ساخت انواع رادیوداروها استفاده خواهد کرد.

روش‌های غنی‌سازی اورانیوم

به طور عموم، فرآیند غنی‌سازی اورانیوم در سطح بالا مراحل متعددی را طی می‌کند، شروع آن با پردازش اورانیوم خام استخراج شده از معدن است که دارای یک درصد اکسید اورانیوم است. برای استخراج اکسید اورانیوم و ساخت آن‌چه به عنوان "کیک زرد" شناخته می‌شود"، پودری که حاوی ۸۰ درصد اکسید اورانیوم است، از سایر مواد شیمایی کار گرفته می‌شود.

بدین ترتیب، اورنیوم باید قبل از استفاده در رآکتورهای هسته‌ای یا اهداف نظامی (بمب‌های هسته‌ای) غنی‌سازی شود، زیرا اورانیوم طبیعی حاوی مقدار بسیار کمی از ایزوتوپ "اورانیوم ۲۳۵" است که هسته آن  برای تولید مقدار زیادی از انرژی به راحتی قابل شکافت است. البته"اورانیوم ۲۳۵" نوعی اورانیوم با عدد اتمی ۲۳۵ است و تنها از نظر تعداد نوترون‌های درون هسته با اورانیوم طبیعی با عدد اتمی ۲۳۸ متفاوت است.

برای غنی‌سازی اورانیوم، "کیک زرد" به گازی به نام "هگزا فلوراید اورانیوم"  (UF6) تبدیل می‌شود، سپس وارد سانتریفیوژهایی می‌شود که با سرعت بسیار بالایی می‌چرخند و در نتیجه "اورانیوم ۲۳۸" خارج می‌شود و "اورانیوم ۲۳۵" که وزن آن کمتر است باقی می‌ماند.